Người giữ hồn Then cổ

Nghệ nhân Ưu tú Ma Văn Đức

Sinh ra và lớn lên ở huyện vùng cao Na Hang, từ nhỏ ông đã được tiếp xúc với những làn điệu Then, Cọi… Theo năm tháng, tình yêu với lời ca, tiếng hát, những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Tày ngày càng lớn dần lên trong ông. Thế nhưng, mãi đến khi nghỉ hưu ông mới dành trọn thời gian cho niềm đam mê ấy. Suốt 20 năm qua, ông đã sưu tầm, dịch nghĩa 100 cung Then cổ với gần 20.000 câu thơ thất ngôn trên địa bàn. Ông cùng với ông Tống Đại Hồng và Lương Long Vân tập hợp, tuyển chọn, biên soạn, phát hành 300 cuốn sách “Văn Quan làng Tuyên Quang” gồm 162 cung, ký tự bằng chữ Tày Latinh và chữ Tày Hán nôm, dịch nghĩa ra tiếng Việt. Đồng thời, hoàn thành việc giới thiệu và dịch nghĩa từ tiếng Tày sang tiếng Kinh 81 cung Then cổ Tuyên Quang và được Hội Văn học Dân gian Việt Nam in thành bộ sách gồm 4 tập về Then cổ Tuyên Quang; hoàn thành đề tài về Then quạt Tuyên Quang với gần 200 trang khổ A4.

Ông còn dành thời gian chọn lọc một số cung, đoạn Then cổ giàu nội dung giáo dục đạo đức, lối sống lành mạnh, ca ngợi cảnh đẹp thiên nhiên, tình yêu lứa đôi, tình yêu quê hương và những tích truyện hay có cảm xúc thẩm mỹ. Ông cũng sáng tác lời mới (thơ song ngữ) và trực tiếp truyền dạy một số làn điệu Then cho học sinh một số trường THCS và THPT trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang trong các chương trình ngoại khóa, tiết học tích hợp…

Với những cống hiến trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản Then, năm 2015, ông được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú loại hình Nghệ thuật trình diễn dân gian tỉnh Tuyên Quang. Năm 2019, ông được nhận Giải thưởng Tân Trào lần thứ 3 với tác phẩm nghiên cứu, sưu tầm “Then cổ Tuyên Quang” do NXB Hội Nhà văn xuất bản và tập nghiên cứu, sưu tầm “Văn quan làng Tuyên Quang” cùng với nhóm tác giả Tống Đại Hồng, Lương Long Vân do NXB Văn hóa dân tộc xuất bản. Đó là sự ghi nhận của tỉnh, tạo động lực để ông tiếp tục có nhiều đóng góp hơn nữa trong nghiên cứu, sưu tầm văn hóa truyền thống của dân tộc.

Bài, ảnh: Vĩ Cầm