Ngọn đuốc nhân văn của văn hóa nhân loại

Tấm gương phản chiếu hiện thực và tình người

Nguyễn Du (1765-1820) sinh ra trong một thời kỳ đầy biến động của lịch sử Việt Nam, nơi xã hội phong kiến bước vào giai đoạn suy tàn, những giá trị cũ kỹ lung lay trước đổi thay của thời cuộc. Chính hoàn cảnh ấy đã định hình một tâm hồn nhạy cảm, sâu sắc và để lại dấu ấn đậm nét trong sự nghiệp văn chương của ông.

Di tích Quốc gia đặc biệt Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du. (Ảnh: Đậu Hà)

Truyện Kiều, kiệt tác để đời của Nguyễn Du, chính là đỉnh cao của văn học Việt Nam, đồng thời là một tác phẩm mang tầm vóc nhân loại. Với hơn 3.254 câu thơ lục bát, ông phơi bày hiện thực xã hội bất công, đồng thời khẳng định tình yêu thương con người và khát vọng về công lý.

Ngôn ngữ thơ trong “Truyện Kiều” là sự kết tinh của trí tuệ và tâm hồn Việt. Từ những hình ảnh dung dị, gần gũi, ông đã vẽ nên một bức tranh hiện thực sống động, thấm đẫm cảm xúc và tư tưởng nhân văn. Ông không chỉ viết cho người đương thời mà còn cho muôn đời sau, bởi những giá trị mà ông gửi gắm trong tác phẩm mang tính phổ quát: lòng nhân ái, sự trân trọng cái đẹp và khát vọng vượt qua bất công để tìm kiếm hạnh phúc.

Tác phẩm Truyện Kiều do NXB Trẻ ấn hành.

Bên cạnh đó, Nguyễn Du còn để lại một di sản quý giá với các tác phẩm chữ Hán như: “Thanh Hiên thi tập”, “Nam Trung tạp ngâm” và “Bắc hành tạp lục”. Đây là tiếng lòng của một con người từng trải, trăn trở trước sự biến đổi của xã hội, trước nỗi khổ đau của nhân sinh. Những bài thơ ở đây là minh chứng cho một tư tưởng lớn, một trái tim biết rung động trước từng hơi thở của cuộc đời.

Đặc biệt phải kể đến “Văn tế thập loại chúng sinh”, được viết bằng thể song thất lục bát, thể hiện lòng trắc ẩn sâu sắc và triết lý nhân sinh trong nhân thế. Ông xuất thân trong một gia đình đại quý tộc, có cha là tể tướng, có anh là tham tụng nhưng Nguyễn Du vẫn đoái thương đến những tầng lớp thấp nhất của xã hội với một lòng cảm thương vô cùng sâu sắc. Tác phẩm là lời tế dành cho “thập loại chúng sinh” - mười hạng người chết oan, từ những kẻ nghèo khổ, bần hàn, chết trận, đến những người phụ nữ cô đơn, trẻ nhỏ yểu mệnh, hay những người bị quên lãng không ai thờ cúng. Bằng ngôn từ đầy cảm xúc, nhạc điệu uyển chuyển, Nguyễn Du khắc họa nỗi khổ đau của kiếp người, phơi bày những bất công xã hội và bày tỏ niềm tin vào sự cứu rỗi trong thế giới tâm linh. Tác phẩm không chỉ là một áng văn bi cảm mà còn là một tiếng chuông thức tỉnh lương tri, phản ánh lòng nhân đạo cao cả của một bậc thiên tài văn chương Việt Nam.

Ánh sáng nhân văn rực rỡ

Nguyễn Du không chỉ là một nhà thơ tài hoa của Việt Nam mà còn là một đại diện xuất sắc của nền văn học thế giới. Di sản của ông không chỉ nằm ở giá trị nghệ thuật mà còn ở chiều sâu nhân văn. Ông là nhà thơ của lòng nhân ái, của tình yêu thương vượt qua mọi ranh giới bình thường. Trong các tác phẩm của mình, đặc biệt là “Truyện Kiều” và “Văn tế thập loại chúng sinh”, ông luôn trăn trở về thân phận con người, đặc biệt là những con người bị chà đạp bởi bất công và nghịch cảnh.

Chủ tịch UBND tỉnh Võ Trọng Hải và các đại biểu tham quan trưng bày giới thiệu chuyên đề "Đại thi hào Nguyễn Du qua tư liệu mộc bản triều Nguyễn" tại lễ giỗ lần thứ 204 của Đại thi hào (tháng 9/2024).

Với Nguyễn Du, văn chương không chỉ là công cụ phản ánh mà còn là cách để nâng niu, cứu rỗi con người khỏi sự khắc nghiệt của cuộc sống. Tác phẩm của ông là tiếng nói mạnh mẽ về sự bất công xã hội, về thân phận con người và khát vọng tự do, công lý. Những giá trị nhân văn trong thơ văn Nguyễn Du đã vượt ra ngoài biên giới quốc gia, hòa nhịp cùng văn hóa nhân loại. Việc UNESCO chọn Đại thi hào Nguyễn Du là nhân vật văn hóa do thế giới vinh danh nhân kỷ niệm 250 năm ngày sinh của ông vào năm 2015 chính là sự công nhận cho tầm vóc quốc tế của ông. Thơ văn của ông không chỉ là di sản của Việt Nam mà còn là một phần trong kho tàng văn hóa chung của nhân loại, nơi con người tìm thấy những giá trị phổ quát về lòng nhân hậu, sự kiên cường và niềm tin vào cái đẹp.

Nguyễn Du đã đưa văn học Việt Nam ra thế giới với những chủ đề sâu sắc và lời văn đầy cảm xúc. “Truyện Kiều” - với cung bậc cảm xúc từ niềm đau khổ đến hy vọng, từ bi đến hùng ca, là một tác phẩm vượt thời gian, làm lay động tâm hồn người đọc khắp nơi trên thế giới. Bằng ngôn từ tinh tế và tư duy nhân văn sâu sắc, ông khắc họa sự bất công xã hội, khắc họa hình ảnh con người trong những hoàn cảnh cam go nhất và thể hiện lòng trắc ẩn, sự đồng cảm sâu sắc với số phận con người.

Di sản của Nguyễn Du không chỉ là lời văn tuyệt mỹ mà còn là một di sản nhân văn sâu sắc. Những bài thơ của ông là tiếng nói của nhân loại, là lời nhắc nhở về sự kiên trì, niềm tin và hy vọng, không chỉ cho người dân Việt Nam mà cho toàn thế giới.

Ngọn đuốc sáng mãi muôn đời

Nguyễn Du đã sống một cuộc đời ngắn ngủi chỉ vỏn vẹn 55 năm, nhưng ánh sáng từ sự nghiệp văn chương của ông lại mãi trường tồn. Với “Truyện Kiều”, với những vần thơ đầy suy tư và khát vọng, ông đã dựng lên một tượng đài văn hóa, nơi mọi người đều có thể nhìn thấy hình ảnh của chính mình, cảm nhận được nỗi đau, niềm vui và những giá trị đẹp đẽ của cuộc đời.

Ngọn đuốc Nguyễn Du không chỉ thắp sáng cho văn hóa Việt Nam mà còn soi rọi cả nhân loại bằng những giá trị nhân văn bất diệt. Đọc Nguyễn Du, chúng ta không chỉ thấy được sức mạnh của nghệ thuật mà còn được đánh thức lòng nhân ái, tình yêu thương và niềm tin mãnh liệt vào sự công bằng và cái đẹp. Ông chính là niềm tự hào của Việt Nam, một tài năng kiệt xuất đã khắc tên mình vào văn hóa thế giới. Và ánh sáng từ ngọn đuốc ấy sẽ mãi rực rỡ trong lòng nhân loại.

Đại thi hào Nguyễn Du không chỉ là niềm tự hào dân tộc mà còn là niềm tự hào của toàn nhân loại. (Ảnh: Đậu Hà).

Những vần thơ của ông khắc họa hình ảnh của những phận người khốn khó, những bi kịch cá nhân và xã hội, từ đó bày tỏ sự cảm thông, chia sẻ sâu sắc. Ngọn đuốc của Nguyễn Du chiếu sáng không chỉ trong văn học Việt Nam mà còn soi rọi nhân loại, khơi dậy ý thức về giá trị nhân văn, về sự hy vọng, về lòng trắc ẩn và khát vọng tự do.

Nguyễn Du là biểu tượng của một văn hóa vượt thời gian, nơi mà những khát vọng của con người về công lý, tự do, tình yêu và cái đẹp được thắp sáng mãi. Ánh sáng từ ngọn đuốc của ông không chỉ lan tỏa trong lãnh thổ Việt Nam mà còn vượt qua biên giới, trở thành di sản chung của thế giới. Những giá trị nhân văn trong thơ văn Nguyễn Du đã được UNESCO công nhận, khẳng định tầm vóc của ông không chỉ là niềm tự hào dân tộc mà còn là niềm tự hào của toàn nhân loại.

Trần Mạnh Cường - Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Nghệ An