Nghịch lý của người trẻ thời số

Xuất hiện liên tục trong các nhóm chat

Lê Ngọc Minh, 26 tuổi, chưa “mảnh tình vắt vai”, làm công việc tự do về thiết kế nội dung trực tuyến. Trong mắt bạn bè, Minh là người có cá tính mạnh, gai góc nên nhiều người ngại tiếp xúc, trò chuyện. Do đặc thù công việc, Minh không bị phụ thuộc giờ giấc, kỷ luật văn phòng làm việc. Cô dành phần lớn thời gian làm việc trên máy tính. Các cuộc trò chuyện, trao đổi công việc chủ yếu diễn ra trên các nhóm chat.

Xong công việc, đêm nào cũng vậy, cô dành hàng giờ liền để nhảy từ livestream này sang livestream khác, từ ẩm thực, thời trang đến bình luận thời sự, tán gẫu, hóng biến mạng xã hội. Cô tham gia nhiều hội nhóm, từ cộng đồng yêu phim, diễn đàn game đến các nhóm “tám” chuyện vụn vặt. Nickname của Minh xuất hiện liên tục trong các phòng chat, lúc thì với những bình luận dí dỏm, khi lại là những tranh cãi nảy lửa dưới những bài đăng giật gân.

Nhưng ẩn sau hành vi đó là một sự thật phũ phàng. “Thực ra mình chẳng tin hay quan tâm mấy thứ mình đang cãi nhau đó, nhưng cứ cãi qua cãi lại, ít nhất mình cảm thấy có người để tương tác, dù đó chỉ là một người lạ. Quan trọng hơn, nó khiến mình tạm quên đi cảm giác một mình trong căn phòng này”, Minh thú nhận. Đối với Minh, thế giới ảo là “liều thuốc giảm đau” tạm thời cho nỗi cô đơn thực sự đang gặm nhấm cô mỗi đêm.

Trái ngược với sự sôi nổi trên mạng, ngoài đời Minh gần như co mình lại. Khi buộc phải giao tiếp, từ việc gặp khách hàng đến chuyện xã giao, Minh thường mang theo lối nói chuyện sắc sảo, pha chút mỉa mai. “Đó là thói quen để phòng thủ,” một người bạn cũ của Minh nhận xét. Nhưng chính “vỏ bọc gai góc” ấy lại làm người khác e ngại, khiến cuộc trò chuyện thường kết thúc chóng vánh.

Minh biết điều đó. Cô hiểu rằng, đôi khi những câu nói chua chát chỉ là lớp áo khoác ngoài để giấu đi khoảng trống khó lấp trong lòng. “Mình không thích người ta nhìn thấy mình cô đơn nên thà để họ nghĩ mình khó gần còn hơn”, Minh chia sẻ.

“Liều thuốc” tách khỏi màn hình điện thoại

Ngoài giờ học, thời gian trống còn lại mỗi ngày của nam sinh Vũ Quốc Nam (quê Quảng Trị), sinh viên năm hai Đại học Bách khoa Hà Nội, đều dành cho điện thoại và máy tính. Nam “cày” game, chat nhóm bạn trên mạng xã hội đến 1-2 giờ sáng là chuyện thường ngày. Sắc mặt, cảm xúc của Nam biến đổi theo từng diễn biến trên thế giới ảo - khi tập trung căng thẳng, khi phá lên cười khoái chí, khi bực tức khó chịu vì thua game hay tranh cãi với ai đó trong nhóm chat Discord.

“Ngoài chơi game, mình có tham gia nhiều hội, nhóm khác nhau trên Zalo, Facebook, Threads và Discord. Các nhóm đều rôm rả, nếu vài tiếng không cập nhật cảm giác mình trở thành người “tối cổ”, lạc hậu, bỏ lỡ bao nhiêu tin nóng. Vì thế, ngoài giờ lên lớp mình luôn vào các nhóm “hóng” chuyện và bàn luận cảm thấy rất vui vẻ”, Nam chia sẻ. Cậu tự tin có rất nhiều bạn trên thế giới ảo, thoải mái trò chuyện, tán gẫu với nhau không phải giữ ý tứ gì.

Một bộ phận bạn trẻ dành quá nhiều thời gian trước màn hình điện thoại trong thế giới ảo Ảnh minh họa: Dương Triều

Bước ra ngoài đời thật, Nam lại ít bạn bè thân thiết, đặc biệt rất ngại giao tiếp. Phòng ký túc xá có 6 người, nhưng các bạn cũng lập nhóm Zalo để nhắn tin trao đổi. “6 đứa trong phòng cần trao đổi gì đều nhắn vào nhóm Zalo nên có khi gặp nhau trực tiếp, tụi mình chỉ gật đầu chào, chẳng biết nói gì, vì điều gì cần nói thì đã trao đổi trên nhóm rồi. Nhiều hôm thấy trống trải, nhớ nhà muốn tìm người tâm sự nhưng không biết bắt đầu từ đâu. Mình cảm thấy cô đơn kinh khủng, dù lúc nào điện thoại cũng đầy ắp thông báo”, Nam thở dài.

Nhận thấy con trai ngày càng trầm lặng, ít nói, bố mẹ Nam lo lắng tìm cách kéo con ra khỏi thế giới ảo. Họ đăng ký cho Nam tham gia một câu lạc bộ tình nguyện với hy vọng con mở rộng giao tiếp. Nhưng chỉ sau một thời gian ngắn cậu đã bỏ dở vì cảm thấy khó hòa nhập. Cuối cùng, gia đình nhờ người họ hàng ở Sóc Sơn (Hà Nội) đón Nam về chơi mỗi cuối tuần, giao cho cậu làm việc nhà, hòa mình vào thiên nhiên và nhịp sống đời thực. Dần dần, những trải nghiệm ấy trở thành “liều thuốc” giúp Nam từng bước tách khỏi màn hình điện thoại, tìm lại cảm giác gắn kết ngoài đời.

Chung tay tạo môi trường mạng lành mạnh

Theo ông Đặng Vũ Cảnh Linh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thanh niên, người trẻ ngày nay tiếp xúc với Internet và mạng xã hội từ rất sớm, phần lớn là do tâm lý tò mò, khám phá. Trên mạng, các em dễ dàng tìm thấy nhiều mối quan hệ, công việc, và dần dần hình thành thói quen sống trên mạng, thậm chí nghiện mạng xã hội. Trong thế giới ảo, các bạn trẻ tỏ ra rất cởi mở, bày tỏ quan điểm, dễ tìm bạn tâm giao, vì cảm giác thoải mái không phải giao tiếp trực diện.

Tuy nhiên, nghịch lý nằm ở chỗ, khi bước ra đời thực, nhiều bạn lại trở nên ngại giao tiếp, sợ sệt và thu mình. Họ quen với việc giao tiếp thoải mái trên mạng, nơi không ai biết ai, nên khi đối diện với các mối quan hệ thực trong học tập và lao động vốn có nhiều ràng buộc lại cảm thấy lúng túng. Ngay cả khi đã trưởng thành, thói quen sống trên mạng vẫn chi phối nhận thức và hành động, khiến họ lúc nào cũng dán mắt vào điện thoại để theo dõi đời sống ảo.

Tham gia hoạt động tình nguyện giúp bạn trẻ tăng cường sự kết nối, năng động và sống có trách nhiệm hơn

“Đây có thể xem như một căn bệnh của thanh niên thời đại số, tìm thấy niềm vui trong thế giới ảo nhiều hơn là thế giới thực - nơi cần sự lao động và cống hiến thực sự. Không ít bạn trẻ hình thành dạng đa nhân cách: trên mạng vui vẻ, hoạt ngôn; ngoài đời khép kín, thậm chí cô đơn. Sự kết bạn, chia sẻ với người lạ trên thế giới ảo ẩn chứa nguy cơ bị lừa đảo, tổn thương”, ông Linh cho biết.

Theo ông Linh, tâm lý lệ thuộc vào những giá trị ảo khiến một số bạn rơi vào trầm cảm, thậm chí tự kỷ. Các em hội nhập nhanh với thế giới ảo, nơi chỉ cần một cú nhấp chuột là có người chia sẻ và một trạng thái nhận được nhiều lượt like, nhưng lại khó khăn để hòa nhập với cuộc sống thực.

“Hệ quả là, những người phụ thuộc thế giới ảo đó trở nên cô đơn. Trên mạng vui vẻ, cảm thấy nhận được sự đồng cảm, nhưng cái tôi đó lại không thể hiện được ở trường học, cơ quan hay môi trường thực. Điều này dẫn đến một trạng thái tiêu cực: thu mình, không muốn giao tiếp và chỉ muốn chìm đắm vào nơi cái tôi được thể hiện trên không gian mạng”, ông Linh nhấn mạnh.

Nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Thanh niên từ năm 2021 đã chỉ ra rõ những tác động tiêu cực của mạng xã hội đến tâm lý và sự phát triển của giới trẻ. Nhiều khảo sát quốc tế cho thấy trầm cảm, tự kỷ ở thanh thiếu niên gia tăng, trong đó việc lạm dụng mạng xã hội là nguyên nhân quan trọng.

Ông Linh cho rằng, giải pháp đầu tiên phải bắt đầu từ nhận thức của người trẻ: học cách sử dụng mạng xã hội thông minh, biết tiết chế, dành thời gian cho cuộc sống thực - từ học tập, lao động, tình nguyện đến vui chơi lành mạnh. Gia đình, nhà trường, xã hội và đặc biệt truyền thông cần chung tay tạo môi trường mạng lành mạnh. Đồng thời tổ chức nhiều hoạt động thực tế để thanh thiếu niên giao tiếp cộng đồng, cởi mở các mối quan hệ, giúp thanh niên hiểu về trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội, thay vì chỉ dùng để tán gẫu, giải trí vô bổ. Điểm mấu chốt là sử dụng quỹ thời gian hợp lý.

Trên mạng, do thiếu vắng các thiết chế kiểm soát từ gia đình, đồng nghiệp hay quy tắc xã hội, giới trẻ dễ trở nên “bất quy tắc” và thể hiện cái tôi một cách tùy tiện. Hàng triệu cái tôi như vậy tương tác với nhau sẽ tạo ra những tính cách rất khác biệt, xa rời con người thực.

Lưu Trinh