Người nhiễm HIV dễ mắc trầm cảm: Cần phát hiện và can thiệp sớm

Trong số các bệnh không lây nhiễm phổ biến ở người nhiễm HIV, trầm cảm đặc biệt đáng lo ngại vì nó không chỉ là một bệnh lý đi kèm mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống, khả năng tuân thủ điều trị kháng virus (ARV) và kết quả sức khỏe tổng thể của người bệnh.

1. Bệnh không lây nhiễm làm gia tăng tỷ lệ lo âu trầm cảm ở người nhiễm HIV

Ngay khi nhận kết quả dương tính với HIV, người bệnh thường trải qua cú sốc tâm lý lớn, kèm theo cảm giác sợ hãi, mặc cảm tội lỗi và lo lắng về tương lai. Khi mắc thêm các bệnh không lây nhiễm (NCDs) như bệnh tim mạch, đái tháo đường hoặc ung thư, gánh nặng tâm lý càng tăng, khiến nguy cơ phát triển hoặc trầm trọng thêm các rối loạn tâm thần, đặc biệt là trầm cảm, trở nên rõ rệt hơn.

Theo tài liệu “Ứng phó với thách thức của các bệnh không lây nhiễm” của Chương trình phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV và AIDS (UNAIDS), các bệnh không lây nhiễm ở người nhiễm HIV đang trở thành một vấn đề sức khỏe cộng đồng toàn cầu ngày càng gia tăng.

Tại nhiều quốc gia có dịch HIV, tỷ lệ mắc bệnh không lây nhiễm đang tăng nhanh. Đáng chú ý, tỷ lệ tử vong do NCDs ở các nước thu nhập thấp và trung bình (LMIC) cao gần gấp đôi so với các nước thu nhập cao. Bốn bệnh không lây nhiễm phổ biến nhất thường gặp ở người nhiễm HIV tại các nước LMIC gồm: Bệnh tim mạch, ung thư cổ tử cung, đái tháo đường và trầm cảm.

Những người mắc rối loạn sức khỏe tâm thần hoặc lạm dụng chất gây nghiện thường có nguy cơ nhiễm HIV cao hơn, đồng thời ít có khả năng tiếp cận các dịch vụ giáo dục, phòng ngừa, xét nghiệm và điều trị.

Ngoài ra, người sống chung với HIV có nguy cơ cao mắc các rối loạn tâm thần như trầm cảm và lo âu. Các nhóm dân số trọng điểm và người nhiễm HIV thường phải chịu sự kỳ thị đa chiều, cùng với các hình thức phân biệt đối xử đan xen, khiến tình trạng sức khỏe tâm thần của họ trở nên nghiêm trọng và khó tiếp cận dịch vụ hỗ trợ hơn.

Bệnh không lây nhiễm làm gia tăng tỷ lệ lo âu trầm cảm ở người nhiễm HIV. Ảnh minh họa

2. Nhiều rối loạn tâm thần liên quan đến HIV

Các nghiên cứu cho thấy, người sống chung với HIV/AIDS đặc biệt dễ mắc chứng rối loạn lo âu, có thể ảnh hưởng đến quá trình phát triển quan trọng của một cá nhân và cuối cùng dẫn đến nhiều hậu quả tiêu cực về tinh thần, thể chất, tâm lý xã hội cũng như chất lượng cuộc sống kém ở những nhóm dân số này.

Có nhiều rối loạn tâm thần liên quan đến HIV/AIDS. Các rối loạn bao gồm trầm cảm, loạn thần, rối loạn sử dụng chất và rối loạn căng thẳng sau chấn thương cao hơn từ 1,5 đến 8 lần ở người nhiễm HIV. Rối loạn lo âu là một trong những bệnh tâm thần phổ biến nhất trong các rối loạn tâm thần liên quan đến HIV.

Do đó việc sàng lọc và can thiệp sớm đối với chứng rối loạn lo âu ở người nhiễm HIV là có lợi và cần thiết, vì chứng rối loạn lo âu có thể gây ra tổn thương lâu dài nhưng có thể phục hồi một phần cho não.

3. Trầm cảm ở người nhiễm HIV cần được phát hiện và điều trị sớm

Việc sàng lọc phát hiện sớm và điều trị trầm cảm hiệu quả giúp người nhiễm HIV ổn định tinh thần, tăng cường ý chí và khả năng tuân thủ điều trị ARV, từ đó giúp đạt được và duy trì tải lượng virus không phát hiện được.

Khi tình trạng tâm thần được cải thiện, người bệnh có thể tham gia tích cực hơn vào việc tự chăm sóc sức khỏe. Can thiệp tâm thần sớm có thể ngăn ngừa các đợt nhập viện do bệnh cơ hội hoặc biến chứng NCDs liên quan đến việc tuân thủ kém.

Phát hiện và điều trị sớm trầm cảm giúp người nhiễm HIV duy trì tinh thần lạc quan và chất lượng sống.

Các hướng dẫn y tế hiện nay đều khuyến cáo việc sàng lọc trầm cảm định kỳ nên được thực hiện như một phần của dịch vụ chăm sóc toàn diện cho người nhiễm HIV. Việc điều trị có thể bao gồm liệu pháp tâm lý, hỗ trợ xã hội/đồng đẳng viên và sử dụng thuốc chống trầm cảm khi cần thiết.

Nhân viên y tế, chuyên gia tâm lý và nhóm hỗ trợ cộng đồng có thể giúp người bệnh nhận ra tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị và tái khám đều đặn. Sự động viên tinh thần từ gia đình và những người xung quanh cũng góp phần khơi gợi ý chí, giúp bệnh nhân vượt qua cảm giác lo âu và tuyệt vọng.

Bên cạnh uống thuốc đều đặn, cần xây dựng một lối sống lành mạnh, ăn uống khoa học, đủ chất, luyện tập thường xuyên, ngủ đủ giấc sẽ giúp cơ thể khỏe mạnh hơn và giảm nguy cơ mắc bệnh mạn tính. Đây cũng chính là nền tảng giúp người nhiễm HIV duy trì tinh thần lạc quan và chất lượng sống lâu dài.

Thu Phương