Nghiên cứu của Việt Nam vươn tầm quốc tế trong chẩn đoán và điều trị ung thư

Khi khoa học ứng dụng trở thành lá chắn bảo vệ sức khỏe và an ninh y tế quốc gia

Trên hành trình 80 năm xây dựng và phát triển của ngành Bưu chính và Viễn thông, 66 năm hình thành ngành Khoa học và Công nghệ, nhiều thế hệ nhà khoa học Việt Nam đã miệt mài nghiên cứu, kiến tạo nền tảng vững chắc cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Trong bức tranh chung ấy, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam - Hàn Quốc (VKIST) nổi lên như một trung tâm nghiên cứu ứng dụng giàu tiềm lực, nơi hội tụ tinh thần hợp tác quốc tế, sự sáng tạo khoa học và khát vọng cống hiến cho cộng đồng. Những năm gần đây, VKIST đã có nhiều đóng góp nổi bật trong các lĩnh vực y tế, công nghiệp và đổi mới sáng tạo. Một trong những dấu ấn đáng chú ý là công trình nghiên cứu và phát triển que thử nhanh LFIA - một công nghệ tiên tiến phục vụ theo dõi tái phát ung thư, đồng thời phát hiện nhanh các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm nguy hiểm. Thành tựu này không chỉ mang giá trị khoa học, mà còn mở ra hướng đi mới trong việc kiểm soát dịch bệnh, nâng cao năng lực y tế cộng đồng và bảo đảm an ninh y tế quốc gia trong bối cảnh đầy thách thức.

PGS.TS Trương Thị Ngọc Liên, Trưởng phòng Công nghệ tích hợp công nghệ sinh học và công nghệ thông tin, VKIST, người trực tiếp dẫn dắt nhóm nghiên cứu đề tài cấp Bộ “Nghiên cứu chế tạo que thử sắc ký miễn dịch từ tính và thiết bị đo từ trường sử dụng cảm biến từ trở xuyên hầm phân tích định lượng nhanh dấu ấn sinh học CA 15-3 và CEA” (Mã số 05.2021M001) đã vô cùng xúc động khi hoàn thành đề tài này. PGS.TS Liên chia sẻ: “Tôi rất vui và tự hào khi những nỗ lực của nhóm được ghi nhận. Đây là minh chứng cho sự gắn kết, kiên trì và cũng là bước khởi đầu quan trọng để chúng tôi tiếp tục hoàn thiện công nghệ, tiến tới ứng dụng rộng rãi trong thực tiễn lâm sàng. Nghiên cứu ứng dụng cũng chính là mục tiêu trọng tâm mà VKIST luôn hướng đến”.

PGS.TS Liên nhớ như vừa hôm qua, điều thôi thúc bà và nhóm nghiên cứu lựa chọn hướng đi này bắt nguồn từ giai đoạn đại dịch COVID-19. Khi đó, họ chứng kiến rất rõ những khó khăn trong việc khám và điều trị, đặc biệt đối với các bệnh nhân ung thư - vốn có tỷ lệ mắc khá cao tại Việt Nam. Từ thực tế đó, bà mong muốn phát triển một giải pháp xét nghiệm đơn giản, thuận tiện, có thể hỗ trợ bệnh nhân theo dõi sức khỏe mà không phụ thuộc hoàn toàn vào các thiết bị cồng kềnh hay cơ sở y tế lớn.

PGS.TS Liên chia sẻ: “Bên cạnh đó, chúng tôi cũng xác định việc nắm vững công nghệ lõi của LFIA là vô cùng quan trọng, bởi từ nền tảng này có thể mở rộng nghiên cứu, chế tạo nhiều sản phẩm chẩn đoán khác nhau, đặc biệt trong phát hiện nhanh các loại vi rút gây bệnh. Lợi ích lớn nhất của công nghệ LFIA chính là mang lại khả năng xét nghiệm sinh học nhanh chóng, đơn giản, không cần thiết bị chuyên dụng, giúp y học đến gần hơn với cộng đồng - từ bệnh viện cho đến từng gia đình, từ thành thị cho đến vùng sâu, vùng xa. Và ước mơ lớn nhất của tôi là trong tương lai, Việt Nam sẽ có một nhà máy sản xuất các bộ kit xét nghiệm nhanh đạt chuẩn quốc tế, để không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước mà còn vươn ra thị trường quốc tế”.

PGS.TS Trương Thị Ngọc Liên cho biết, so với que thử thông thường, sản phẩm LFIA do nhóm nghiên cứu tại VKIST phát triển có hai ưu điểm vượt trội. Thứ nhất, hạt nano vàng hình cầu được liên kết cộng hóa trị với kháng thể đặc hiệu, giúp ổn định trong điều kiện khắc nghiệt, kiểm soát chính xác số lượng kháng thể và giảm nguy cơ sai lệch kết quả. Nhờ vậy, que thử chỉ hiển thị tín hiệu ở mức bất thường có ý nghĩa lâm sàng, hạn chế âm tính giả và dương tính giả.

Thứ hai, vùng nhận mẫu được tích hợp màng tách máu. Người dùng chỉ cần 1 - 2 giọt máu mao mạch từ đầu ngón tay, nhỏ trực tiếp lên que thử mà không cần máy ly tâm hay thiết bị phức tạp. Sau vài phút, kết quả đã hiển thị với độ chính xác cao. Điều này đặc biệt có ý nghĩa với người dân vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện y tế còn hạn chế.

PGS.TS Liên nhấn mạnh: “Trong khi nhiều xét nghiệm hiện nay cần thiết bị đắt tiền và nhân lực chuyên môn cao, thì kit LFIA lại tiện dụng, chi phí thấp và có thể dùng tại nhà. Đây là hướng đi giúp y học đến gần hơn với cộng đồng”...

Ở giai đoạn khảo nghiệm ban đầu, nhóm đã tiến hành trên hơn 40 mẫu máu bệnh nhân ung thư và gần 200 mẫu máu người khỏe mạnh. Kết quả cho thấy độ nhạy đạt trên 98%, còn độ đặc hiệu và độ tin cậy vượt 99,6%. Với ung thư vú (CA15-3) và đại trực tràng (CEA), chỉ số đều ở mức rất cao. Đối với viêm gan B, độ chính xác đạt tới 99,5%. Dù mới ở mức nguyên mẫu, nhưng các tín hiệu ban đầu đã chứng minh tiềm năng thương mại lớn. Trong thời gian tới, nhóm sẽ mở rộng khảo nghiệm lâm sàng trên quy mô đa trung tâm, nhằm khẳng định tính ổn định và độ tin cậy của sản phẩm.

Hướng tới thương mại hóa và bảo hộ sở hữu trí tuệ

Ngay từ khi triển khai, nhóm nghiên cứu đã chú trọng bảo hộ sáng chế. Đến nay, 3 đơn đăng ký đã được chấp nhận, bao gồm que thử phát hiện ung thư CEA, vi rút viêm gan B (HBsAg) và vi khuẩn gây nhiễm trùng bệnh viện tích hợp lấy mẫu từ không khí. Đây là bước đi cần thiết để tiến tới hợp tác với doanh nghiệp và đưa sản phẩm ra thị trường. “Chúng tôi kỳ vọng sản phẩm sẽ đáp ứng nhu cầu xét nghiệm nhanh, tiện lợi, tin cậy cho cộng đồng. Xa hơn, hướng nghiên cứu này có thể mở rộng sang nhiều bệnh truyền nhiễm khác, phục vụ cả y tế, nông nghiệp và an toàn thực phẩm”, PGS.TS Liên cho biết.

Trong quá trình triển khai, khó khăn lớn nhất của nhóm là hạn chế về kinh phí và hạ tầng thí nghiệm. Tuy nhiên, chính tinh thần kiên trì, sáng tạo và hợp tác liên ngành đã giúp nhóm vượt qua thách thức. Bên cạnh đó, sự hỗ trợ từ Bộ Khoa học và Công nghệ cũng là động lực quan trọng. PGS.TS Liên nhấn mạnh: “Làm khoa học không thể nóng vội. Thành công bước đầu có được là nhờ tập thể làm việc bằng cả tâm huyết. Chúng tôi tin rằng, nếu tiếp tục nhận được sự đồng hành, sản phẩm sẽ sớm hoàn thiện và đi vào đời sống”.

Bước tiến mới trong theo dõi tái phát ung thư và tăng cường an ninh y tế quốc gia. (Nguồn: MOST)

Điểm đặc biệt của công nghệ LFIA là khả năng mở rộng. Ngoài ung thư, nhóm nghiên cứu đã phát triển que thử phát hiện virus cúm A/H5N1, thử nghiệm trên mẫu bệnh phẩm gia cầm. Kết quả cho thấy độ chọn lọc đạt 100%, độ nhạy tương đương xét nghiệm PCR với ngưỡng Ct 35 - mức mà nhóm rất tự hào.

Song song, nhóm cũng phát triển giải pháp thu mẫu bioaerosol để phát hiện nhanh vi sinh vật trong không khí, như E.coli, Klebsiella, trực khuẩn mủ xanh. Đây là hướng đi đầy triển vọng, bởi nếu thương mại hóa thành công, sản phẩm sẽ hữu ích không chỉ cho y tế mà còn trong nông nghiệp, chăn nuôi và kiểm soát dịch bệnh.

Trong kế hoạch trung hạn, nhóm đặt mục tiêu thương mại hóa các bộ kit xét nghiệm nhanh dấu ấn ung thư, vi khuẩn, vi rút gây bệnh. Đồng thời, VKIST đang phát triển bộ kit tách chiết DNA/RNA dựa trên LFIA, thay thế sản phẩm nhập khẩu hiện nay. Kit này có ưu điểm vượt trội: thời gian thực hiện chỉ 3 - 5 phút, giá thành rẻ hơn 3 - 5 lần so với hàng thương mại, nhờ ứng dụng công nghệ plasma lạnh. “Chúng tôi mong muốn trở thành địa chỉ R&D tin cậy cho doanh nghiệp, sẵn sàng hợp tác để cải tiến sản phẩm, đưa ra giải pháp có giá trị thực tiễn, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam”, PGS.TS Liên chia sẻ.

PGS.TS Liên gửi gắm thông điệp tới các nhà khoa học trẻ: “Con đường nghiên cứu khoa học vốn nhiều thách thức, đòi hỏi sự kiên trì và lòng say mê. Bản thân tôi luôn tin rằng, “cứ đi là sẽ tới”. Tôi mong thế hệ các nhà khoa học trẻ hãy giữ vững khát vọng, mạnh dạn dấn thân vào những lĩnh vực mới mẻ, nơi còn nhiều “vùng trắng” cần được khám phá. Thành công trong nghiên cứu không chỉ được đo bằng số lượng công bố quốc tế, mà quan trọng hơn là bằng những sản phẩm, công nghệ thực sự đi vào cuộc sống, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe và phát triển bền vững đất nước”.

“Cứ đi rồi sẽ tới”, từ giọt máu nhỏ đến những giải pháp lớn, từ phòng thí nghiệm đến đời sống, hướng nghiên cứu này đang mở ra cánh cửa mới: vừa nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe, vừa góp phần củng cố an ninh y tế quốc gia, một yếu tố ngày càng quan trọng trong sự phát triển bền vững của đất nước. Và những sản phẩm “made in Vietnam” đã ra đời như thế...

Phương Uyên