Người giữ hồn quê nơi phố thị

Người trai làng và tình yêu đặc biệt

Đến nay, nhiều người già ở Kim Xuyên, xã Hồng Lạc (Sơn Dương) vẫn nhớ mãi câu chuyện về chàng trai trẻ Trần Văn Thanh ngày đêm mải miết học đan quên cả ăn, quên cả ngủ. Rồi cả chuyện khá ngược đời là chồng đan rổ rá, nong nia… đến chợ phiên vợ lại mang đi bán. Những tưởng chuyện đan lát chỉ dành cho phụ nữ thế nhưng suốt bao năm qua ông Thanh lại dành một tình yêu đặc biệt cho nghề đòi hỏi sự kiên nhẫn, khéo léo này.

Ngay từ khi đến với nghề đan, ông Thanh đã thể hiện sự khác biệt với kỹ năng học hỏi rất nhanh. Ông chỉ cần nhìn một lần là có thể biết bắt chước cách đan giống hệt. Bên cạnh đó, ông còn là người thợ có khả năng sáng tạo nhiều kiểu đan mới lạ để tạo ra những sản phẩm khác biệt.

Ông Trần Văn Thanh (người ngoài cùng bên phải) tại lớp dạy nghề ngắn hạn xã Năng Khả (Na Hang).

Ông chia sẻ: “Tôi đan từ những vật dụng nhỏ nhất trong nhà: Cái quạt, cái rổ, rá, mâm, nón… cho tới những cái giỏ phục vụ cho công việc hái chè của các cô các chị hay đôi khi là một bộ bàn ghế rất công phu và mất nhiều thời gian. Có nhiều sản phẩm phải mất tận gần nửa tháng chuyên tâm mới hoàn thiện được. Để có được một sản phẩm chất lượng và đẹp, phải trải qua nhiều công đoạn công phu như: chuẩn bị nguyên liệu, đặc biệt là việc chẻ, chuốt các sợi nan sao cho đạt tỉ lệ hợp lý, đảm bảo độ mềm, nhẵn để thuận lợi trong quá trình đan”.

Ông Thanh thường đích thân đến tận từng làng bản mang những thân cây về nhà. Sau đó chẻ thân cây nhỏ và thật mỏng, đem lên bếp phơi khô. Đây chính là bí quyết để tạo ra độ bền sản phẩm bởi theo ông, nếu phơi nhiều dưới ánh mặt trời lạt sẽ giòn nên khi đan sẽ dễ gãy. Khâu chẻ lạt là công đoạn phức tạp nhất trong quá trình tạo nên một sản phẩm. Tất cả lạt được phơi khô trên bếp tới độ nhất định sẽ được mang đi luộc rồi mới bắt đầu đan và uốn dẻo theo từng kiểu dáng của sản phẩm.

Ông mang ra cho chúng tôi xem mâm cơm, khay ấm chén và những chiếc giỏ được đan từ gần chục năm nay. Ngoài độ bền, chắc chắn và màu sắc nâu vàng của mây hầu như vẫn còn nguyên vẹn, ban đầu cứ tưởng ông đã phủ lên một lớp sơn bóng cho sản phẩm nhưng sự thật thì không phải vậy. Màu sắc tự nhiên bởi ông đã tận dụng được những nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên cộng với kỹ thuật sơ chế nguyên liệu khá cầu kỳ tạo nên độ bền nhất định. Đặc biệt, mỗi sản phẩm đều thể hiện được sự sáng tạo trong kỹ thuật đan của người “nghệ nhân” này. Ông chia sẻ, nhiều người nghĩ đan lát là sự lặp đi lặp lại của những “lóng mốt, lóng đôi”. Với ông sản phẩm cần có được dấu ấn của người làm ra chúng. Vì thế, ông luôn cố gắng sáng tạo trong cách đan để tạo ra những thành phẩm vừa có tính hữu dụng vừa có tính thẩm mỹ cao khiến người xem không thể rời mắt được. Đó chính là thành công trong cuộc đời của một người thợ.

Hành trình “gieo nghề”...

Sinh ra và lớn lên ở Kim Xuyên, xã Hồng Lạc (Sơn Dương), năm 1994 cả gia đình ông lên TP Tuyên Quang sinh sống. Đây cũng là bước ngoặt trong hành trình trở thành người thầy của ông Trần Văn Thanh.

“Nghệ nhân đan lát” Trần Văn Thanh, tổ 9, phường Tân Hà, TP Tuyên Quang.

Ông chia sẻ, lên nơi ở mới ông được đi nhiều nơi để học hỏi và nâng cao tay nghề. Ông Thanh tự mày mò đi đến tận các bản làng để học người già cách đan rồi lại lặn lội xuống các làng nghề dưới miền xuôi ở Hà Nam, Hải Dương để học hỏi. Tay nghề ông ngày một nâng cao với các sản phẩm đan lát khá bắt mắt và ấn tượng. “Tiếng lành đồn xa” khách đặt hàng ngày một đông, ông Thanh miệt mài đan, tưởng chừng như không còn thời gian ngơi nghỉ.

Không giấu nghề, bất kể ở đâu ông cũng đều sẵn sàng chỉ bảo nhiệt tình cho những ai đam mê với mây, tre, nứa… Năm 2007, ông lần lượt được Hội Nông dân tỉnh, Trung tâm Giáo dục hướng nghiệp - Giáo dục thường xuyên các huyện mời tham gia giảng dạy tại các lớp tập huấn mây tre đan. Kể từ đó, duyên nghiệp trở thành người thầy của ông bắt đầu. Ông Thanh vui vẻ nói: “Nhiều năm qua, những chuyến đi đến bản làng xa xôi dạy đan lát đã mang lại cho tôi niềm vui thực sự. Bởi nhiều học viên ban đầu gọi tôi là thầy sau đó dần chuyển sang gọi tôi là “bố Thanh”. Ấm áp và tình cảm lắm!…”.

Ông không ngại khó ngại khổ, ông sẵn sàng đi đến tận các xã như Năng Khả, Đà Vị, Sinh Long (Na Hang), Khuôn Hà, Bình An (Lâm Bình), Bạch Xa, Minh Khương (Hàm Yên)… để “gieo nghề”. Những ngày tháng bám bản, gắn bó với người lao động nông thôn thiếu thốn đủ thứ. Công việc dạy học cũng gặp nhiều khó khăn khi mỗi lớp đều có nhiều học viên với trình độ văn hóa, độ tuổi khác nhau rồi cả bất đồng ngôn ngữ khi đa phần học viên là phụ nữ người Tày, Cao Lan, Dao… Ông bật mí: “Mỗi lớp tập huấn kéo dài trong 3 tháng. 3 tháng đó mình không chỉ dạy đơn thuần mà mình luôn tìm cách để tạo sự gần gũi thân thiện với người dân bản địa để bà con hiểu được sự nhiệt thành của mình. Mình chọn cách nói đơn giản, dễ hiểu, phương pháp “cầm tay chỉ việc” giúp bà con tiếp nhận từng chút một, dần dà sẽ nhớ lâu”.

Nhiều người đã thạo nghề và phát triển kinh tế từ nghề mới này. Chị Nông Thị Chiêm, thôn Bắc Lè, xã Đà Vị (Na Hang) là một trong những học trò trưởng thành từ lớp học của thầy Thanh nói: “Năm 2016, tôi tham gia lớp học nghề mây tre đan được tổ chức tại địa phương. Sau 3 tháng nhận được sự chỉ bảo chu đáo, tận tình, tôi đã dần dần thạo nghề, đan được nhiều sản phẩm khác nhau như rổ, rá, giỏ, làn, khay, mâm… Cũng nhờ công việc này, nay gia đình tôi có thêm nguồn thu từ 2 - 3 triệu đồng/tháng”.

Chị La Thị Bình, Chủ tịch Hội LHPN xã Năng Khả (Na Hang) chia sẻ, năm 2019, xã tổ chức lớp học mây tre đan cho chị em trong xã tham gia. Là học trò của thầy Thanh, nhiều học viên đã thành thạo nghề mới. Hiện nay, xã đã thành lập Tổ hợp tác xã mây tre đan. Nguyên liệu sẵn có, tay nghề thông thạo thế nên những chiếc làn, chiếc giỏ được chị em trong tổ hợp tác thường xuyên giao bán rất đắt khách. Trung bình mỗi tháng, mỗi người cũng bán được ít nhất 25 - 30 sản phẩm, giá dao động từ 50 nghìn đồng - 300 nghìn đồng/sản phẩm, tùy loại, hình dáng và kích cỡ.

Những sản phẩm được tạo ra từ bàn tay của ông Trần Văn Thanh.

Bên cạnh những sản phẩm phục vụ sinh hoạt hàng ngày thì ông Trần Văn Thanh còn sáng tạo ra những sản phẩm độc đáo để phục vụ khách du lịch. Tại các Cuộc thi thiết kế Sản phẩm du lịch, quà tặng lưu niệm của tỉnh do Trung tâm Xúc tiến - Đầu tư tỉnh tổ chức năm 2017 và năm 2018, ông đều giành được giải Nhì. Sản phẩm của ông được đánh giá bởi có tính thẩm mỹ cao, bền và lạ mắt, thu hút nhiều du khách.

Trong căn nhà nhỏ ở tổ 9, phường Tân Hà, ngày ngày ông Trần Văn Thanh vẫn miệt mài mày mò để tạo ra những sản phẩm mới. Ông thích thú gọi đó là những tác phẩm nghệ thuật bởi mỗi sản phẩm ông sáng tạo và thực hiện đều bằng cả trái tim và khối óc. Và ông luôn tâm huyết với hanh trình “gieo nghề” của mình để ngày càng nhiều người biết tạo ra những sản phẩm độc đáo, nâng tầm nghề mây tre đan ở xứ Tuyên.

Ghi chép: Giang Lam