Nghèo đô thị: Thu nhập không nghèo nhưng nghèo đủ thứ

Xóm trọ dưới chân cầu Long Biên, Hà Nội.

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng tại Việt Nam, khoảng cách giữa nông thôn và thành thị đang dần thu hẹp nhờ sự phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, giữa những tòa nhà cao tầng và nhịp sống sôi động của các đô thị lớn như: Hà Nội, TP.HCM hay Bình Dương, vẫn tồn tại những mảnh đời khó khăn của người nghèo đô thị.

Theo Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông Nghiệp và môi trường) thì tỷ lệ hộ nghèo đô thị tại Việt Nam đã giảm xuống chỉ còn 0,39% vào cuối năm 2024 theo chuẩn nghèo đa chiều quốc gia nhưng họ đang đối mặt với áp lực thiếu hụt các dịch vụ cơ bản như y tế, giáo dục và nhà ở …

LAO ĐỘNG PHI CHÍNH THỨC YẾU TỐ NGHÈO ĐÔ THỊ

Theo số liệu cập nhật đến tháng 6/2025 từ Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo, tỷ lệ nghèo đô thị trên cả nước đã giảm đáng kể, với nhiều địa phương như: TP.HCM, Hà Nội, Hải Phòng, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu thậm chí không còn hộ nghèo, chỉ còn lại tỷ lệ hộ cận nghèo nhỏ.

Thế nhưng, các chuyên gia về giảm nghèo bền vững cảnh báo rằng con số thấp này không đồng nghĩa với việc vấn đề đã được giải quyết triệt để. Nghèo đô thị mang tính đa chiều, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính sách quốc gia và địa phương để hỗ trợ những đối tượng đặc thù như lao động di cư và phi chính thức.

Ảnh minh họa.

Để hiểu rõ nghèo đô thị, trước hết cần làm rõ chuẩn nghèo đa chiều được áp dụng tại Việt Nam. Theo Nghị định 07/2021/NĐ-CP, chuẩn hộ nghèo tại khu vực thành thị được quy định là hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người/tháng từ 2.000.000 đồng trở xuống và thiếu hụt từ 03 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản trở lên.

Các chỉ số này bao gồm 12 lĩnh vực thiết yếu: việc làm, người phụ thuộc trong hộ gia đình, dinh dưỡng, bảo hiểm y tế, trình độ giáo dục của người lớn, tình trạng đi học của trẻ em, chất lượng nhà ở, diện tích nhà ở bình quân đầu người, nguồn nước sinh hoạt, nhà tiêu hợp vệ sinh, sử dụng dịch vụ viễn thông và phương tiện phục vụ tiếp cận thông tin. Chuẩn này không chỉ đo lường thu nhập mà còn giám sát mức độ thiếu hụt về dịch vụ xã hội, làm cơ sở để xác định đối tượng thụ hưởng các chính sách giảm nghèo và an sinh xã hội giai đoạn 2022-2025.

Bên cạnh chuẩn quốc gia, một số địa phương đã ban hành chuẩn riêng để phù hợp với đặc thù địa phương...

Ông Nguyễn Lê Bình, Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cho biết đã có 9 địa phương ban hành chuẩn nghèo đa chiều riêng, nhấn mạnh sự đa dạng trong yếu tố nghèo giữa các vùng. Điều này cho thấy nghèo đô thị không chỉ là vấn đề thu nhập mà còn liên quan đến chất lượng cuộc sống tổng thể.

Tuy nhiều đô thị lớn đã đạt được thành tựu đáng kể, không còn hộ nghèo theo chuẩn quốc gia nhưng nghèo đô thị vẫn tồn tại, đặc biệt với những người di cư, lao động tự do. Ông Đặng Đình Ngọc, chuyên gia Tổ chức Care, chia sẻ những người dân từ các vùng miền núi đổ về các khu công nghiệp để tìm cơ hội việc làm, dù thu nhập có thể vượt chuẩn nghèo nhưng thiếu hụt dịch vụ xã hội quan trọng sẽ là đối tượng nghèo đô thị.

Theo bà Phạm Minh Thu, chuyên gia giảm nghèo, thì lao động phi chính thức – nhóm yếu thế nhất – thường không được bảo vệ bởi pháp luật lao động, thiếu bảo hiểm y tế, an sinh xã hội, và dễ mất việc làm sẽ dễ trở thành "người nghèo đô thị" với tình trạng "thu nhập không nghèo nhưng nghèo đủ thứ". Thực tế này tạo áp lực lớn lên hệ thống đô thị, đòi hỏi chính sách phải linh hoạt để hỗ trợ nhóm này, như chuyển bảo hiểm y tế hoặc hỗ trợ học tập cho con em.

CÁC GIẢI PHÁP GIẢM NGHÈO ĐÔ THỊ

Để giảm nghèo đô thị bền vững, các chuyên gia giảm nghèo cho rằng cần các giải pháp toàn diện, tập trung vào cải thiện thu nhập, tạo việc làm, tiếp cận dịch vụ cơ bản và nâng cao chất lượng cuộc sống. Ông Nguyễn Lê Bình đề xuất cải cách chính sách để hỗ trợ người dân đô thị, đặc biệt là lao động di cư.

Xóm trọ nằm trên đường Hoàng Hoa Thám, Hà Nội

Cụ thể, cần xây dựng chương trình hỗ trợ tiếp cận dịch vụ xã hội công bằng, như cho phép chuyển bảo hiểm y tế giữa các địa phương hoặc hỗ trợ con em lao động di cư học mầm non với chế độ tương đương người bản địa. Ngoài ra, chính sách nên khuyến khích lao động chính thức hóa, giúp họ tiếp cận bảo hiểm và an sinh xã hội.

Ông Đặng Đình Ngọc chuyên gia Tổ chức Care nhấn mạnh vai trò của các tổ chức như Care trong việc thực hiện chương trình hướng tới lao động phi chính thức. Ông kiến nghị tăng cường hỗ trợ để nhóm này tiếp cận nhà ở, điện nước, bảo hiểm y tế và giáo dục, từ đó cải thiện sức khỏe và khả năng kiếm tiền, góp phần thay đổi quê hương gốc.

Đồng thời, có những đề xuất phải bổ sung chính sách giảm rủi ro từ truyền thông, như chống lừa đảo trên mạng xã hội và bảo vệ quyền lợi lao động phi chính thức theo pháp luật; cần sự phối hợp giữa địa phương gốc và nơi đến để chia sẻ trách nhiệm giảm nghèo, đảm bảo người di cư không rơi vào vòng luẩn quẩn tái nghèo.

Theo đó, về chính sách, cần mở rộng chuẩn nghèo đa chiều địa phương để bao quát thêm các thiếu hụt đặc thù đô thị, như chi phí sinh hoạt cao. Chính phủ nên tăng ngân sách cho nhóm do nhà nước đóng bảo hiểm y tế, theo Nghị định 146/2018/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 75/2023/NĐ-CP), bao gồm hộ nghèo, dân tộc thiểu số ở vùng khó khăn và người di cư.

Hơn nữa, có thể phát triển các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ khởi nghiệp cho lao động tự do, kết hợp với công nghệ để tiếp cận thông tin việc làm. Sự phối hợp chặt chẽ giữa bộ ngành, địa phương và tổ chức quốc tế sẽ đảm bảo chính sách không chỉ giảm nghèo mà còn thúc đẩy công bằng xã hội, giúp người nghèo đô thị vươn lên bền vững.

Giảm nghèo đô thị đòi hỏi sự thay đổi từ nhận thức đến hành động, với trọng tâm là hỗ trợ nhóm dễ tổn thương. Chỉ khi giải quyết được các thách thức đa chiều, Việt Nam mới thực sự thu hẹp khoảng cách đô thị - nông thôn.

Dũng Hiếu