Người thủ từ 'kể chuyện' di sản bằng âm nhạc dân tộc

Toàn cảnh đền Thái Vi

Nơi chứa đựng kho tàng về văn hóa, lịch sử

Đền Thái Vi là ngôi đền cổ linh thiêng nằm trong vùng lõi Quần thể danh thắng Tràng An (Ninh Bình) được các vua nhà Trần cho khởi dựng vào thế kỷ XIII. Trải qua nhiều thế kỷ, ngôi đền vẫn sừng sững, hiên ngang là “chứng nhân” lịch sử, văn hóa giữa núi rừng Tràng An.

Đền Thái Vi thuộc thôn Văn Lâm, xã Ninh Hải, thành phố Hoa Lư (nay là phường Nam Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình). Đền nằm giữa không gian cảnh quan sơn thủy hữu tình trong khu rừng Ô Lâm xưa.

Bao quanh đền là các dãy núi đá vôi trùng trùng điệp điệp, phía bên phải đền có dòng sông Ngô Đồng uốn khúc, bên trái có ngọn núi Cối Lĩnh, sau lưng là dãy núi Cấm Sơn hùng vĩ.

Đền chính được cấu tạo bởi ba cung: cung Đệ Nhất, cung Đệ Nhị, cung Đệ Tam với 28 cột đá cao 3,2m (trong đó 22 cột đá vuông, 6 cột đá tròn).

Điều đặc biệt là toàn bộ các thành phần kiến trúc của đền chính hầu như được làm bằng đá, chỉ có kết cấu đỡ mái được làm bằng gỗ. Tất cả các cột đá nàyđược các nghệ nhân xưa chạm đục tứ linh, long cuốn thủy cực, long chầu… cực kỳ tinh xảo và đẹp mắt.

Ngoài giá trị đặc biệt về lịch sử, di sản văn hóa phi vật thể, không gian cảnh quan kiến trúc, đền Thái Vi còn lưu giữ được nhiều hiện vật có giá trị như ngựa đá, bia đá, chuông…

Đền Thái Vi không chỉ là căn cứ kháng chiến của quân dân Đại Việt chống quân Nguyên – Mông ở thế kỷ XIII mà trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp còn là nơi cất giấu vũ khí của quân dân ta. Đền đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng di tích lịch sử – nghệ thuật cấp quốc gia năm 1994.

Cụ Chu Văn Thim trình diễn âm nhạc dân tộc cho du khách quốc tế ngay tại đền Thái Vi

“Kể chuyện” di sản bằng âm nhạc dân tộc

Xuyên suốt hàng chục năm qua, bất kì ai đến với đền Thái Vi đều không khỏi ngỡ ngàng bởi giữa không gian yên tĩnh của núi rừng Tràng An lại văng vẳng tiếng đàn bầu, tiếng sáo, tiếng khèn… được cất lên bởi cụ ông râu trắng như cước, dáng vẻ thanh tao, ánh mắt sáng hiền từ, nền nã trong bộ áo chầu khăn xếp.

Đó là cụ Chu Văn Thim (86 tuổi) thủ từ đền Thái Vi, cụ không chỉ chơi thành thạo được nhiều loại nhạc cụ dân tộc, trình diễn cho du khách, kể về cách làm, nét đặc sắc của từng loại nhạc cụ mà cùng với đó là giới thiệu về những giá trị văn hóa, lịch sử của đền Thái Vi, về lịch sử dân tộc, cũng như vẻ đẹp của đất và con người Ninh Bình.

Cụ dành nhiều thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu sách, tạp chí, sưu tầm những câu chuyện dân gian về công đức của các vị vua nhà Trần, đồng thời cụ cũng sẵn sàng dành hàng giờ để chia sẻ, hàn huyên với du khách về những kiến thức, thông tin lịch sử về đền Thái Vi nói riêng và lịch sử địa phương nói chung.

Đến với đền Thái Vi, du khách đều khá bất ngờ và thích thú khi được trò chuyện với "kho tàng sống" về văn hóa, di sản

Ngoài giới thiệu những giá trị lịch sử, văn hóa bằng lời nói đơn thuần, cụ còn có lối “kể chuyện” bằng âm nhạc dân tộc rất độc đáo và được du khách quan tâm và thích thú.

Tuy chưa từng được đào tạo qua trường lớp nghệ thuật, chưa từng học qua nhạc cụ, nhạc lí song niềm đam mê bất tận chảy trong huyết quản với âm nhạc dân tộc đã không ngừng thôi thúc cụ Chu Văn Thim tìm hiểu về các nhạc cụ dân tộc.

Những ngày đầu tiên cụ tự mua một chiếc đàn bầu, rồi tự học cách chơi đàn bầu, sau đó cụ nảy ra ý tưởng tự làm ra những đàn bầu từ những vật liệu sẵn có ở quanh nhà như ống tre, ống luồng…

Chiếc đàn tự chế ấy tuy ngoại hình không hoàn hảo, bắt mắt nhưng sau khi dành hàng chục ngày tự tay tinh chỉnh kì công thì đã cho ra chất âm khá chuẩn. Giờ đây đã thành thạo, cụ chỉ cần 2 ngày là đã có thể hoàn thiện được một chiếc đàn bầu, tuy đơn sơ, thô kệch nhưng thanh âm thì réo rắt, da diết lay động núi rừng.

Bằng khen của Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam trao tặng cho cụ Chu Văn Thim vì những đóng góp lâu dài trong việc gìn giữ di sản tại đền Thái Vi

Đến với đền Thái Vi, du khách không chỉ tham quan, vãn cảnh, mà còn được cụ thủ từ giới thiệu về công lao của nhiều đời vua Trần cùng các tướng lĩnh, cũng như những nét đặc sắc trên đá, gỗ ở trong đền và được thưởng thức âm nhạc dân tộc, hướng dẫn cách chơi, cách lẫy nhạc. Thậm chí có du khách nước ngoài quá say mê yêu thích nhạc cụ dân tộc còn được cụ tặng làm kỉ vật.

“Nhiều đơn vị vì yêu mến tiếng đàn, tiếng sáo, mến mộ sự am hiểu văn hóa, lịch sử mà sẵn sàng mời cụ đi trình diễn ở nhiều sự kiện trong và ngoài tỉnh.

Tuy nhiên, với cụ niềm hạnh phúc nhất đó là được truyền dạy tình yêu âm nhạc dân tộc đến với các bạn trẻ, được nhìn thấy những thế hệ trẻ háo hứng khi tiếp xúc với nhạc cụ dân tộc, lướt ngón tay, nhấn nhá trên những cung đàn”, cụ Chu Văn Thim bộc bạch chia sẻ.

Tuy chỉ là thủ từ kiêm nghệ sĩ, đồng thời là hướng dẫn viên nghiệp dư, song bằng niềm đam mê âm nhạc dân tộc cháy bỏng cùng với sự lan tỏa giá trị văn hóa, lịch sử địa phương, cụ Chu Văn Thim đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp trong lòng du khách thập phương.

Chính vì những cống hiến không biết mệt mỏi ấy, cụ Chu Văn Thim đã được Trưởng Đại diện UNESCO tại Việt Nam tặng Bằng khen vì Những đóp góp lâu dài trong việc gìn giữ di sản tại đền Thái Vi và những đóng góp cho việc thực hành, truyền dạy âm nhạc dân gian qua các lớp học cộng đồng.

ANH TÚ