Nghị quyết 57-NQ/TW: Thúc đẩy đổi mới sáng tạo, lan tỏa văn hóa dân tộc

Thầy cúng làm lễ cấp binh khí cho trò tại Lễ hội “Cấp sắc” - nghi lễ không thể thiếu của người Dao đỏ. Ảnh: TTXVN

Văn hóa truyền thống là nền tảng

Đề cập đến đổi mới sáng tạo lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, nhiều ý kiến cho rằng văn hóa truyền thống đa dạng, đặc sắc của đất nước chính là nền tảng, “mảnh đất” hứa hẹn đối với hoạt động khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo. Hiện nay vẫn còn rất nhiều giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam chưa được khai thác hết, còn rất nhiều “dư địa” để có thể đẩy mạnh các hoạt động đầu tư sáng tạo, đổi mới phát triển mạnh mẽ hơn.

Theo Tiến sĩ Trần Thị Ngọc Minh, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, hoạt động khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo nói chung, khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa nói riêng được Đảng, Nhà nước đặc biệt quan tâm. Hoạt động khởi nghiệp không thể duy trì và phát triển bền vững nếu thiếu khía cạnh văn hóa. Ở chiều ngược lại, văn hóa sẽ trở thành sản phẩm, dịch vụ kinh doanh hiệu quả cho hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Hoạt động khởi nghiệp, sáng tạo góp phần tạo ra thu nhập từ việc khai thác các giá trị văn hóa, là công cụ hữu hiệu để bảo tồn, lưu giữ và quảng bá giá trị văn hóa truyền thống.

Đồng quan điểm, Phó Giáo sư Đỗ Hương Lan (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội) phân tích, trong bối cảnh thế giới chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của chuyển đổi số, công nghiệp văn hóa nổi lên như một lĩnh vực vừa giàu tiềm năng kinh tế, vừa mang ý nghĩa bảo tồn, làm mới và lan tỏa bản sắc dân tộc. Khởi nghiệp, sáng tạo trong công nghiệp văn hóa không chỉ là khởi nghiệp kinh doanh mà còn là khởi nghiệp về ý tưởng, tư duy, cách kết nối giữa truyền thống-hiện đại, giữa bảo tồn-phát triển, giữa văn hóa bản địa và thị trường toàn cầu. Với kho tàng văn hóa đa dạng, phong phú, Việt Nam có mọi điều kiện để phát triển mạnh mẽ lĩnh vực này nếu có cách tiếp cận đúng đắn, sáng tạo và hợp thời.

Từ góc nhìn chiến lược, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội khẳng định: Các ngành công nghiệp văn hóa đã được xác định như điện ảnh, mỹ thuật, âm nhạc, thiết kế, quảng cáo, thời trang, trò chơi điện tử, đến du lịch văn hóa, xuất bản, truyền hình, nghệ thuật biểu diễn và thủ công mỹ nghệ... đều có điểm chung là sự phụ thuộc sâu sắc vào sức mạnh sáng tạo - yếu tố không thể thay thế bằng vốn đầu tư thuần túy hay công nghệ sản xuất đơn giản. Vì vậy, công nghiệp văn hóa được xem là “vùng đất màu mỡ” cho đổi mới sáng tạo, nơi cảm xúc, bản sắc, nghệ thuật và công nghệ giao thoa để tạo nên những giá trị mới.

Cũng theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, đổi mới sáng tạo trong nội dung và hình thức biểu đạt không chỉ là nhu cầu, mà còn là con đường để văn hóa Việt Nam hòa nhập với dòng chảy thế giới mà không đánh mất bản sắc. Khi những giá trị văn hóa được trình bày theo ngôn ngữ của thời đại sẽ không bao giờ trở nên cũ kỹ hay lạc lõng. Ngược lại, chính những sáng tạo ấy sẽ giúp văn hóa tiếp tục lan tỏa, chạm đến trái tim con người.

Cần nhiều giải pháp đồng bộ

Lấy dẫn chứng thành công từ sự kết hợp để kiến tạo sản phẩm văn hóa - du lịch - nghệ thuật - thể thao - thương mại trên nền tảng văn hóa, lịch sử, đại diện Sở Du lịch Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, Lễ hội Sông nước Thành phố Hồ Chí Minh năm 2024 đã giành được Giải thưởng sáng tạo Thành phố Hồ Chí Minh năm 2025, đạt thành tích quốc tế với hai Giải Vàng tại Giải thưởng International Business Awards (IBA- một trong những giải thưởng danh giá thế giới thuộc hệ thống Stevie Awards của Hoa Kỳ, năm 2025) ở hạng mục “Lễ hội Nghệ thuật, Giải trí và Công chúng” và hạng mục “Sự kiện văn hóa”.

Lễ hội này có nhiều điểm nhấn từ sự sáng tạo kết hợp, trình diễn chương trình nghệ thuật chủ đề “Chuyến tàu huyền thoại” tái hiện lịch sử hào hùng của dân tộc dưới hình thức vở đại nhạc kịch ngoài trời bên sông Sài Gòn. Các kỹ xảo điện ảnh, công nghệ hiện đại được ứng dụng trong dàn dựng sân khấu, bối cảnh linh hoạt, liên tục thay đổi tạo sự bất ngờ cho người xem. Chương trình là câu chuyện về những chuyến tàu đặc biệt trong các giai đoạn lịch sử, đã từng đến và đi trên sông Sài Gòn, gắn với những dấu mốc quan trọng của dân tộc. Lễ hội còn có chương trình biểu diễn nghệ thuật truyền thống, đương đại, thi đấu thể thao hay tái hiện hoạt động giao thương, đời sống người dân gắn không gian sông nước, thể hiện rõ tinh thần đổi mới sáng tạo trong sản phẩm lễ hội, có sức lan tỏa cao.

Theo Tiến sĩ Trần Thị Ngọc Minh, Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, để thúc đẩy khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa ở Việt Nam, các giải pháp cần được thực hiện thống nhất, đồng bộ, góp phần tạo động lực mới cho sự phát triển, phát huy giá trị văn hóa, bản sắc, tinh thần con người Việt Nam trong kỷ nguyên mới. Trong đó có các giải pháp như tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo khuôn khổ pháp lý thuận lợi cho khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa thời kỳ hội nhập quốc tế. Cùng với đó, các cấp, ngành cần có cơ chế, chính sách linh hoạt đối với hoạt động khởi nghiệp lĩnh vực văn hóa, nhất là chính sách liên quan đến công tác kiểm duyệt, thẩm định tác phẩm, quyền sở hữu trí tuệ; hỗ trợ ưu đãi về thuế, vốn, mặt bằng, tiếp tục tạo thuận lợi cho hoạt động sáng tạo, sản xuất, kinh doanh sản phẩm và dịch vụ từ văn hóa.

Tiến sĩ Trần Thị Ngọc Minh cho rằng, thị trường văn hóa là nơi diễn ra quá trình tương tác giữa bên cung và bên cầu, trong đó các sản phẩm, dịch vụ văn hóa được lưu thông và thực hiện tuân theo các quy luật thị trường. Các nhà khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa muốn thành công cần xây dựng một thị trường văn hóa lành mạnh, cạnh tranh sòng phẳng. Hiện nay, tình trạng vi phạm bản quyền, “đạo” ý tưởng, sao chép đang cản trở sự phát triển của các ngành công nghiệp văn hóa, ảnh hưởng đến khai thác hiệu quả thị trường văn hóa, gây nhiều rủi ro cho nhà sản xuất và đầu tư chân chính. Do đó, các cơ quan chức năng cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, bảo vệ quyền tác giả và quyền, nghĩa vụ có liên quan; xử lý nghiêm các hành vi vi phạm; khen thưởng, động viên kịp thời nhà khởi nghiệp thành công, đóng góp thiết thực cho sự phát triển văn hóa của đất nước.

Nhấn mạnh giải pháp phát huy các hoạt động khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo trên nền tảng truyền thống để vừa góp phần vào tăng trưởng kinh tế, vừa lan tỏa bản sắc văn hóa dân tộc, theo Thạc sĩ Đặng Huỳnh Thảo Vi (Trường Đại học Kinh tế - Tài chính Thành phố Hồ Chí Minh), đất nước Việt Nam có tiềm năng to lớn trong khởi nghiệp đổi mới sáng tạo dựa trên nền tảng văn hóa. Việt Nam có một kho tàng văn hóa đồ sộ với hàng chục nghìn di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, gần 8.000 lễ hội dân gian, hơn 5.000 làng nghề, hàng trăm trò chơi dân gian, hàng chục loại hình diễn xướng truyền thống… rất thuận lợi cho các hoạt động, dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo cùng văn hóa, lịch sử trong thời đại mới.

Quan tâm giải pháp thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp, sáng tạo lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật đối với nguồn nhân lực trẻ, Phó Giáo sư Lâm Nhân, Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh cho rằng, nếu như các lĩnh vực kinh tế, tài chính, thương mại… hoạt động khởi nghiệp khá rõ ràng và thường xuyên thì với lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, việc khởi nghiệp còn khá mới mẻ. Vì vậy, trường tăng cường kết nối với chuyên gia trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật đến hướng dẫn, tạo điều kiện để sinh viên được trang bị bổ sung kiến thức và kỹ năng khởi nghiệp, tích cực tìm tòi, đổi mới, sáng tạo. Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh và Trường Đại học Kiến trúc Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức cuộc thi Khởi nghiệp và Đổi mới sáng tạo cấp Thành phố năm 2025, tạo môi trường thúc đẩy hoạt động đổi mới, sáng tạo các lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc, truyền thông, du lịch trong sinh viên, góp phần vào phát triển các ngành công nghiệp văn hóa của đất nước.

Thanh Trà (TTXVN)