Nghịch lý của ngành kinh doanh cà phê thời thuế đối ứng

Nghịch lý của ngành kinh doanh cà phê thời thuế đối ứng. Ảnh: SGT

Trên hai sàn kỳ hạn cà phê arabica New York và robusta London, nơi giới kinh doanh cà phê Việt Nam thường dùng làm tham chiếu, giá nhảy lên liên hồi từ đầu tháng 8-2025, thoát khỏi đáy 3.144 đô la Mỹ/tấn lập cách nay bốn tuần để chạm đỉnh 4.655 và về 4.650 đô la/tấn khi đóng cửa hôm 22-8 - mức cao nhất tính từ hai tháng trở lại đây. Giá kỳ hạn arabica trong cùng kỳ đã bỏ đáy 272 cts/lb (5.997 đô la/tấn) để lên đỉnh 380.45 cts/lb và đóng cửa tại 378.30 cts/lb (8.340 đô la/tấn).

Giá đột nhiên tăng nhưng có phải bất ngờ?

Giá cà phê trên các thị trường tăng đột ngột nhưng giới kinh doanh chuyên nghiệp cho rằng không quá bất ngờ.

Thứ nhất, dù xuất khẩu cà phê Việt Nam trong bảy tháng đầu năm nay đã tăng 8% so với cùng kỳ năm 2024 (đạt 1,1 triệu tấn) nhưng không thể bù đắp cho lượng cà phê chưa tới 1,2 triệu tấn giao đi từ Brazil, giảm đến 23% trong đó arabica giảm 13% nhưng robusta giảm đến 61% với chỉ 117.000 tấn.

Thứ hai, lượng tồn kho dự trữ tại hai khu vực tiêu thụ lớn nhất thế giới là châu Âu và Mỹ nhỏ dần, đến nay chưa thể khắc phục. Tính đến cuối tháng 6 năm nay, tồn kho khả dụng tại châu Âu đếm được 7,92 triệu bao (bao=60 ki lô gam) giảm 5,6% so với cùng kỳ năm 2024, còn dự trữ cà phê nước Bắc Mỹ chỉ đủ sử dụng trong vòng năm tuần. Như vậy, lượng dự trữ cà phê tại các nơi đó thực sự thấp vì châu Âu tiêu thụ mỗi tuần chừng 1 triệu và Mỹ chừng 0,5 triệu bao. Độ an toàn bình quân của hàng dự trữ trong các năm trước thường đủ để chế biến trong vòng 12-16 tuần.

Như vậy, cú tăng giá trong nửa đầu tháng 8 này không mấy bất ngờ về cung cầu… nhưng có một yếu tố bất ngờ: một trận sương giá xảy ra trên một vùng cà phê khá rộng ở Nam Minas và Cerrado (Brazil) nơi có sản lượng hàng năm chừng 8 triệu bao. Dù cường độ sương giá lần này được báo là nhẹ, không bằng đợt rét đậm rét hại vào năm 2021, nhưng đủ để gây hoang mang cho các nhà kinh doanh và chế biến cà phê trên thế giới.

Còn lực đẩy nào nặng ký hơn yếu tố cung cầu?

Thực ra, dự báo gần đây của Tổ chức Cà phê Thế giới (ICO) và Bộ Nông nghiệp Mỹ đều cho rằng cán cân cung cầu cà phê thế giới năm nay không đến nỗi nếu không nói là có dư đôi chút khi cân đối 178 so với 169 triệu bao. Nếu sương giá tại vùng cà phê Brazil chỉ gây tác hại nhẹ, thì cũng chỉ thiệt hại rất ít trong tổng số 8 triệu bao ấy.

Thế tại sao giá được kích mạnh đến vậy để chỉ trong nửa đầu tháng 8-2025 tăng 736 đô la? Hãy nhớ lại ba tháng đầu niên vụ 2024-2025, bấy giờ thị trường đang căng thẳng với các quy định của Liên minh châu Âu (EU) trong luật cấm buôn bán sản phẩm có nguồn gốc từ việc phá rừng (EUDR). Trước hạn thực hiện cũ vào cuối năm 2024 (và sau này đã được hoãn), giới kinh doanh và chế biến cà phê nháo nhào mua gom cà phê để kéo về các cảng châu Âu trước hạn nhằm tránh phiền hà, giá cà phê kỳ hạn tháng giao dịch chính có khi lên đến trên 5.800 đô la/tấn. Một khi EUDR hoãn, giá cà phê rớt nhanh xuống mức sâu đến 3.144 đô la/tấn.

Bỗng giá cà phê lại được cứu. Chính sách thuế đối ứng của chính quyền Tổng thống Donald Trump đã giáng lên hàng hóa từ Brazil với 50%, Việt Nam 20% và nhiều nước khác với từ 10-19%. Mỹ vốn là nước mua cà phê của Brazil nhiều nhất. Trong bảy tháng đầu năm 2025, nước này đã nhập khẩu 3,71 triệu bao, chiếm 16,8% trong tổng lượng xuất khẩu của Brazil.

Diễn biến giá kỳ hạn robusta tăng thẳng đứng. Nguồn: tradingview

Hiệp hội Cà phê hạt Mỹ (GCA) đã gửi thư đề xuất với chính quyền ông Trump miễn thuế đối ứng cho cà phê nguyên liệu nhập khẩu vì có thể gây ảnh hưởng đến hàng trăm ngàn người Mỹ làm trong ngành cà phê và doanh thu từ ngành công nghiệp này lên đến hàng chục tỉ đô la. Dù Mỹ không trồng được cà phê (trừ rất ít tại bang Hawaii) và một quan chức chính quyền từng nói sẽ “tha thuế” cho cà phê, nhưng đến nay lời hứa vẫn “còn nguyên”. Đợi quá lâu, đến nỗi các hãng rang xay đề nghị Brazil hoãn giao hàng vô thời hạn… để chờ “tin vui”. Càng ngóng, quyết định tha bỗng càng biệt tăm. Thế là cả thị trường nhốn nháo, không có hàng thực (physicals) vào tay, họ đành leo lên sàn hàng giấy (paper market) để mua chặn lỗ. Càng mua giá kỳ hạn càng leo cao hơn như đã thấy.

Mặt khác, thị trường cà phê đều đặt niềm tin vào việc Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) hạ lãi suất đều và nhiều lần tính từ kỳ họp tháng 9 sắp tới. Điều này đã được Thống đốc Fed Jerome Powell để lộ ra trong bài phát biểu của ông tại Hội nghị chuyên đề tài chính Jackson Hole (Wyoming, Mỹ) trong ngày bế mạc 22-8-2025. Powell nói: “Triển vọng cơ bản và thay đổi cân bằng rủi ro có thể khiến chúng tôi (Fed) điều chỉnh lập trường chính sách”.

Khi thị trường nắm chắc lập trường của Fed không còn cứng rắn như trước, giới đầu tư và kinh doanh như “vỡ òa”, giá chứng khoán bật tăng, như Dow Jones tăng 800 điểm, giá vàng qua khỏi mức 3.400 đô la/ounce, giá cà phê arabica và robusta chạm đỉnh 380.45 cts/lb và 3.655 đô la/tấn (tương ứng).

Cũng ngay trong ngày ấy, chỉ số giá trị USD/DXY từ đỉnh 98,82 điểm rớt xuống 97,56 điểm. Một đồng đô la Mỹ rẻ và lãi suất thấp là điều kiện tốt để tăng sức mua và tạo cơ hội đắp tồn kho đang teo dần.

Công cuộc “cấy giá” từ đầu tháng 8-2025 của giới đầu tư trên hai sàn cà phê quả không hề phí công. Giá “hãnh tiến” bấy lâu có lý của nó. Cơ sở cho giá cà phê vững và tốt từ nay đến đầu niên vụ mới bắt đầu từ 1-10 đã phần nào hiện rõ hơn.

Giá lên nhưng hàng không đi, thì sao?

Đó là một nghịch lý của ngành kinh doanh cà phê trong thời buổi thuế đối ứng “Made in USA” hiện nay. Mua bán cà phê là ngành kinh doanh “mở”. Hầu như mọi người đều biết hôm qua bạn mua bán gì, cho ai, mức giá bao nhiêu, và người mua kẻ bán tha hồ mặc cả miễn làm sao có lợi cho mình nhất. Chính vì thế mà lợi nhuận trên một đầu tấn khá khiêm tốn vì quá “mở” và cạnh tranh. Vấn đề là hiện nay cả thị trường toàn cầu đang chờ một quyết định của Tổng thống Donald Trump, miễn hay không miễn thuế. Hôm nay không miễn, giá tăng vù vù, mai mốt báo miễn, thị trường có thể xuống đảo điên. Cho nên, mua cũng chẳng mua mà bán cũng chẳng ai dám bán. Dù giá có tăng cao mấy, cà phê thương phẩm vào Mỹ khó mà đi được do sợ gặp tai nạn do cỗ xe thuế đối ứng gây ra.

Giờ đây, các nhà rang xay đàng hoàng trong nước đành “chịu trận”. Giá kỳ hạn tăng, muốn chất lượng cao hơn, phải đành mua cà phê với giá đắt đỏ.

Chính sách kinh tế và tiền tệ của Mỹ đang thực sự làm lung lay nền thương mại cà phê dù thị phần xuất khẩu của cà phê Việt Nam chỉ 6% vào Mỹ. Giá tăng, nhà vườn xởi lởi, nhưng nếu hàng bị ngăn, chưa chắc mọi thành phần tham gia ngành hàng ai cũng có lợi.

Nguyễn Quang Bình