Người mê vẽ đám trẻ mục đồng

“Chăn trâu cắt cỏ” (sơn mài) của họa sĩ Thành Chương.

1. Cuối năm, gặp họa sĩ Thành Chương không dễ. Ông lúc thì ở trên Việt phủ Thành Chương (Sóc Sơn, Hà Nội), lúc lại sang làng gốm Bát Tràng. Thì ra, không chỉ bận với những bức tranh sơn mài về đề tài con trâu và đám trẻ mục đồng vốn đã quen thuộc, đón Tết này họa sĩ Thành Chương còn thực hiện một loạt gốm trâu độc đáo, lạ mắt.

Sinh tháng 1/1949, nên tính tuổi ta, họa sĩ Thành Chương vẫn tuổi Mậu Tý chứ không phải Kỷ Sửu. Năm qua, họa sĩ Thành Chương cũng vừa hoàn thành bộ tranh minh họa rất khác lạ, độc đáo cho tuyển tập truyện ngắn của cụ thân sinh - nhà văn Kim Lân.

Hơn 20 bức minh họa cho các truyện ngắn nổi tiếng như “Làng”, “Vợ nhặt”, “Con chó xấu xí”… của nhà văn Kim Lân được Thành Chương dồn tâm huyết vẽ trong 2 ngày 2 đêm. Đó là những bức vẽ tâm huyết, mà ai xem cũng thấy cái tài, cái tình của Thành Chương gửi gắm trong đó. Trước đó, Thành Chương đã nhiều lần vẽ minh họa truyện ngắn của cha. Nhưng lần này, ông muốn vẽ khác, vẽ bằng cái nhìn của người thời nay về những câu chuyện của một thời đã xa…

Tôi muốn nhắc tới nhà văn Kim Lân, bởi chính ông là người dẫn dắt Thành Chương vào con đường hội họa. Hồi bé, Thành Chương thường được cha đưa tới chơi nhà những họa sĩ nổi tiếng như Bùi Xuân Phái, Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm...

Nhà văn Kim Lân cũng chính là người luôn đứng bên cạnh con trai mình trong những lúc khó khăn nhất. “Con đường hội họa của tôi, không phải lúc nào cũng bằng phẳng. Nhiều đoạn chông gai, nghiệt ngã lắm. Nhưng chính những lúc khó khăn ấy, không ai ngoài cha tôi có thể giúp tôi bước qua những khó khăn ấy” - họa sĩ Thành Chương tâm sự.

Họa sĩ Thành Chương.

2. Trong hội họa, nhiều người vẽ tranh con giáp. Năm nào con giáp đó. Họa sĩ Thành Chương cũng vậy. Bộ tranh con giáp của ông phải nói rất riêng, khác kiểu khác người. Rất vô tình mà hình như cũng rất hữu ý, những bức tranh đầu tay của Thành Chương vẽ năm 7 tuổi là bức tranh vẽ gà, trong đó bức “Đôi gà tồ” còn được trao giải Vàng tranh Thiếu nhi Quốc tế tại Anh năm 1958. Rồi những con giáp như tý, sửu, dần, mão, thìn, tỵ, hợi… hiện ra qua nét vẽ của Thành Chương với nhiều cách tân.

Nhưng riêng hình tượng con trâu thì đã vượt thoát, trội lên, thành một đề tài, một mảng miếng tạo dấu ấn Thành Chương trong hội họa, góp phần định vị ông trên thị trường mỹ thuật quốc tế. Nói cách khác, với hàng ngàn bức tranh quanh con trâu và những đứa trẻ họa sĩ Thành Chương đã kiến tạo một thế giới rất riêng, mà nếu có dịp bày tất cả những tác phẩm này, công chúng sẽ kinh ngạc về sức sáng tạo của ông.

Không chỉ vẽ bột màu và sơn mài, Thành Chương còn tạo những bức gốm trâu với tạo hình rất độc đáo, riêng biệt. Ông về làng gốm Bát Tràng làm mấy trăm gốm trâu, mà ai nhìn cũng muốn sở hữu. Lại có những con trâu được ông làm thủ công, tô màu cho từng con với cách phối màu thể hiện cá tính khác nhau, ứng với những mệnh, những tuổi khác nhau để người sành chơi Tết. Xem những tác phẩm ký tên Thành Chương này, nhà thơ Đỗ Trọng Khơi thốt lên: “Thành Chương là họa sĩ có bút họa độc đáo. Ta là một là riêng là thứ nhất. Câu thơ này rất đúng với Thành Chương!”.

Trở lại với những bức tranh đám trẻ chơi đùa bên những con trâu đã thành một đường riêng của Thành Chương trong hội họa. Với những bức tranh những đứa trẻ vui đùa bên con trâu, họa sĩ Thành Chương không chỉ gợi lên những câu chuyện về tuổi thơ một thời chăn trâu cắt cỏ, cũng không chỉ đánh thức ký ức của nhiều người về một thời quê xưa vọng vang ký ức mà còn kể chuyện về làng Việt với bạn bè thế giới.

Những tác phẩm ấy góp phần khẳng định Thành Chương là danh họa đương đại biết cách khai thác tối đa chất dân gian từ đời sống thường nhật bình dị. Đứng trước các tác phẩm hội họa của Thành Chương, người ta như bước vào một thế giới của những câu đồng dao, của những sinh hoạt đồng quê, và tan loang trong gió xuân là sắc màu của cờ ngũ sắc cùng tiếng trống hội làng…

Lý do Thành Chương có vẻ đắm đuối với mảng đề tài này là bởi, ông vốn sinh ra, lớn lên ở làng, gắn bó với làng. Tuổi thơ của ông gắn bó với làng Việt, với đám trẻ mục đồng, vui đùa bên những con trâu, làm bạn với những con trâu. Còn ở góc độ hội họa, con trâu khiến họa sĩ có cảm hứng để tạo hình, bố cục…

3. Tiếp xúc với họa sĩ Thành Chương dễ nhận ra ông là người rất hiện đại nhưng tâm hồn thấm đẫm văn hóa làng Việt. Tâm hồn đó đã hiển lộ trên những bức tranh ông vẽ. Điều đó cũng có thể nhận thấy khi bước chân vào Việt phủ Thành Chương do chính tay ông tạo dựng và đến nay đã trở thành một địa chỉ văn hóa, du lịch nổi tiếng.

Cái căn cốt văn hóa ấy kết hợp với một tư duy hiện đại, thích đổi mới, dám “là mình” đã tạo nên những tác phẩm hội họa mang dấn ấn riêng của họa sĩ Thành Chương. Khi khai thác hình tượng con trâu, ông đã thành công khi tìm ra các mảng miếng, màu sắc có sự tương phản mạnh. Nó trùng khít với phong cách hội họa của ông.

Thậm chí, có những thứ người ta phải kiêng, phải tránh thì Thành Chương lại chấp nhận thử thách hóa giải thành công. Ông từng nói với tôi rằng, trong hội họa, tất cả những gì trong trường học dạy “không được phép làm” thì ông cố gắng sử dụng hết, từ bố cục, tạo hình, màu sắc đến đường nét. Bởi sự cam đảm, dám bước qua những điều cấm kỵ mà Thành Chương, qua những tác phẩm của mình, mang tới một sự khác biệt. Điều đó cho thấy tài năng và cá tính độc đáo của ông.

Hoàng Thu Phố