Nghịch lý trong triển khai giải quyết thủ tục hành chính phi địa giới

Cán bộ, chuyên viên từ Thành phố được "biệt phái" xuống xã để tiếp nhận hồ sơ "phi địa giới" hành chính.

Đẩy mạnh giải quyết thủ tục hành chính phi địa giới được xem là “mệnh lệnh” bắt buộc của Chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh nhằm đưa chính quyền đến gần dân hơn. Để thực thi, từ 1/8/2025, Thành phố đã đưa cán bộ từ các sở, ngành về trực tiếp tại 38 Tổ công tác địa bàn để hỗ trợ người dân nộp hồ sơ cấp Thành phố ngay tại cơ sở. Sau một thời gian triển khai, nhiều điểm tiếp nhận “phi địa giới” hành chính vẫn ghi nhận… “zero” hồ sơ. Đây là nghịch lý trong khi Thành phố đã chuẩn bị sẵn sàng từ cơ sở vật chất đến con người để phục vụ.

Hạ tầng sẵn sàng, hồ sơ vẫn… “zero”

Mục tiêu cốt lõi của “phi địa giới” hành chính mà Thành phố Hồ Chí Minh hướng đến là cho phép người dân và doanh nghiệp nộp hồ sơ hành chính ở bất cứ nơi đâu thuận tiện nhất, thay vì phải quay về nơi cư trú như trước đây. Cho đến nay, Thành phố đã triển khai thực hiện 100% thủ tục hành chính không phụ thuộc vào địa giới hành chính thông qua hệ thống Trung tâm Phục vụ Hành chính công và 38 Tổ công tác địa bàn. Các Tổ này đóng vai trò là “cánh tay nối dài” của Trung tâm Phục vụ Hành chính công Thành phố trực tiếp hướng dẫn, hỗ trợ và tiếp nhận hơn 1.300 đầu mục thủ tục thuộc thẩm quyền của các sở, ban, ngành và cấp xã.

Thành phố cũng đồng thời nâng cấp hạ tầng số đảm bảo liên thông dữ liệu giữa các cấp, ngành giúp giảm tối đa giấy tờ, đẩy mạnh dịch vụ công trực tuyến toàn trình và cắt giảm ít nhất 30% thời gian chờ đợi cho người dân và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, Thành phố cũng áp dụng mức lệ phí 0 đồng đối với 108 thủ tục trực tuyến nhằm khuyến khích người dân tiếp cận nền hành chính số.

Thực tế ghi nhận tại cơ sở, mặc dù hạ tầng và nhân sự đều đã được bố trí, trang bị đầy đủ, sẵn sàng điều kiện phục vụ tốt nhất, nhưng nhiều nơi, nhiều xã/phường vẫn không nhận được bất cứ hồ sơ “phi địa giới” hành chính nào.

Là một trong 38 điểm tiếp nhận hồ sơ “phi địa giới” hành chính của Thành phố Hồ Chí Minh, Trung tâm Phục vụ Hành chính công phường Sài Gòn bố trí 5 quầy thực hiện thủ tục hành chính không phụ thuộc địa giới hành chính, một ki-ốt thông tin, một robot thông minh và xây dựng một trang web hướng dẫn thủ tục. Ông Bùi Trường Giang, Phó Giám đốc Trung tâm Phục vụ Hành chính công phường Sài Gòn cho biết, sau hơn 5 tháng triển khai, phường Sài Gòn ghi nhận không phát sinh hồ sơ thủ tục hành chính “phi địa giới”. Hoạt động của các thành viên Tổ công tác địa bàn mới chỉ dừng ở việc tư vấn và hướng dẫn.

Theo Trung tâm Phục vụ Hành chính công Thành phố Hồ Chí Minh, để đảm bảo hoạt động của 38 Tổ địa bàn, các địa phương đã bố trí đủ từ ba đến năm quầy giao dịch, bố trí đủ bàn ghế, khu vực ngồi chờ, hạ tầng đường truyền thống nhất thông suốt từ Thành phố đến cấp xã; đồng thời trang bị ki-ốt thông minh, cho phép người dân nộp hồ sơ mà không cần có sự hiện diện trực tiếp của công chức, viên chức tại bộ phận “một cửa”.

Kết quả sau hơn 5 tháng triển khai, theo báo cáo của Trung tâm Hành chính công Thành phố Hồ Chí Minh, tổng số hồ sơ “phi địa giới” phát sinh tại 38 Tổ công tác địa bàn là 99 hồ sơ, tính từ ngày 1/8 đến ngày 19/12. Trong số đó chỉ có 17/38 điểm có phát sinh hồ sơ, còn lại 21 điểm khác số hồ sơ “phi địa giới” ghi nhận là "0”.

Phường Thủ Đức và phường Vũng Tàu là hai địa phương có số lượng hồ sơ “phi địa giới” nhiều nhất, lần lượt là 28, 29 hồ sơ, chiếm hơn 50% tổng hồ sơ tiếp nhận của toàn Thành phố. Các Tổ địa bàn đã tiếp nhận, hướng dẫn và giải đáp hơn 1.000 lượt người dân về việc lập hồ sơ và thực hiện thủ tục hành chính.

Bà Nguyễn Thị Mai Trinh, Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Thủ Đức nhìn nhận, trên thực tế, đa số người dân đến các quầy tiếp nhận thủ tục “phi địa giới” chủ yếu là để hỏi thông tin, tìm hiểu về quy trình và thủ tục chứ không thực hiện nộp hồ sơ. Mặc dù đội ngũ công chức đã hỗ trợ, tư vấn tận tình, chi tiết, nhưng nhiều người vẫn chọn quay về nơi cư trú để nộp hồ sơ, bất chấp việc phải di chuyển xa hơn và chờ đợi. Hoặc nếu có nộp thì chỉ những thủ tục đơn giản như đăng ký thành lập doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh, thủ tục hộ tịch.

Ông Nguyễn Đoàn Thế Hùng, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Linh Xuân (Thành phố Hồ Chí Minh) cho hay, mặc dù phường phổ biến, tuyên truyền đến người dân những tiện ích khi nộp hồ sơ thủ tục hành chính không giới hạn địa giới nhưng cho đến nay vẫn chưa phát sinh hồ sơ. Phần lớn là do người dân còn e ngại và thói quen “giấy tờ ở đâu thì nộp hồ sơ ở đó” để dễ bề xử lý.

Rào cản từ thói quen và thông tin

Theo ông Nguyễn Trường Giang, Phó Giám đốc Trung tâm Phục vụ Hành chính công phường Diên Hồng, các thủ tục hành chính “phi địa giới” được người dân và doanh nghiệp thực hiện đa dạng trên nhiều lĩnh vực, điển hình như hộ tịch, đất đai, xây dựng, chính sách người có công và đăng ký thành lập hộ kinh doanh, hợp tác xã…

“Thực tế triển khai đã xác nhận cơ chế không giới hạn địa giới trong tiếp nhận và xử lý hồ sơ thủ tục hành chính đem lại rất nhiều tiện ích cho người dân và doanh nghiệp: giảm đáng kể thời gian và chi phí đi lại, đặc biệt hỗ trợ rất tốt cho nhóm đối tượng là người lao động di cư, sinh viên và người tạm trú”, ông Nguyễn Trường Giang nhận xét.

Còn ông Võ Tấn Quan, Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Cát Lái đánh giá, chủ trương “phi địa giới” cùng đồng thời giúp phân bổ đều lượng hồ sơ giữa các đơn vị, tránh quá tải cục bộ, đồng thời thúc đẩy việc áp dụng các quy trình giải quyết thống nhất, liên thông, giảm sự phụ thuộc vào các yếu tố mang tính địa phương”.

Tại sao một chính sách mang lại lợi ích “sát sườn” như vậy vẫn chưa đủ sức “hấp dẫn”? Ông Võ Tuấn Quan cho rằng, thói quen “giấy tờ ở đâu nộp ở đó” đã ăn sâu vào tiềm thức. Người dân phần lớn là lo ngại nếu nộp hồ sơ sai địa bàn, hồ sơ sẽ bị “ngâm” hoặc cán bộ nơi khác không nắm rõ thông tin bằng địa phương nơi mình cư trú.

Theo chuyên gia hành chính công, Thạc sĩ Nguyễn Tuấn Anh, việc lượng hồ sơ “phi địa giới” phát sinh thực tế thấp hơn so với kỳ vọng ban đầu là biểu hiện thường thấy khi một cơ chế hành chính mới được áp dụng, người dân cần thời gian để làm quen và tạo dựng niềm tin.

Ông Nguyễn Tuấn Anh đã chỉ ra bốn nhóm lý do chính khiến người dân chưa “mặn mà” khi cánh cửa “phi địa giới” hành chính đã “mở toang” gồm: thói quen, tâm lý e ngại, sự thiếu thống nhất trong quy trình và hạn chế về kết nối dữ liệu. Trong đó, trước hết là “rào cản” về thói quen khó đổi. Người dân đã quen với việc làm thủ tục tại nơi cư trú hoặc tại cơ quan quản lý chuyên ngành. Nếu việc nộp hồ sơ tại địa bàn cũ vẫn ổn định thì họ không có động lực để thay đổi.

“Nhiều người lo ngại nộp hồ sơ ngoài địa bàn sẽ dẫn đến việc phải bổ sung giấy tờ, chuyển qua nhiều khâu hoặc kéo dài thời gian giải quyết. Đây là nguyên nhân khiến lượng hồ sơ “phi địa giới” phát sinh rất hạn chế cho dù 38 Tổ công tác địa bàn đã sẵn sàng phục vụ", ông Nguyễn Tuấn Anh phân tích.

Một nguyên nhân khác được chỉ ra là nằm ở khâu truyền thông. Do thiếu thông tin mà nhiều người dân vẫn chưa biết mình có quyền chọn nơi nộp hồ sơ thủ tục hành chính thuận tiện nhất. Luật sư Trần Quốc Bảo, Giám đốc Công ty Luật Việt Tin Bảo cho hay, thông tin về việc có thể nộp hồ sơ đất đai, tư pháp hay đăng ký kinh doanh tại bất kỳ đâu ở Thành phố Hồ Chí Minh vẫn chưa “chạm” được đến số đông người dân, đặc biệt là nhóm đối tượng ít tiếp cận với mạng xã hội hoặc công nghệ.

Bà Lê Thị Thu (71 tuổi, ngụ phường Linh Xuân, Thành phố Hồ Chí Minh) cho hay, bà chỉ mới nghe nói có thể nộp hồ sơ ở bất kỳ đâu miễn là thuận tiện, nhưng lại không nắm rõ quy trình xử lý nên còn tâm lý lo cán bộ ở đây không nắm được hồ sơ ở nơi khác, rồi lại phải đi tới đi lui thì khổ hơn.

Thay đổi phương pháp, cách thức tuyên truyền

So với thực trạng “quá tải” hồ sơ tại các xã, phường của Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay, thì con số 99 hồ sơ “phi địa giới” phát sinh trong gần 5 tháng triển khai là một con số rất khiêm tốn, chưa tới 0,1%. Điều này dẫn đến sự lãng phí cả về cơ sở vật chất lẫn con người.

Để cải thiện tình trạng này, Trung tâm Phục vụ Hành chính công Thành phố Hồ Chí Minh đề xuất bốn nhóm giải pháp, trong đó có việc nghiên cứu thay đổi phương pháp, cách thức tuyên truyền để người dân và doanh nghiệp hiểu, tin, dùng các thủ tục cung cấp dưới hình thức không phụ thuộc vào địa giới hành chính trong phạm vi Thành phố.

Các chuyên gia cho rằng, để xóa bỏ các “rào cản” để “phi địa giới” hành chính thức sự đưa chính quyền đến cần với người dân, cần một cuộc “cách mạng” triệt để, quyết liệt và đồng bộ các giải pháp.

Thạc sĩ Nguyễn Tuấn Anh đề nghị tập trung vào các thay đổi trong cách thức tổ chức thực hiện, cải thiện quy trình làm cho các bước thực hiện hồ sơ trở nên dễ hiểu, dễ tiếp cận, nhanh chóng và minh bạch hơn.

“Điều quan trọng là đẩy mạnh truyền thông để người dân thấy rõ lợi ích thông qua trải nghiệm thực tế. Thay vì tuyên truyền chung chung, các địa phương có thể hướng dẫn người dân trực tiếp tại các điểm đang quá tải, mời họ sang khu vực “phi địa giới” để trải nghiệm”, ông Nguyễn Tuấn Anh nêu quan điểm.

Luật sư Trần Quốc Bảo thì cho rằng, cần một cuộc "cách mạng" về truyền thông và xây dựng niềm tin thông qua tính minh bạch. “Khi hệ thống phản hồi trạng thái hồ sơ tức thì qua tin nhắn, người dân sẽ biết hồ sơ của họ đang ở đâu, ai đang xử lý để không còn tâm lý lo lắng khi không nộp hồ sơ tại nơi cư trú”, Luật sư Trần Quốc Bảo lý giải.

Các công chức thuộc các Tổ địa bàn phải chủ động giới thiệu về lợi ích nộp hồ sơ “phi địa giới” khi người dân đến hỏi thông tin; hoặc cần sự linh hoạt, điều động cán bộ từ những nơi ít hồ sơ sang những điểm quá tải để đảm bảo người dân ở bất kỳ đâu cũng được phục vụ nhanh nhất.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh Nguyễn Mạnh Cường từng nhấn mạnh: Tinh thần cải cách là phục vụ nên mọi khâu, mọi cấp phải hướng đến sự thuận tiện, minh bạch, giảm tối đa thời gian, chi phí cho người dân và doanh nghiệp. Qua đó ông đề nghị các đơn vị chú trọng công tác tuyên truyền, chia sẻ các mô hình, điểm sáng để lan tỏa tinh thần đổi mới. Các sở, ngành tăng cường phối hợp, chia sẻ dữ liệu dùng chung, tránh tình trạng mỗi ngành, mỗi hệ thống riêng biệt, gây khó cho việc liên thông, giải quyết hồ sơ “phi địa giới”...

Bài và ảnh: Hữu Duyên (TTXVN)