Người giữ 'hồn' ký ức làng biển xưa

Nghệ nhân Nguyễn Văn Léo bên những chiếc tàu đánh cá gắn liền với cuộc đời mình. (Ảnh: HOÀNG TRUNG)

Suốt 36 năm chế tác mô hình thu nhỏ bằng gỗ

Trong căn nhà cấp bốn của nghệ nhân Ba Léo tràn ngập những mô hình tàu đánh biển, ghe xuồng, máy bay, làng quê, khu trù mật, cá biển, tàu chiến… Đến đây, nhiều người như lạc vào thế giới xưa được thu nhỏ lại.

Nghệ nhân Ba Léo kể: “Năm 15 tuổi tôi đã theo tàu đánh cá rồi làm tài công (thuyền trưởng) lênh đênh ngoài biển khơi. Đến năm 1989, tôi lên bờ nhưng tình yêu với biển cả quê hương luôn trong tâm trí nên lấy những khúc gỗ mít ra đục đẽo thành hình tàu đánh cá, những loài cá quý đã tuyệt chủng, cá voi… để đỡ nhớ biển. Sau đó, tôi tìm tư liệu để làm mô hình khu trù mật của Mỹ ngụy trong kháng chiến, máy bay, tàu chiến, súng các loại, làng quê Thới Thuận đổi mới… Tôi làm từ ngày này qua ngày khác, đến nay đã 36 năm không ngơi nghỉ với hàng trăm loại mô hình khác nhau được trưng bày ngay tại nhà”.

Những chiếc máy bay trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước được nghệ nhân Ba Léo phát họa lại bằng gỗ.

Năm 2010, nhân dịp Festival Thủy sản được tổ chức tại thành phố Cần Thơ, bộ sưu tập “Mô hình đánh bắt thủy sản và đường sông” của nghệ nhân Ba Léo được Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam ghi vào sách kỷ lục Guiness Việt Nam với số lượng nhiều nhất là 150 mẫu. Điều đó đã tiếp thêm sức mạnh để ông tiếp tục sáng tạo ra nhiều mô hình bằng gỗ để lưu giữ ký ức xưa.

Qua thống kê, đến nay ông đã có hơn 500 mẫu tàu, xuồng; 49 mẫu máy bay, tàu chiến; nhiều mô hình dụng cụ đánh bắt, vũ khí thô sơ của quân ta trong kháng chiến, khu trù mật, hầm chông, cảnh làng quê đổi mới…

Nghệ nhân Ba Léo cho biết: “Bản thân không biết nghề mộc nhưng bằng niềm đam mê, tôi đã nghiên cứu, học hỏi để làm sao tạo ra những mô hình bằng gỗ giống nhất với thực tế bên ngoài và được thu nhỏ lại với những chi tiết rất tỉ mỉ. Ban đầu, tôi chọn lõi gỗ mít có vân đẹp để chế tác, sau đó không còn gỗ mít nên tôi chuyển qua gỗ thao lao để tiếp tục chế tác cho tới nay. Trong đó, có những mô hình chỉ làm vài ngày nhưng có mô hình phức tạp phải tốn cả tuần, thậm chí cả tháng mới hoàn thành”.

Ký ức phong trào Đồng Khởi năm 1960 tại tỉnh Bến Tre (cũ) qua góc nhìn của nghệ nhân Ba Léo.

Đối với những hình ảnh xưa về làng quê, khu trù mật, hầm chông, bom thời chiến, máy bay, tàu chiến… ông phải đi khắp các bảo tàng để xem hình ảnh, ghi chép cẩn thận từng chi tiết và gặp cả nhân chứng còn sống để tìm hiều làm sao phục chế cho giống nhất.

Nghệ nhân Ba Léo cho biết: “Vào thời kháng chiến chống Mỹ, ngay tại xã Thới Thuận có khu trù mật để dồn dân vào ở nhằm chia cách dân và cách mạng. Khi đó tôi còn nhỏ chỉ vào được một lần nên nhiều chi tiết không còn nhớ. Vì vậy, tôi phải gặp nhiều người lớn tuổi trong xóm từng bị đưa đưa vào khu trù mật để họ mô tả chính xác về tường rào, cổng, nhà bên trong… nhằm phác họa lại cho giống. Đây là những chứng tích lịch sử để lưu giữ, giáo dục cho thế hệ trẻ sau này”.

Mơ ước lập phòng trưng bày để giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ

Năm nay đã 75 tuổi, hằng ngày, nghệ nhân Ba Léo vẫn miệt mài đục đẽo những thanh gỗ nhằm lưu giữ ký ức xưa. Căn nhà của ông giờ như một bảo tàng thu nhỏ với nhiều chủ đề được sắp xếp ngăn nắp trên những kệ tủ, treo trên tường.

Gần đây, chị Lê Thị Kim Linh, chủ mô hình du lịch sinh thái Homestay Cồn Bà Tư và Homestay Nhà Ngoại cùng địa phương đã ngỏ ý dẫn khách tham quan đến tham quan bảo tàng thu nhỏ của nghệ nhân Ba Léo.

Nhờ vậy, nghệ nhân Ba Léo được thuyết minh từng mô hình cho khách đến đây để hiểu hơn về con người, vùng đất cách mạng Thới Thuận.

Hình ảnh ghe, xuồng tại vùng sông nước Cửu Long xưa.

Nghệ nhân Ba Léo cho biết: “Lâu lâu có đoàn khách đến đây tham quan tôi không lấy bất cứ chi phí nào hết mà chỉ bán mỗi người một quả dừa tươi bằng với giá thị trường cho khách giải khát. Ngoài ra, tôi còn làm thêm một số chiếc tàu đánh cá, ghe xuồng để bán cho khách du lịch có nhu cầu còn những hiện vật trưng bày thì không bán bất cứ giá nào”.

Chị Lê Thị Kim Linh cho biết: “Cả 2 homestay của tôi đều làm du lịch cộng đồng cùng người dân địa phương trải nghiệm bắt ốc, kéo lưới ngoài biển, nhặt vỏ ốc về vẽ tạo hình, tham quan ruộng dưa hấu thu hoạch dưa hấu, tham quan ruộng muối, bắt vọp, câu cua, câu cá, dẫn khách đi chợ quê ở địa phương, bến ghe... Đặc biệt, gần đây dẫn khách tham quan nhà nghệ nhân Ba Léo làm khách du lịch rất thích với những mô hình bằng gỗ như bảo tàng thu nhỏ”.

Nghệ nhân Ba Léo mong muốn có phòng trưng bày để lưu giữ những mô hình về ký ức xưa tại làng quê ven biển Thới Thuận.

Năm nay tuổi đã cao, nghệ nhân Ba Léo mơ ước địa phương thành lập phòng trưng bày để bảo tồn tất cả những ký ức xưa nhằm giáo dục cho thế hệ trẻ sau này. Khi đó, ông sẽ hiến tặng những sản phẩm mình đã dày công tạo ra trong suốt mấy chục năm liền cho phòng trưng bày.

Làng quê Thới Thuận trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Bí Thư Đảng ủy xã Thới Thuận Nguyễn Thanh Phong đánh giá: “Các sản phẩm được thực hiện từ bàn tay của nghệ nhân Nguyễn Văn Léo đã toát lên hình ảnh sống động, tái hiện những hiện vật mà hiện tại bây giờ không còn nữa. Những sản phẩm này mang ý nghĩa to lớn không chỉ lưu giữ những hình ảnh cũ mà còn giúp cho người xem được cảm nhận về một thời lịch sử hào hùng của địa phương. Hiện tại, nghệ nhân đang lưu giữ, tạo điều kiện cho người dân, khách du lịch, học sinh đến tham quan, học tập”.

Theo Bí thư Đảng ủy xã Thới Thuận, địa phương cũng có kế hoạch thành lập phòng trưng bày để lưu giữ những sản phẩm mang giá trị lịch sử của nghệ nhân Nguyễn Văn Léo. Từ đó, là nơi tuyên truyền, giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.

HOÀNG TRUNG