Người đưa Việt Nam lên bản đồ ghép tim thế giới

Cách đây gần 15 năm, đội ngũ thầy thuốc Bệnh viện Trung ương Huế đã viết nên một chương mới trong lịch sử ngành phẫu thuật tim mạch Việt Nam: Lần đầu tiên, các bác sĩ nước nhà thực hiện ca ghép tim trên người lấy từ người hiến chết não và đã thành công. Đến nay, bệnh nhân vẫn sống khỏe.

GS-TS-BS Bùi Đức Phú

Đôi tay lão luyện

Người chỉ huy và trực tiếp thực hiện ca phẫu thuật có tính lịch sử đó là GS-TS-BS Bùi Đức Phú - Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới, nguyên Giám đốc Bệnh viện Trung ương Huế, chuyên gia hàng đầu về phẫu thuật tim mạch và ghép tạng tại Việt Nam.

GS-TS-BS Bùi Đức Phú (bên phải) - phẫu thuật viên chính và là người chỉ huy ca ghép tim có tính lịch sử .Ảnh: TƯ LIỆU

Tôi gặp GS Bùi Đức Phú lần đầu tiên vào năm 2017, khi ông vừa tham dự hội nghị khoa học ghép tạng lần thứ IV và được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam vinh danh với 2 kỷ lục: Ca ghép tim đầu tiên do người Việt Nam thực hiện và ca cấy tim nhân tạo bán phần LVAD đầu tiên tại Việt Nam. Khác với hình dung của tôi về một thầy thuốc danh tiếng, giữ cương vị Phó Chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội Ghép tạng Việt Nam, Chủ tịch Hội Các nhà phẫu thuật lồng ngực và tim mạch châu Á nhiệm kỳ 2014 - 2015…, ông rất cởi mở, bình dị.

Câu chuyện phẫu thuật tim mạch đưa giáo sư và tôi ngược thời gian, trở về năm 2010. Khi đó, đề tài nghiên cứu khoa học cấp nhà nước "Triển khai ghép tim trên người lấy từ người cho chết não tại Bệnh viện Trung ương Huế" của đội ngũ ghép tim, đứng đầu là GS Bùi Đức Phú, Giám đốc bệnh viện, đã được xét duyệt; quy trình ghép tim được xây dựng hoàn thiện. Tháng 8-2010, Bộ Y tế ra quyết định công nhận Bệnh viện Trung ương Huế là cơ sở đủ tiêu chuẩn tiến hành ghép tim lấy từ người hiến chết não. Vấn đề còn lại là chờ có người hiến tim.

Thời gian chậm rãi điểm nhịp trên những trái tim suy kiệt. Vì không có tim để ghép, những người bệnh suy tim nặng lần lượt trút hơi thở cuối cùng, chỉ còn lại hai người, trong đó có anh Trần Mậu Đức (26 tuổi, ở TP Huế) bị bệnh cơ tim giãn, suy tim độ IV.

Rồi cũng có người hiến tim: Một thanh niên 27 tuổi bị tai nạn giao thông dẫn đến chết não. Hội đồng chuyên môn của bệnh viện họp khẩn, cân nhắc kỹ tất cả các yếu tố. Hơn 30 xét nghiệm từ người hiến lẫn người nhận tim được thực hiện nhằm đánh giá chức năng các cơ quan, sự tương hợp miễn dịch và phát hiện các nguy cơ tiềm ẩn. Cuộc họp thứ hai của hội đồng chuyên môn đưa ra quyết định: Ghép tim.

Khoảnh khắc lịch sử

Tám giờ sau, tin từ Hà Nội báo kết quả xét nghiệm đo chéo máu giữa người hiến và người nhận tim: Âm tính. Lúc đó, người bệnh chết não đã cận kề cái chết. 22 giờ ngày 1-3-2011, bệnh nhân Trần Mậu Đức được đưa vào phòng phẫu thuật của Trung tâm Tim mạch - Bệnh viện Trung ương Huế. GS Bùi Đức Phú là phẫu thuật viên chính, đồng thời chỉ huy ca mổ mang tính lịch sử. Ca ghép tim diễn ra trong 5 giờ, có gần 100 thầy thuốc Bệnh viện Trung ương Huế tham gia, trong đó khoảng 40 bác sĩ, kỹ thuật viên, điều dưỡng… làm việc trực tiếp trong phòng phẫu thuật.

GS Bùi Đức Phú dồn tất cả tâm trí vào ca mổ. Ông sử dụng kiến thức được truyền thụ từ những người thầy lừng danh ở Việt Nam, vận dụng kiến thức tích lũy được trong quãng thời gian tu nghiệp tại Bệnh viện Pontchaillou Rennes (Pháp), giữ cương vị Trưởng Khoa Lâm sàng và tham gia các ca phẫu thuật ghép tim cùng chuyên gia Pháp. Ông phẫu thuật bằng đôi tay lão luyện, đã cùng các đồng nghiệp Bệnh viện Trung ương Huế thực hiện thành công hàng nghìn ca mổ tim hở và bằng tâm huyết từ bao năm… "Khi đó, tôi rất tin vào sự thành công của ca ghép tim này. Nếu không tự tin thì không làm, mình không thể nào mạo hiểm trước bệnh nhân" - GS Phú nhớ lại.

Đến 3 giờ ngày 2-3-2011, ca ghép tim hoàn tất. Người bệnh được đưa đến phòng hậu phẫu, các chỉ số sinh tồn đều ổn định. GS Bùi Đức Phú trở về phòng làm việc. Lúc 6 giờ, ông đến phòng hậu phẫu, kiểm tra tình hình bệnh nhân. Ổn cả! 6 giờ 30 phút, ông gửi tin nhắn đến những người thầy ở Việt Nam và Pháp, đến bộ trưởng Bộ Y tế và gửi cho vợ con, báo tin Bệnh viện Trung ương Huế vừa thực hiện thành công ca ghép tim trên người lấy từ người hiến chết não.

Nhiều năm sau, khi nhắc đến sự kiện này, GS-TS-BS Đặng Hanh Đệ, Chủ tịch sáng lập Hội Phẫu thuật tim mạch - Lồng ngực Việt Nam và là người thầy của GS Bùi Đức Phú, vẫn còn hào hứng, ấn tượng. "Đó là đóng góp rất lớn. Nói về lần đầu tiên ghép tim ở Việt Nam thì người ta nhớ tên anh Phú, nghĩ đến Bệnh viện Trung ương Huế" - GS Đệ chia sẻ.

Tận hiến vì cộng đồng

GS Bùi Đức Phú sinh năm 1956 tại Tuy Hòa (tỉnh Phú Yên cũ, nay là Đắk Lắk). Ông học y khoa tại Trường Đại học Y Dược Huế. Tốt nghiệp loại giỏi, ông được nhà trường cử đi học sau đại học về ngoại khoa tại Bệnh viện Việt Đức và Trường Đại học Y Hà Nội (từ năm 1981 đến 1984) rồi trở về làm việc tại Bệnh viện Trung ương Huế và Trường Đại học Y Dược Huế. Năm 1995, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ tại Trường Đại học Y Hà Nội. Ông có 2 lần trúng tuyển du học Pháp lấy bằng nội trú ngoại khoa (1988-2000) và chuyên khoa sâu phẫu thuật tim mạch (1996-1997).

Là chuyên gia hàng đầu về phẫu thuật tim mạch và ghép tạng tại Việt Nam, GS Bùi Đức Phú đã thực hiện hơn 5.000 ca phẫu thuật tim mạch, công bố hơn 80 bài báo khoa học, hàng chục cuốn sách giáo trình và chuyên khảo, trong đó có cuốn "Quy trình kỹ thuật và hệ thống tổ chức trong ghép tim lấy từ người cho chết não". Năm 2008, ông được phong tặng danh hiệu cao quý Thầy thuốc Nhân dân. Năm 2011, ông được trao Giải thưởng Nhân tài đất Việt. Năm 2013, tại Bệnh viện Trung ương Huế, GS Bùi Đức Phú được Chủ tịch nước Trương Tấn Sang trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới. Năm 2022, ông được Tổng thống Pháp trao tặng Huân chương Quốc công…

GS Bùi Đức Phú gắn bó với viện - trường Y Huế suốt 35 năm, trong đó có 9 năm giữ cương vị Giám đốc Bệnh viện Trung ương Huế và 20 năm kiêm nhiệm Trưởng Bộ môn Ngoại - Trường Đại học Y Dược Huế. Sau khi nghỉ hưu, ông được mời làm việc tại hệ thống y tế Vinmec, giữ những cương vị quan trọng về chuyên môn và hiện là Chủ tịch Hội đồng Chuyên ngành tim mạch. Niềm hạnh phúc của giáo sư là áp dụng các kỹ thuật mới, cứu được người bệnh, là đào tạo những học trò giỏi, lan tỏa tinh thần tận hiến cho khoa học, cho nghề y.

Nhớ về những người thầy với lòng biết ơn, GS Bùi Đức Phú chia sẻ rằng người có ảnh hưởng lớn nhất đối với sự nghiệp y khoa của ông là cố GS Tôn Thất Tùng; người có ảnh hưởng trực tiếp đến ông trên lĩnh vực tim mạch là GS Đặng Hanh Đệ và cố PGS Tôn Thất Bách. Được những chuyên gia hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực tim mạch chắp cánh ước mơ, GS Bùi Đức Phú đã tiếp bước các thầy, cùng đồng nghiệp tô thêm nên nét son rạng rỡ mới cho ngành phẫu thuật tim mạch nước nhà.

Người bác sĩ có công đưa y học Việt Nam lên bản đồ ghép tim thế giới bày tỏ điều giản dị rằng niềm hạnh phúc của ông là chọn đúng nghề phẫu thuật và sâu hơn nữa là phẫu thuật tim mạch. "Công việc khó khăn đặt ra cho phẫu thuật viên tim mạch cái đích cao hơn trong cuộc sống. Mình có một quá trình trải nghiệm trong nghề, hạnh phúc khi đã trực tiếp cứu được nhiều người" - vị thầy thuốc trải lòng.

PHƯƠNG TRÀ