Ngược đời khi không ai muốn trở thành người giàu nhất Trung Quốc

Làm giàu là vinh quang, nhưng đừng quá giàu

Tỷ phú Jack Ma. (Nguồn: Philippe Lopez/AFP/Getty Images)

Tháng trước, Colin Huang, nhà sáng lập của công ty thương mại điện tử PDD, đã thu hút sự chú ý thường thấy khi ông vươn lên trở thành người giàu nhất Trung Quốc. Nhưng ngay sau đó, PDD đã khiến các nhà đầu tư bất ngờ với dự báo lợi nhuận ảm đạm. Cổ phiếu của công ty đã lao dốc. Huang đã mất 14 tỷ USD chỉ sau một đêm và nhường vị trí dẫn đầu cho Zhong Shanshan, nhà sáng lập của công ty đồ uống khổng lồ Nongfu Spring. Trong vòng 24 giờ, Nongfu Spring đã đưa ra triển vọng kinh doanh bất ngờ gây chán nản của riêng mình và Zhong cũng nhanh chóng tụt khỏi vị trí đầu tiên trong danh sách những người giàu có.

Trên mạng xã hội Trung Quốc, người ta bàn tán về việc liệu các nhà lãnh đạo doanh nghiệp có thể cạnh tranh để hạ giá cổ phiếu của chính họ nhằm tránh cuộc đàn áp ngày càng lan rộng đối với tình trạng giàu có quá mức, vốn là trọng tâm trong chiến dịch “thịnh vượng chung” của nhà lãnh đạo Tập Cận Bình. Một nhà môi giới Phố Wall đã viết rằng không phải là không hợp lý khi kết luận rằng “không ai muốn trở thành người giàu nhất Trung Quốc” vào thời điểm Chính phủ của họ đang trở nên quyết đoán hơn theo chủ nghĩa xã hội.

Bất kể động cơ thực sự của những cảnh báo về lợi nhuận này là gì, cách chúng được lan truyền trên phương tiện truyền thông xã hội Trung Quốc phản ánh một sự thay đổi thực sự trong tinh thần thời đại của quốc gia. Khi Đặng Tiểu Bình trở thành nhà lãnh đạo tối cao vào cuối những năm 1970, ông đã làm mất đi sự thù địch của chủ nghĩa cũ đối với việc tạo ra của cải. Làm giàu sẽ là "vinh quang" trong quốc gia ngày càng theo chủ nghĩa tư bản của ông.

Nhưng có một điều đáng lưu ý. Làm giàu là vinh quang, nhưng đừng quá giàu.

Trung Quốc tạo ra nhiều của cải hơn nhiều so với các nước đang phát triển khác, nhưng khối tài sản cá nhân lớn nhất của họ vẫn khiêm tốn so với các nền kinh tế nhỏ hơn nhiều, bao gồm Nigeria và Mexico. Ngay cả trong thời kỳ bùng nổ mạnh mẽ của những năm 2000, một giới hạn bất thành văn dường như vẫn tồn tại: không một khối tài sản riêng nào tăng cao hơn 10 tỷ USD. Danh sách tỷ phú của Trung Quốc cũng bất thường vì tỷ lệ luân chuyển cao trong các nhóm xếp hạng hàng đầu.

Đến đầu những năm 2010, ít nhất hai ông trùm đã chứng kiến giá trị tài sản ròng của mình tiếp cận ngưỡng 10 tỷ USD, chỉ để rồi lại phải vào tù vì tội tham nhũng. Điều đó không có nghĩa là những cáo buộc này là vô căn cứ, chỉ là việc lựa chọn mục tiêu dường như phản ánh xu hướng cân bằng lâu bền giữa các nhà lãnh đạo Trung Quốc.

Giới siêu giàu Trung Quốc chọn ẩn mình

Lên nắm quyền vào năm 2012, ông Tập Cận Bình đã phát động một chiến dịch chống tham nhũng, lan rộng đến tận tầng lớp tinh hoa. Những mục tiêu ban đầu thường là những nhân vật lớn trong khu vực công — các viên chức, các phú nhị đại.

Với nền kinh tế Trung Quốc đang chậm lại, chế độ này dường như không muốn dọa “con ngỗng” tư nhân duy nhất vẫn đang “đẻ trứng vàng”: các tập đoàn công nghệ lớn. Trong nhiều năm, nhiều người Trung Quốc đã xây dựng được khối tài sản lớn hơn 10 tỷ USD. Ba người đầu tiên vượt qua ngưỡng đó và tiếp tục tăng lên là những người sáng lập ngành công nghệ do Jack Ma của Alibaba đứng đầu.

Sự khoan dung thầm lặng này đã thay đổi vào năm 2020, trong thời kỳ bùng nổ thị trường. Trung Quốc đã có thêm gần 240 tỷ phú — gấp đôi so với Hoa Kỳ — nhưng vào cuối năm đó, Jack Ma đã có bài phát biểu đưa tầng lớp này vào thế bế tắc.

Giá cổ phiếu của Alibaba đã sụp đổ. Jack Ma tụt hạng trong danh sách những người giàu có và biến mất khỏi tầm nhìn của công chúng. Đầu năm sau, Tập Cận Bình đã phát động chiến dịch thịnh vượng chung và cuộc đàn áp lan rộng đến bất kỳ công ty nào bị coi là không phù hợp với các giá trị bình đẳng của mình.

Trong kỷ nguyên mới này, việc trở nên quá giàu có là rất nguy hiểm. Có rất nhiều câu chuyện về việc nhà nước mở cuộc điều tra chống lại nhân vật kinh doanh này hoặc nhà tài chính kia. Áp lực đang làm cạn kiệt các quỹ đầu tư mạo hiểm, khiến những người trẻ tuổi sợ hãi tránh xa các nghề nghiệp béo bở như ngân hàng đầu tư. Số lượng triệu phú rời khỏi Trung Quốc đã tăng lên và đạt đỉnh vào năm ngoái ở mức 15.000 người — lấn át cuộc di cư khỏi bất kỳ quốc gia nào khác.

Khu vực tư nhân đang thoái lui. Kể từ năm 2021, thị trường chứng khoán đã trượt dốc, nhưng các công ty nhà nước đã tăng thị phần vốn hóa thị trường tổng cộng hơn 1/3 lên gần 50%.

Trung Quốc hiện có thị trường chứng khoán lớn duy nhất trên thế giới mà các công ty nhà nước được định giá ngang bằng với các công ty trong khu vực tư nhân. Tài sản cá nhân đã giảm mạnh trong ba năm qua; số lượng tỷ phú đã giảm 35% ở Trung Quốc, ngay cả khi con số này tăng 12% ở phần còn lại của thế giới.

Giới siêu giàu Trung Quốc ngày càng chọn cách ẩn mình. Khi trở thành ông trùm giàu nhất nước Mỹ, bạn có thể khởi động dự án nghiên cứu vũ trụ của riêng mình. Ở Ấn Độ, bạn có thể tổ chức đám cưới tốn kém hàng tỷ USD cho con mình. Ở Trung Quốc, bạn có thể phải tìm cách ẩn danh.

Hồng Vân (Theo Financial Times)