Nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương: Người anh lớn của ngành địa chất Việt Nam

Nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương không chỉ là đồng tác giả công trình nghiên cứu lập Bản đồ địa chất Việt Nam tỉ lệ 1/500.000, mà còn có vai trò lớn trong việc tìm kiếm, thăm dò tài nguyên khoáng sản quý hiếm của đất nước

Lăn lộn khắp núi rừng để nghiên cứu

Chia sẻ với phóng viên Báo Người Lao Động, ông Đoàn Kỳ Thụy, thư ký riêng của nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương khi ông làm Tổng cục trưởng Tổng cục Địa chất, bày tỏ sự xúc động về vị lãnh đạo của đất nước.

Ông Thụy kể lại nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương tập kết ra Bắc từ năm 1955. Sau đó, ông theo học sơ cấp địa chất và về công tác tại Đoàn Địa chất 20 với các vị trí từ nhân viên kỹ thuật, đội trưởng đội địa chất đến phó đoàn kỹ thuật. Trưởng thành từ cán bộ sơ cấp, nguyên Chủ tịch nước luôn thể hiện là một cán bộ có chuyên môn cao và là một chuyên gia địa chất sâu sắc.

Sau thời gian học chuyên tu tại Đại học Mỏ - Địa chất, ông Trần Đức Lương được bổ nhiệm làm Cục phó Cục Bản đồ địa chất. Giai đoạn 1979 - 1986, với trình độ chuyên môn vững vàng và tinh thần trách nhiệm cao, ông lần lượt được giao nhiều trọng trách, trong đó có Tổng Cục trưởng Tổng cục Địa chất (sau là Tổng cục Mỏ - Địa chất).

"Cuộc đời tôi đã rất may mắn khi được làm việc với nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương" - đó là chia sẻ của ông Đoàn Kỳ Thụy, người thư ký và là đồng nghiệp của nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương giai đoạn từ năm 1966 - 1985.

Trong giai đoạn đó, ông Thụy có 5 năm làm thư ký riêng khi nguyên Chủ tịch đảm nhiệm cương vị Tổng cục trưởng Tổng cục Địa chất (giai đoạn 1980 - 1985). Suốt gần 2 thập kỷ đầu tiên của sự nghiệp, nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã lăn lộn trên khắp các vùng miền rừng núi, khảo sát và nghiên cứu địa chất, góp phần quan trọng vào việc xây dựng cơ sở dữ liệu tài nguyên quốc gia phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Ông Thụy làm việc với nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương từ năm 1966, khi mới tốt nghiệp Trường Đại học Mỏ - địa chất ở Nga. Hồi đó, nguyên Chủ tịch nước là Cục phó Cục Bản đồ địa chất Việt Nam. Ông Thụy cho biết thời điểm đó, ông là kỹ sư địa chất trẻ mới đi học ở Liên Xô về, được cử vào phòng đồ họa chuyên vẽ địa chất, không đúng với trình độ chuyên môn của ông. Trong lần ông Thụy ra sông tắm, nguyên Chủ tịch nước đi thực địa về gặp ông hỏi chuyện và chuyển ông về phòng kỹ thuật - đúng nguyện vọng và khả năng của ông.

"Tôi là kỹ sư địa chất trẻ mới về nên thường được ông Trần Đức Lương hướng dẫn, chỉ đạo chuyên môn. Ông hiểu rất sâu sắc về địa chất Việt Nam" - ông Thụy đánh giá.

Ông Thụy nhớ lại mỗi lần đoàn địa chất đi khảo sát thực địa thường kéo dài cả tuần ở Tây Bắc. Đi rừng mỗi người phải đeo ba lô nặng khoảng 15 kg, gồm các vật dụng đo đạc, khảo sát địa chất, lương thực đi đường, ăn ở rừng, ngủ ở rừng. Khi về thì lại đeo ba lô đầy các khối đá để phục vụ nghiên cứu.

"Ông Trần Đức Lương là Tổng cục trưởng nhưng không bao giờ đẩy việc cho cấp dưới mà luôn trực tiếp tự mang ba lô, lội suối, băng rừng, đập đá địa chất để tự nghiên cứu, tìm hiểu, từ đó đưa ra kết luận chính xác nhất sau mỗi chuyến đi" - ông Thụy nhớ lại.

Chủ tịch nước Trần Đức Lương chúc mừng các tác giả Bản đồ địa chất Việt Nam tỉ lệ 1/500.000 (năm 2005)

Đáng chú ý, trong thời gian công tác trong ngành địa chất, ông Trần Đức Lương là đồng tác giả công trình nghiên cứu lập "Bản đồ địa chất tỉ lệ 1/500.000 miền Bắc Việt Nam (công trình hợp tác Liên Xô - Việt Nam trong các năm 1960 - 1965). Đặc biệt, ông là đồng chủ biên cụm công trình nghiên cứu lập Bản đồ địa chất Việt Nam tỉ lệ 1/500.000, công trình được xuất bản năm 1988, được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2005. Sự ra đời của Bản đồ địa chất Việt Nam tỉ lệ 1/500.000 là dấu mốc quan trọng, định hướng cho công tác nghiên cứu, điều tra địa chất, tìm kiếm, thăm dò khoáng sản, góp phần quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Theo lời kể của ông Thụy, Bản đồ địa chất 1/500.000 là sự kết hợp giữa 2 bản đồ: Bản đồ địa chất miền Bắc Việt Nam - các nhà địa chất Việt Nam và các chuyên gia Liên Xô lập, trong đó ông Trần Đức Lương tham gia với vai trò đồng tác giả. Sau khi đất nước thống nhất, có thêm bản đồ địa chất miền Nam, sau đó được tổng hợp lại là Bản đồ địa chất toàn quốc 1/500.000.

Từ bỏ cơ hội nhận học vị tiến sĩ

Không chỉ ghi dấu ấn ở Bản đồ địa chất Việt Nam tỉ lệ 1/500.000, nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương còn đóng góp lớn với công tác địa chất với các việc tìm kiếm, phát hiện các tài nguyên quý hiếm của Việt Nam như boxit, đất hiếm…

Giai đoạn từ năm 1983 - 1984, ông Trần Đức Lương là đại diện Chính phủ Việt Nam ở Hội đồng Tương trợ Kinh tế (SEV), với sự tham gia của các nước XHCN ở châu Âu là: Liên Xô, Albania, Ba Lan, Bulgaria, Hungary, Tiệp Khắc, Romania, Cộng hòa dân chủ Đức. Trong quá trình làm việc, ông đã đề nghị và được các nước thành viên của Hội đồng chấp nhận hỗ trợ Việt Nam nghiên cứu địa chất. Cụ thể, Hungary cử đoàn sang Việt Nam hỗ trợ nghiên cứu mỏ boxit ở Tây Nguyên - nơi có trữ lượng lớn hàng đầu thế giới; Chính phủ Tiệp Khắc cử đoàn chuyên gia sang hỗ trợ Việt Nam nghiên cứu trữ lượng đất hiếm ở Nậm Xe (Lai Châu), mỏ sắt Thạch Khê (Hà Tĩnh)… Những phát hiện này có vai trò cực kỳ quan trọng đối với việc nghiên cứu tài nguyên khoáng sản của Việt Nam sau này.

Trong ký ức của ông Đoàn Kỳ Thụy, nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương là người rất ham học. Dù không học ở Nga ngày nào nhưng ông tự học và nói tiếng Nga rất giỏi và cũng tự học tiếng Anh. Ông Thụy kể có lần đi tháp tùng vị cấp trên của mình dự một cuộc họp ở Đông Âu, sau đó về Moskva, tại đây Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô muốn nghe báo cáo về tình hình khoáng sản Việt Nam. Đây là chương trình ngoài lề chưa có sự chuẩn bị trước.

"Đêm đó, ông Trần Đức Lương và tôi đã cùng thảo luận, để sáng hôm sau trình bày báo cáo trước các giáo sư, tiến sĩ khoa học hàng đầu ngành địa chất Liên Xô. Nghe xong, tôi nhớ có một giáo sư đến hỏi tôi rằng ông Trần Đức Lương học ở Nga năm nào vì họ rất ngạc nhiên về khả năng nói tiếng Nga lưu loát và bài trình bày sâu sắc của ông về thực tế ngành địa chất Việt Nam" - ông Thụy bồi hồi kể lại.

Ông Thụy khâm phục tính rèn luyện, tự học tập của nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương. Từ cán bộ kỹ thuật sơ cấp, nguyên Chủ tịch nước phấn đấu lên kỹ sư đều là kết quả của việc nỗ lực tự học, đi thực địa để nắm địa chất. Hội đồng Khoa học Viện Hàn lâm địa chất Liên Xô từng gửi thư mời nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương sắp xếp thời gian sang bảo vệ luận án tiến sĩ khoa học. Song, thời điểm đó, ông đã từ chối vì công việc của Tổng cục Địa chất cần ông. Năm 1988, Hội đồng Khoa học Viện Hàn lâm địa chất Liên Xô đã bầu ông Trần Đức Lương làm Giáo sư danh dự của viện này...

Có thể thấy trọn đời hoạt động cách mạng, từ cán bộ sơ cấp rồi kỹ sư địa chất cần mẫn đến người đứng đầu Nhà nước, nguyên Chủ tịch nước Trần Đức Lương đã để lại nhiều dấu ấn sâu sắc, đóng góp to lớn cho sự nghiệp phát triển đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đặc biệt đối với sự phát triển to lớn của ngành địa chất Việt Nam.

THẾ DŨNG - LÊ THÚY