Thần tốc triển khai 'bộ tứ trụ cột' - Bài 5: Nghị quyết 57 - trụ cột chiến lược để Việt Nam hiện thực hóa khát vọng hùng cường

Một quốc gia muốn hùng cường thì phải đột phá về khoa học công nghệ (KHCN), tạo sự phát triển vượt bậc của các doanh nghiệp và hơn hết chính là một khát vọng được hiện thực hóa bằng những hành động cụ thể.

Nhận ra được vấn đề này, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22-12-2024 về đột phá phát triển KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (ĐMST&CĐS) quốc gia. Đây cũng là lần đầu tiên Việt Nam có một nghị quyết dành riêng cho KHCN. KHCN, ĐMST&CĐS đã được đặt lên vị trí quan trọng nhất, nhằm tạo động lực cho tăng trưởng và phát triển bền vững.

Cùng với Nghị quyết 57, Bộ Chính trị cũng ban hành các nghị quyết 59, 66 và 68 để hiện thực hóa khát vọng Việt Nam hùng cường vào năm 2045. “Bộ tứ trụ cột” về thể chế này không chỉ tạo động lực cho sự tăng trưởng mà còn là một nền móng vững chắc để Việt Nam có sự chuyển đổi mạnh mẽ trong kỷ nguyên số.

Mở ra không gian để Việt Nam phát triển hùng cường

Chia sẻ tại tọa đàm “Khát vọng về một Việt Nam hùng cường và sự phát triển vượt bậc của KHCN” do báo Nhân Dân tổ chức mới đây, các chuyên gia đều bày tỏ đồng tình rằng bốn nghị quyết trụ cột này đang mở ra một không gian mới để đưa Việt Nam phát triển hùng cường.

Theo PGS-TS Trần Đình Thiên, nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng, sau gần 40 năm đổi mới, Việt Nam hiện vẫn chỉ đạt thu nhập ở mức trung bình thấp, kinh tế chưa thể sánh vai cùng các quốc gia trên thế giới.

Tổng Bí thư Tô Lâm cùng các đại biểu tham quan các sản phẩm công nghệ tại Hội nghị toàn quốc quán triệt Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, ngày 13-1. Ảnh: NHƯ Ý

“Khát vọng về một Việt Nam hùng cường là dân phải giàu và thịnh vượng. Giàu về vật chất, về tinh thần sáng tạo và đặc biệt phải giàu về kinh tế” - ông nói và khẳng định một đất nước hùng cường thì phải thực sự độc lập, tự chủ về kinh tế, làm chủ vận mệnh phát triển kinh tế của mình và có trách nhiệm với thế giới.

Ông Trần Đình Thiên cho rằng Việt Nam phải chứng minh được năng lực sáng tạo, có thể vươn tới đỉnh cao về sức mạnh của KHCN. “Đây là tiêu chuẩn quan trọng nhất, đã được Đảng thể chế hóa” - nguyên viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nói.

GS-TS Lê Anh Tuấn, Chủ tịch Hội đồng đại học (ĐH) Trường ĐH Bách khoa Hà Nội, cũng nhìn nhận Nghị quyết 57 là trụ cột chuyển biến khát vọng hùng cường của Việt Nam ra thế giới. Tuy nhiên, để phát triển KHCN, chuyển đổi số thì cần có nguồn nhân lực.

“Trong bối cảnh hiện nay, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là bước đi chiến lược và quan trọng” - GS-TS Lê Anh Tuấn khẳng định và nhìn nhận việc Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 71 về đột phá phát triển GD&ĐT mới đây sẽ thổi vào hệ thống giáo dục Việt Nam một làn gió mới, tạo nguồn nhân lực để thực hiện bốn trụ cột nêu trên.

Nói thêm, ông Tuấn cho rằng phải thay đổi, tận dụng chuyển đổi số vào đào tạo nhân lực có trình độ, chất lượng cao. Theo ông, tỉ lệ người lao động trong độ tuổi lao động của Việt Nam đang rất cao, tuy nhiên tỉ lệ người được đào tạo sau phổ thông đang rất thấp so với các nước trong khu vực và thế giới.

Dẫn chứng con số cụ thể, ông Tuấn nói hiện chỉ khoảng 12,7% số người được đào tạo ở bậc ĐH trở lên, trong khi đó con số này ở Philippines là 25%, các nước phát triển là 40%-50%. “Nếu không có nguồn nhân lực đào tạo ở trình độ cao thì rất khó để làm chủ được công nghệ” - GS-TS Lê Anh Tuấn nhấn mạnh.

Cùng mối quan tâm, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Viettel Nguyễn Đạt, cho rằng chuyển đổi số là một cuộc cách mạng về KHCN, tương tự như cuộc cách mạng về công cụ lao động, động cơ hơi nước, công nghiệp 4.0. Chuyển đổi số sẽ giúp thay đổi phương thức sản xuất, giúp tăng năng suất lao động và tăng năng lực cạnh tranh.

“Cuộc cách mạng chuyển đổi số là yêu cầu tất yếu và đòi hỏi nhiều về trí tuệ” - ông Đạt nói và nhìn nhận đây là cơ hội tuyệt vời để Việt Nam vươn ra thế giới.

Tổng Bí thư Tô Lâm chủ trì phiên họp thứ nhất Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, hôm 20-1. Ảnh: NHÂN DÂN

Bước ngoặt trong nhận thức

Phân tích thêm, PGS-TS Trần Đình Thiên cho biết từ Đại hội IV, dù đất nước mới bước ra khỏi chiến tranh nhưng Đảng ta đã xác định khoa học kỹ thuật là then chốt. 20 năm sau, cùng với thế giới, Việt Nam cũng xác định phải đẩy mạnh phát triển kinh tế tri thức - đây là nhịp phát triển hoàn toàn mới, dựa vào trí tuệ con người.

Và đến bây giờ, Nghị quyết 57 tiếp tục xác định vai trò quan trọng, đột phá của KHCN, mở ra cơ hội để đất nước tiến vượt lên trong nhịp phát triển của thế giới.

“Trong bài phát biểu đầu tiên trên cương vị người đứng đầu Đảng, Tổng Bí thư Tô Lâm đã đặt vấn đề về chuyển đổi số. Chuyển đổi số lúc này được xác định là tầm nhìn chiến lược chứ không chỉ dừng ở vấn đề giải pháp” - ông nói.

Theo PGS-TS Trần Đình Thiên, Nghị quyết 57 đánh dấu bước ngoặt trong nhận thức, định hướng tầm nhìn của Việt Nam là phát triển dựa trên nền tảng công nghệ cao, nền tảng số, nền tảng trí tuệ sáng tạo, trí tuệ nhân tạo. Đây là động lực chủ yếu, là nguồn lực quyết định để đưa đất nước sánh vai với thế giới.

Cũng theo ông Thiên, Nghị quyết 57 phải được đặt trong tổng thể và không thể tách rời ba nghị quyết còn lại. “Nếu không có ba trụ cột đó thì Nghị quyết 57 rất khó để triển khai, thực thi” - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam khẳng định.

Chẳng hạn, không có doanh nghiệp tư nhân, không có cạnh tranh tự do thì đổi mới sáng tạo không thể phát huy. Nếu không có hội nhập quốc tế thì chúng ta không có điều kiện để “đi sau vượt trước”, cũng không thể tiếp cận được các nguồn lực, nhất là nguồn lực về trí tuệ. “Nếu Nhà nước không có tầm nhìn vượt thời đại, có những hỗ trợ phát triển, thúc đẩy kinh tế thị trường thì Nghị quyết 57 không thực thi được” - ông nói.

Còn ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Đạt, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Viettel, đánh giá Nghị quyết 57 đã cởi trói cho các doanh nghiệp nghiên cứu về KHCN.

Ông chia sẻ Viettel là doanh nghiệp nhà nước, từng chịu nhiều ràng buộc về thu hút nhân lực, cơ chế tiền lương…, trong khi đặc thù của nghiên cứu KHCN là gắn liền với thất bại. Nghị quyết 57 ra đời đã mở ra cơ chế cho phép đầu tư mạo hiểm, dành quỹ cho nghiên cứu KHCN, tháo gỡ những thủ tục phức tạp, rườm rà trước đây.

Đặc biệt, ngay sau Nghị quyết 57 được ban hành, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã thông tin Chính phủ sẽ dành 3% tổng chi ngân sáchcho phát triển KHCN, ĐMST&CĐS. Đây sẽ là nguồn động lực quan trọng để các nhà khoa học, các viện nghiên cứu và đặc biệt các doanh nghiệp khoa học công nghệ dấn thân, cống hiến.

Về chiến lược phát triển, PGS-TS Trần Đình Thiên cho rằng cách của Việt Nam hiện nay là “đi sau nhưng vượt trước”, có như vậy mới có thể tiến kịp bước tiến của nhân loại, không bị bỏ lại phía sau. Điều này thể hiện trong chiến lược là Việt Nam làm bạn với tất cả các nước, mở cửa hội nhập, mời gọi kết nối để hỗ trợ, cùng phát triển trên cơ sở “hài hòa lợi ích, chia sẻ rủi ro”.

“Chúng ta đã mời gọi được rất nhiều tập đoàn về công nghệ cao đến đầu tư tại Việt Nam. Việc này cần được nhìn nhận như cơ hội hợp tác, cùng nhau phát triển” - PGS-TS Trần Đình Thiên nói.

Theo các chuyên gia, chuyển đổi số là cơ hội vàng để Việt Nam rút ngắn khoảng cách với các nước trên thế giới.

Những nút thắt cần gỡ

Nhiều chuyên gia cũng nhận định rằng chuyển đổi số là cơ hội vàng để Việt Nam rút ngắn khoảng cách với các nước đang phát triển hiện nay. Tuy nhiên, hiện cũng còn nhiều những rào cản.

Nêu rõ có ba rào cản, PGS-TS Trần Đình Thiên cho rằng cơ hội càng lớn thì thách thức cũng càng lớn. Đối với Việt Nam, chuyển đổi số là chưa từng có tiền lệ, điều kiện hay nền tảng nào để phát triển. Đây là nội dung hoàn toàn mới cả về cơ chế, năng lực thực thi… Điều đó có nghĩa chúng ta chưa chuẩn bị đầy đủ những điều kiện, năng lực để triển khai xã hội số, nền kinh tế số.

Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nói thể chế là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”. Chúng ta trói buộc doanh nghiệp, sáng tạo cá nhân nhiều quá. Những điều này cần được tháo gỡ, mở trói để khu vực tư nhân phát triển.

Một vấn đề nữa là năng lực về vốn, quản trị, KHCN còn yếu, trong khi sự liên kết sức mạnh trong nước và quốc tế chưa đủ mạnh. “Vẫn còn tình trạng mạnh ai nấy làm” - ông Trần Đình Thiên nói và khẳng định để gỡ được cần có cách thức tiếp cận nhằm “mở bung ra tài năng của đất nước”.

Bên cạnh đó, liên kết hội nhập của Việt Nam chưa tương xứng với tiềm lực. Chưa tận dụng được hết tiềm năng của nguồn nhân lực giỏi ở cả trong và ngoài nước... “Chúng ta sẵn sàng nhưng cách làm còn hạn chế” - ông Thiên nói.

Bày tỏ đồng tình với ba rào cản mà PGS-TS Trần Đình Thiên nêu ra, GS-TS Lê Anh Tuấn bổ sung thêm một nút thắt, rào cản nữa về đào tạo. Theo ông, còn sự lệch pha giữa nhu cầu về kỹ năng số, năng lực số của nền kinh tế với chương trình đào tạo. Kỹ năng số chưa được đưa vào chương trình đào tạo.

“Chương trình đào tạo cần thay đổi, trong đó bổ sung các kỹ năng số, năng lực số cho người học. Để làm được việc này thì giáo viên, giảng viên cũng phải được đào tạo về kỹ năng số, năng lực số. Nếu không làm chủ trí tuệ nhân tạo, công nghệ mới thì rất khó để truyền tải tới người học và dần tụt hậu so với thế giới” - Chủ tịch Hội đồng ĐH, Trường ĐH Bách khoa Hà Nội, nói.

Ông Nguyễn Đạt cũng cho rằng thách thức trong chuyển đổi số là người dùng không quen với cách làm việc mới vì phải thay đổi toàn bộ quy trình cũng như cách thức làm việc.

Nêu dẫn chứng về lợi ích của thay đổi quy trình, ứng dụng chuyển đổi số trong quản trị doanh nghiệp, phó tổng giám đốc Tập đoàn Viettel cho biết trước đây ông phải ký khoảng 1.000 văn bản giấy/ngày. “Tuy nhiên, nhờ quy trình số hóa, hiện nay văn bản sẽ được xử lý song song ở tất cả bộ phận liên quan, có quy định thời gian cụ thể. Mọi chỉ tiêu được minh bạch, khối lượng công việc cũng được giải quyết nhanh và hiệu quả hơn” - ông Nguyễn Đạt chia sẻ.

Dù vậy, ông cũng chỉ ra thách thức hiện hữu là kỹ năng của người dùng còn hạn chế. Chẳng hạn, trong dịch vụ công, đòi hỏi phải thao tác nhanh trên máy tính nhưng nhiều người xử lý chưa thực sự thành thạo.

Ngoài ra, ứng dụng chuyển đổi số vào quy trình sản xuất của tổ chức, theo ông Nguyễn Đạt, cũng là một rào cản. Việc này đòi hỏi quyết tâm rất cao của người đứng đầu bởi những rủi ro khi đầu tư vào một công nghệ mới. “Nếu doanh nghiệp vượt qua những rào cản đó sẽ thấy được thành quả” - theo ông Đạt.

NGUYỄN THẢO