Người trẻ Trung Quốc mạnh dạn ngăn 'cái chết từ từ'

Nhiều người cho rằng hút thuốc ở nơi công cộng, đặc biệt trong không gian, không chỉ thô lỗ mà còn ảnh hưởng tới quyền lợi của người khác. Ảnh: VCG.

Tại văn phòng, Zhang Yu là nhân viên tài chính điển hình của Thượng Hải. Ngoài đời, anh là người có sức ảnh hưởng đi đầu phong trào cấm hút thuốc lá nơi công cộng. Trong hàng chục video trên mạng xã hội, Zhang - theo cách lịch sự nhưng cứng rắn - nhắc nhở trực diện những người không tuân theo lệnh cấm hút thuốc trong không gian công cộng kín tại Thượng Hải.

“Hút thuốc là lựa chọn cá nhân, nhưng khi ảnh hưởng tới người khác thì không được”, anh nói với Six Tone. Hầu hết lần nhắc nhở đều diễn ra suôn sẻ, nhưng đôi khi anh phải gọi cảnh sát giải quyết những cá nhân từ chối yêu cầu.

Anh cho biết 99% người bình luận trên các video anh đăng tải lên ứng dụng Xiaohongshu rất tích cực, và họ cảm thấy được truyền cảm hứng hành động tương tự và khuyến khích anh “tiếp tục công việc tốt đẹp này”.

Hồi tháng 3, Thượng Hải triển khai sáng kiến thí điểm ngặn chặn tình trạng hít khói thuốc thụ động ở nơi công cộng tại 8 khu vực. Người dân có thể báo cáo hành vi vi phạm thông qua đường dây nóng. Cá nhân vi phạm sẽ bị phạt tới 28 USD, trong khi các địa điểm có thể bị phạt tới 4.200 USD.

Zhang ca ngợi biện pháp này "tích cực và chủ động khi cho chúng tôi căn cứ chính thức nhắc nhở”.

Lời nhắc nhở còn bị xem nhẹ

Là thành phố tiên phong kiểm soát thuốc lá tại Trung Quốc, Thượng Hải trở thành thành phố đầu tiên ban hành quy định cấp địa phương liên quan tới hút thuốc lá nơi công cộng vào năm 2010. Dữ liệu từ cơ quan y tế thành phố cho thấy tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành đã giảm từ gần 27% năm 2010 xuống còn 18,6% vào năm 2024.

Năm 2024, khảo sát hơn 10.000 cư dân Thượng Hải tiết lộ gần 60% thường xuyên bắt gặp hành vi hút thuốc lá nơi công cộng, với hơn 90% không đồng tình với hành vi này.

Kể từ khi sáng kiến thí điểm được triển khai, nhiều cư dân mạng đã phát động phong trào chống hút thuốc nơi công cộng. Giống Zhang, ngày càng nhiều cá nhân tích cực ngăn chặn hành vi này, thậm chí đổi tên và hình ảnh trên mạng xã hội, đồng thời chia sẻ chiến lược thuyết phục người hút thuốc tuân thủ quy định.

Bài đăng của một người tự xưng là “đại sứ kiểm soát thuốc lá”. Ảnh: Xiaohongshu.

"Chúng tôi không yêu cầu ai bỏ thuốc lá vĩnh viễn, nhưng quyền tự do hút thuốc không được ảnh hưởng đến quyền tránh khói thuốc thụ động của người khác", Xu Lihong - tự xưng là "đại sứ kiểm soát thuốc lá" với hơn 5.600 người theo dõi trên Xiaohongshu - cho biết.

Nhân viên y tế 26 tuổi đến từ Thành Đô - thủ phủ của tỉnh Tứ Xuyên - đề xuất thiết lập các khu vực hút thuốc cũng như cấm hút thuốc, với chế độ thực thi nghiêm ngặt.

Tại bệnh viện, trong bộ đồng phục nhân viên y tế, Xu có thể trực tiếp báo cáo hành vi vi phạm. Song khi ra ngoài đường, cô cần khéo léo hơn. Cô nhận thấy nếu có biển báo “cấm hút thuốc”, mọi người có xu hướng phản ứng tích cực với những lời nhắc nhở.

Xu đã báo cáo một số hành vi qua đường dây nóng, nhưng cô cảm thấy "hình phạt quá nhẹ nên không hiệu quả". Tương tự, Zhang đã nộp hơn chục đơn khiếu nại trước khi hàng xóm ngừng hút thuốc trong hành lang chung.

"Ra ngoài hút thuốc đi"

Hồi tháng 6, Ủy ban Y tế Thâm Quyến ở tỉnh Quảng Đông công bố một bài báo có tựa đề "Hút thuốc thụ động không khác gì bị bắt nạt", thách thức lập luận “những người hút thuốc đóng góp vào ngân sách quốc gia". Bài báo nhấn mạnh vào năm 2020, tổng thiệt hại kinh tế do thuốc lá ở Trung Quốc - gồm chi phí y tế và mất năng suất lao động - lên tới 2.430 tỷ NDT, cao hơn nhiều so với 1.520 tỷ NDT tiền thuế từ ngành công nghiệp thuốc lá.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới, thuốc lá chứa hơn 7.000 chất hóa học, trong đó có ít nhất 250 chất độc hại hoặc gây ung thư, trong khi khói thuốc là nguyên nhân gây ra 22.000 ca tử vong/ngày trên toàn thế giới.

Tính đến tháng 5/2024, 24 tỉnh thành Trung Quốc đã ban hành quy định giải quyết vấn đề hút thuốc lá. Sáng kiến quốc gia "Trung Quốc Khỏe mạnh 2030" cũng đặt mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc ở người trên 15 tuổi xuống còn 20% vào năm 2030, từ mức 23,2% vào năm 2024.

Cộng đồng mạng gần đây chú ý tới Alan - một người Anh sống ở Thượng Hải - khi anh sẵn sàng chất vấn những người hút thuốc nơi công cộng. Có lần, anh đối mặt với hai người đàn ông tại một nhà hàng, và hai người này đã dùng lời lẽ xúc phạm và đe dọa hành hung Alan. Alan đã báo cáo sự việc với cảnh sát, và cả hai người sau đó bị phạt.

"Khói thuốc cứ phì phèo bên cạnh đồ ăn của tôi, nên tôi quay sang và bình tĩnh nói với anh ta bằng tiếng Trung: ‘Ra ngoài hút thuốc đi’”, anh kể lại.

Tuy nhiên, Alan cũng thừa nhận có rủi ro khi liên tục nhắc nhở người vi phạm: “Tôi đặt mình vào tình huống nguy hiểm mỗi ngày. Song thay đổi không đến dễ dàng. Nếu chúng ta không hành động hôm nay, ngày mai sẽ chẳng có gì thay đổi".

Tính đến tháng 5/2024, 24 tỉnh thành Trung Quốc đã ban hành quy định giải quyết vấn đề hút thuốc lá. Ảnh: VCG.

He Zhijie - 22 tuổi đến từ Quảng Đông - cũng bắt đầu kêu gọi chống hút thuốc. Anh ghét thuốc lá từ nhỏ, nhưng luôn gặp khó khi muốn bảo vệ bản thân. Ngay cả khi đã trưởng thành, là một diễn viên, anh thường âm thầm chịu đựng khói thuốc lá trên phim trường.

Tuy nhiên, suy nghĩ của anh bắt đầu thay đổi sau chuyến thăm Hàn Quốc, khi nước này chỉ định khu vực hút thuốc nghiêm ngặt. Ngoài ra, anh cũng tìm hiểu về chính sách kiểm soát thuốc lá của Nhật Bản. Đối với anh, hít khói thuốc thụ động không chỉ là hành vi thô lỗ, mà còn xâm phạm quyền của người khác, đẩy người khác vào “một cái chết chậm rãi”.

Với Zhang Ruicong - sinh viên đại học 18 tuổi ở tỉnh Chiết Giang, mọi thứ khó khăn hơn nhiều. Gần đây, cô bị lăng mạ sau khi yêu cầu một người ngừng hút thuốc trên thang cuốn ở ga tàu, trong khi một số người tại nhà hàng vẫn tiếp tục phì phèo thuốc lá bên cạnh trẻ em dù đã được nhắc nhở nhiều lần.

“Nhiều người coi hút thuốc là chuyện bình thường với nam giới, hoặc sợ gặp rắc rối khi lên tiếng”, Zhang nói, nhấn mạnh đến suy nghĩ đã ăn sâu vào xã hội Trung Quốc. Cô nói thêm chính mẹ cô cũng coi lập trường của cô là “cực đoan”.

Zhang nói hút thuốc ở không gian kín không chỉ thiếu văn minh mà còn vì luật pháp chưa đủ chặt: “Người hút thuốc biết họ đang ảnh hưởng đến người khác, nhưng vẫn ưu tiên ham muốn của bản thân”.

Tuy nhiên, Zhang vẫn tin tưởng giới trẻ sẽ góp phần thay đổi vấn nạn này, dẫn chứng chiến dịch “khuôn viên không khói thuốc” tại trường đại học, nhấn mạnh “sinh viên là chất xúc tác cho tiến bộ xã hội”.

Còn Xu cũng kiên định và xây dựng mạng lưới ủng hộ chống hút thuốc: “Tôi hy vọng vào một tương lai khi tất cả không gian công cộng không có khói thuốc thụ động”.

Trí Ân