Người dân đi metro loay hoay tìm chỗ gửi xe máy: Cách nào hóa giải?

Ồ ạt đến metro bằng... xe máy

Ghi nhận của PV Báo Xây dựng trong hai ngày đầu tuần dọc tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên, tất cả các bãi giữ xe đều quá tải ngay từ cao điểm buổi sáng.

Người dân tấp nập đi xe máy đến các bãi giữ xe của ga metro số 1.

Khoảng 7h40, bãi giữ xe tại khu vực ga Đại học Quốc gia (phường Linh Xuân) nơi tập trung sinh viên đông nhất tuyến chỉ còn nhận xe theo kiểu "điền vào chỗ trống". Trên lối vào, hơn 10 sinh viên đi xe máy xếp hàng chờ có xe đi ra mới đến lượt được chạy xe vào gửi. Sau khoảng 20 phút kiên nhẫn, Minh Hoàng - sinh viên Đại học Kinh tế - Luật buộc phải bỏ cuộc và đi tìm bãi giữ xe do người dân tự lập ra gần đó với giá giữ xe đắt hơn gấp đôi. Khi được hỏi vì sao không sử dụng xe buýt, Hoàng cho biết: "Em có lịch học thêm vào buổi chiều, trung tâm lại cách xa trạm xe buýt nên phải đi xe máy".

Nhân viên bãi giữ xe cho biết, trong cao điểm mỗi ngày từ khoảng 6h30 đến 7h30, sinh viên và người dân vào gửi xe máy tấp nập để đón metro vào trung tâm thành phố. Trước đây, nhiều người dù không đi metro cũng vào gửi xe. Sau khi bãi xe phát hiện và từ chối không nhận, tình trạng này đã chấm dứt. "Tỷ lệ hành khách đến ga này bằng xe máy chiếm đến 70% nên bãi xe lúc nào cũng chật cứng", nhân viên này cho biết.

Tại ga Bình Thái, mới 8h30 khu vực bãi giữ xe cũng đặt biển ngưng nhận xe vì không thể “nhồi” thêm. Các bãi giữ xe tạm trong bán kính 500m xung quanh nhà ga do người dân tự trông giữ có đến vài trăm xe.

Ghi nhận tại ga Bến Thành, điểm đầu của tuyến metro số 1, tình trạng quá tải cũng xảy ra tương tự. Bên ngoài bãi xe luôn có khoảng 5 người dân đợi có chỗ trống trong bãi để đưa xe vào. Bên trong, các nhân viên liên tục phải di chuyển, sắp xếp lại từng xe để tận dụng tối đa diện tích. Một sinh viên tha thiết năn nỉ: “Chú ơi, cho con xin gửi gấp vì hôm nay con đi thi”, nhân viên bãi giữ xe dù vã mồ hôi lại phải lật đật nhấc liên tục 5 xe máy xích lại gần để có thêm một chỗ trống giúp khách gửi xe.

Theo nghiên cứu của Viện Chính sách và Phát triển Giao thông Đô thị ITDP (Hoa Kỳ) về quản trị giao thông đô thị, vấn đề quá tải bãi xe tại các đô thị mới có metro là bước chuyển tiếp tất yếu khi người dân chuyển từ văn hóa xe cá nhân sang phương tiện công cộng.

“Vấn đề không nằm ở chỗ thiếu bãi xe, mà ở ‘khoảng cách tâm lý’ giữa người dân và phương tiện công cộng. Nếu có mạng lưới trung chuyển (feeder) thuận tiện cùng vé điện tử tích hợp metro – bus – gửi xe, người dân sẽ tự giảm phụ thuộc vào xe máy. Tại Jakarta, sau khi triển khai feeder minibus trong phạm vi 2 km quanh các ga MRT, lượng xe máy gửi tại ga giảm tới 40% chỉ sau một năm”, ông Mark Drummond – Cố vấn cao cấp ITDP nhận định.

Cũng theo nghiên cứu tại Bangkok (Thái Lan), khi tuyến BTS Skytrain và MRT bắt đầu vận hành đầu những năm 2000, hàng nghìn người dân chạy xe máy đến ga khiến bãi xe luôn chật cứng. Chính quyền Thái Lan phải xây dựng hệ thống “Park & Ride” quy mô lớn và tổ chức xe buýt trung chuyển miễn phí từ khu dân cư đến nhà ga nhằm giảm tải.

Jakarta (Indonesia) cũng gặp tình trạng tương tự từ năm 2019, khi người dân vẫn sử dụng xe máy và GrabBike để ra ga MRT, buộc chính quyền quy hoạch khu đón – trả riêng biệt và giới hạn thời gian dừng đỗ phương tiện cá nhân. Tại Kuala Lumpur (Malaysia), giai đoạn 2000–2015, các tuyến MRT và LRT luôn trong tình trạng “không đủ chỗ gửi xe”. Giải pháp được áp dụng là xây dựng bãi giữ xe nhiều tầng tích hợp vé điện tử, giúp người dân gửi xe nhanh và thanh toán thuận tiện hơn.

Ngay cả Tokyo hay Seoul, trong giai đoạn 1960–1980, cũng từng vật lộn với bãi xe đạp, xe máy tràn lan trước khi hình thành hệ thống đô thị thân thiện với người đi bộ và giao thông công cộng như hiện nay. Từ những kinh nghiệm này có thể thấy, bãi xe quá tải chỉ là hiện tượng tạm thời trong giai đoạn đầu vận hành metro. Điều quan trọng không nằm ở số lượng bãi xe, mà ở khả năng tổ chức không gian đô thị quanh ga và thay đổi hành vi di chuyển của người dân.

Một số giải pháp linh hoạt có thể áp dụng như Đài Bắc đã triển khai hệ thống xe đạp công cộng YouBike để giải quyết vấn đề kết nối chặng đầu và chặng cuối với ga tàu điện. Ở Thượng Hải, gần một nửa hoạt động xe đạp chia sẻ diễn ra xung quanh các ga tàu điện, với 51% xe được đỗ trong vòng 500m từ ga. Cơ quan quản lý triển khai công nghệ phát hiện thông minh để cung cấp thông tin thời gian thực về chỗ đỗ xe máy giúp người dân đặt chỗ trước qua tài khoản giao thông.

Ông Phan Công Bằng, Trưởng Ban quản lý đường sắt đô thị TP.HCM cho biết, đã nắm được tình trạng quá tải bãi giữ xe tại các ga metro số 1 và thường xuyên phối hợp với lực lượng TNXP, Trung tâm vận tải hành khách công cộng để đưa ra các biện pháp hóa giải, phục vụ người dân. Tuy nhiên, theo ông Bằng tình trạng này không thể hóa giải trong “một sớm một chiều” bởi phụ thuộc rất nhiều yếu tố về đặc thù giao thông đô thị, mà sâu xa là quy hoạch đô thị.

“Thành phố đã và đang nỗ lực xây dựng hệ thống giao thông công cộng hiện đại, chiến lược. Khối lượng và áp lực của ngành giao thông hiện nay có thể nói là một năm bằng 20 năm. Rất mong người dân chia sẻ và lựa chọn phương tiện phù hợp với bối cảnh hạ tầng”, ông Bằng nói.

Chỉ metro thôi là chưa đủ

Ông Phạm Ngọc Dũng, Giám đốc Trung tâm quản lý điều hành vận tải hành khách công cộng (HKCC) cho biết, từ cuối năm 2024, đã đưa vào vận hành khai thác 17 tuyến xe buýt kết nối các nhà ga thuộc tuyến đường sắt đô thị số 1.

Các tuyến xe buýt này có thời gian hoạt động từ 5h đến 22h hàng ngày với tần suất từ 07 đến 20 phút/chuyến, đến nay bình quân các tuyến xe buýt này đã vận chuyển khoảng 14.000 lượt hành khách/ngày. Trong khi đó, metro mỗi ngày bình thường có khoảng 50.000 lượt khách, tương quan tỷ lệ vé buýt/metro mới 35%, hy vọng trong tương lai gần sẽ vượt qua tỷ lệ 50%. Điều này đồng nghĩa với việc người dân quen thuộc với lộ trình đến metro bằng xe buýt, các bãi giữ xe cạnh các nhà ga metro cũng sẽ được “chia lửa” và không quá tải công suất một cách bị động như hiện nay.

Trong giai đoạn hiện tại, Trung tâm HKCC đang lắng nghe ý kiến góp ý của hành khách để xây dựng phương án điều chỉnh phù hợp với nhu cầu đi lại. Trong đó, Trung tâm đã tập trung làm việc cùng các trường đại học, khu dân cư xung quanh tuyến nhằm phối hợp tổ chức khảo sát nhu cầu đi lại của cư dân, học sinh, sinh viên để từ đó điều chỉnh hành trình hoạt động của tuyến phù hợp với nhu cầu di chuyển cũng như tạo điểm đầu cuối ổn định cho các tuyến xe buýt này.

Gần nhất, Trung tâm HKCC đã điều chỉnh lộ trình các tuyến xe buýt số 154, 168 kết nối Trường Đại học Quản lý và công nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh, khu dân cư trên đường Thân Văn Nhiếp… Bên cạnh đó, điều chỉnh lộ trình tuyến xe buýt số 157 kết nối các cụm dân cư trên đường Trần Quý Kiên và điều chỉnh lộ trình tuyến số 166 kết nối trực tiếp ga Metro Đại học Quốc Gia để trung chuyển sinh viên trực tiếp từ Ga Metro đến các trường học trong khu đô thị Đại học Quốc Gia.

17 tuyến xe buýt tăng cường năng lực kết nối metro số 1 đã hoạt động nhưng nhiều người dân vẫn giữ thói quen sử dụng xe máy dẫn đến tình trạng quá tải tại các bãi giữ xe.

Sau khi thực hiện việc điều chỉnh, trung tâm HKCC ghi nhận kết quả khả quan, số lượng hành khách, học sinh, sinh viên sử dụng phương tiện xe buýt tăng cao. Trong thời gian tới, Trung tâm HKCC đang tiếp tục làm việc cùng các trường đại học trên trục đường Điện Biên Phủ, các khu dân cư trên đường Bến Vân Đồn như: chung cư Icon 56, chung cư River Gate, chung cư The Treson, chung cư Milennium… để xác định nhu cầu di chuyển của hành khách từ đó xây dựng phương án điều chỉnh phục vụ tốt hơn hành trình kết nối metro số 1. Đơn vị đang triển khai nhiều biện pháp tuyên truyền, khuyến khích người dân đi xe công cộng đến metro thay vì xe cá nhân.

Theo ông Dũng, người dân gắn bó với xe máy như một phần trong cuộc sống cùng thói quen đi từ cửa nhà đến sát điểm đến khiến họ muốn gửi xe ngay sát ga, ngại đi bộ xa hay gửi xe ở khu vực không quen thuộc. Trong khi đó, tại những quốc gia có hệ thống metro phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, việc đi bộ 5-10 phút đến ga là điều hoàn toàn bình thường. Metro được coi là một chặng trong hành trình đa phương tiện, kết hợp đi bộ, xe buýt, xe đạp công cộng.

Tại hội thảo “Văn hóa giao thông đô thị và hành vi di chuyển bền vững”, PGS.TS. Trần Hữu Minh, nguyên Chánh Văn phòng Ủy ban ATGT Quốc gia nhấn mạnh: “Người Việt Nam vẫn có thói quen ‘đi đến tận cửa’. Với giao thông công cộng, khoảng cách đi bộ lý tưởng từ nơi ở đến ga tàu là 500–800 mét. Để người dân chấp nhận quãng đường này, môi trường đi bộ phải an toàn, mát, có mái che và tiện ích. Nếu chỉ xây metro mà không cải thiện không gian đi bộ và xe buýt trung chuyển, chúng ta sẽ khó thay đổi hành vi sử dụng phương tiện cá nhân”.

Trong ngắn hạn, TP.HCM có thể triển khai bãi giữ xe vệ tinh trong bán kính 300–500m quanh ga, kết nối bằng lối đi bộ an toàn hoặc xe điện mini trung chuyển. Việc tích hợp vé gửi xe với vé metro điện tử, hoặc miễn phí gửi trong 2 giờ đầu, sẽ khuyến khích người dân chuyển đổi hành vi. Đồng thời, cần hình thành tuyến mini-bus trung chuyển (feeder) nối khu dân cư với nhà ga chính, đặc biệt tại khu vực Thủ Đức, Bình Thái, Thảo Điền.

Bà Sumi Nakamura, chuyên gia quy hoạch giao thông bền vững của Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) nhận định, người dân Việt Nam chuộng sử dụng xe máy vì nó mang lại sự linh hoạt. Metro muốn được ưa chuộng phải khiến hành khách cảm thấy cũng chủ động như khi đi xe máy, nghĩa là có bãi gửi xe an toàn, lối đi bộ có mái che, dịch vụ tiện lợi quanh ga, và hệ thống vận hành đúng giờ, dễ dự đoán”.

"TP.HCM nên phát triển “vòng tròn tiện ích 500m quanh ga metro”, lấy người đi bộ làm trung tâm, thay vì tiếp tục mở rộng bãi xe cho phương tiện cá nhân", bà Sumi Nakamura nhấn mạnh.

TS. Nguyễn Ngọc Quang, giảng viên cao cấp, Khoa Quy hoạch đô thị, Đại học Kiến trúc TP.HCM nhận định, nguyên nhân sâu xa của hiện tượng quá tải bãi xe nằm ở việc thiếu đồng bộ giữa quy hoạch giao thông và không gian đô thị. “Các đô thị phát triển đều lấy nhà ga metro làm hạt nhân phát triển đô thị nén - mô hình TOD.

Nếu vẫn xem ga metro chỉ là công trình giao thông, tách rời khu dân cư, thì người dân buộc phải dùng xe cá nhân để tiếp cận. Khi đó, cảnh quá tải bãi xe là điều không tránh khỏi.”

Theo ông, TP.HCM cần đẩy mạnh tái cấu trúc quy hoạch xung quanh các ga metro, kết hợp nhà ở, thương mại, bãi xe ngầm và khu sinh hoạt công cộng, để hình thành không gian sống tích hợp giao thông sẽ là yếu tố quyết định cho sự thành công lâu dài của hệ thống metro.

Minh Quang