Người trẻ ứng phó với tin giả, lừa đảo trực tuyến như thế nào?

Thông tin giả về kêu gọi từ thiện lan truyền trên mạng xã hội nhưng nhiều người vẫn tin là thật.

Giới chuyên gia cho rằng, với mức độ tương tác và tần suất xuất hiện như hiện nay, để không trở thành nạn nhân của tin giả, tin rác, lừa đảo trực tuyến thì việc trang bị các kỹ năng, kiến thức để nhận diện và phòng ngừa là rất quan trọng.

Thủ đoạn ngày càng tinh vi

Nhiều người đã vô tình trở thành nạn nhân của tin giả một cách bất đắc dĩ phải cầu cứu cơ quan chức năng. Như trường hợp của bà Nguyễn Thị Tươi, ngụ tỉnh Đồng Nai. Vào tháng 4/2025, cháu của bà là N.H.L. gặp vấn đề về sức khỏe. Do hoàn cảnh khó khăn nên bà nhờ người nhà đăng thông tin lên mạng để cộng đồng giúp đỡ. Khi sức khỏe của L. ổn, gia đình đã xóa thông tin này.

Tuy nhiên, gần đây, một clip về một cô gái bị bắt cóc, hành hung dẫn đến chấn thương sọ não xuất hiện trên mạng. Người đăng nêu, cô gái bị bắt cóc chính là cháu của bà Tươi và kêu gọi từ thiện để giúp đỡ hai bà cháu. Tuy nhiên, số tài khoản cung cấp trên bài đăng lại không phải của bà Tươi. Qua xác minh của địa phương, toàn bộ thông tin của sự việc là do cắt ghép, thông tin hoàn toàn bị đặt.

Nhiều tin giả trong đại dịch Covid-19 được phát tán gây hoang mang dư luận.

Theo Công an Thành phố Hồ Chí Minh, để mức độ lan truyền nhanh, các tin giả, thủ đoạn lừa đảo thường được các đối tượng tạo ra từ các thông báo, chính sách của chính quyền thành phố, thông tin từ thiện, người nổi tiếng, thảm họa, thiên tai,...

Đơn cử, như trong đại dịch Covid-19, rất nhiều thông tin giả được các đối tượng giả mạo đó là chỉ đạo của lãnh đạo thành phố. Sau khi đăng tải, các tin giả đã lan truyền với tốc độ khủng khiếp nên rất nhiều người tin đó là “tin thật”.

Người trẻ, nhóm sử dụng internet nhiều cũng khó tránh được sự “tấn công” của các hình thức lừa đảo trực tuyến. Áp lực chia sẻ nhanh, thích thể hiện quan điểm, cùng việc thiếu trải nghiệm thực tế khiến nhiều sinh viên dễ bị các đối tượng lừa đảo “dắt mũi”, vô tình trở thành mắt xích lan truyền thông tin độc hại, thiếu kiểm chứng.

Một nạn nhân của vụ bắt cóc online.

Theo thống kê của Công an Thành phố Hồ Chí Minh, từ năm 2020 đến giữa tháng 6/2025, các cơ quan chức năng đã xử lý hơn 1.000 vụ vi phạm trật tự xã hội có liên quan đến hơn 2.700 học sinh, sinh viên.

Ở quy mô cả nước, chỉ trong năm 2024, các vụ lừa đảo trực tuyến đã gây thiệt hại lên đến 18.900 tỷ đồng, tăng gần gấp đôi so với năm 2023. Cứ 220 người dùng thiết bị thông minh thì có một người trở thành nạn nhân của lừa đảo; có tới 70% người dân tiếp xúc với ít nhất một cuộc gọi, tin nhắn lừa đảo, hình thức lừa đảo mỗi tháng.

Nâng cao kỹ năng nhận diện và ứng phó

Thời gian gần đây, vấn nạn “bắt cóc online” đang gây nên tâm lý lo lắng trong xã hội, nhất là đối với giới trẻ. Theo Bộ Công an, từ giữa năm 2024 đến tháng 8/2025 đã có 50 nạn nhân được được giải cứu thành công. Tất cả nạn nhân đều từ 18 đến 22 tuổi, chủ yếu là học sinh, sinh viên, riêng nữ giới chiếm đến 90%.

Câu hỏi đặt ra là tại sao những người được xem là có tri thức, tiếp cận hằng ngày với công nghệ, mạng xã hội lại là nạn nhân chủ yếu của hàng loạt vụ bắt cóc online.

Chia sẻ với sinh viên tại tọa đàm với chủ đề “Nhận diện và chống tin giả trong kỷ nguyên AI” do Báo Tiền Phong và Trường đại học Giao thông vận tải Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức mới đây, Đại úy Huỳnh Đỗ Tấn Thịnh, cán bộ Đội Cảnh sát Đặc nhiệm, Phòng Cảnh sát Hình sự, Công an Thành phố Hồ Chí Minh cho biết, nhiều sinh viên đang bị lệ thuộc vào các thông tin ngắn thiếu chiều sâu thay vì những nguồn tin chính thống. Nhiều bạn trẻ đang dành hàng giờ để lướt xem các clip ngắn thay vì đọc một bài báo, xem các bản tin thời sự, chuyên đề chuyên sâu.

Diễn giả chia sẻ về các hình thức lừa đảo trực tuyến với sinh viên.

Từ thực tế điều tra, Đại úy Thịnh cảnh báo rằng nhiều tin giả, tin sai sự thật, cách dẫn dụ của các đối tượng lừa đảo xuất phát từ chính các nền tảng video ngắn. Việc tiêu thụ quá nhiều video ngắn khiến người xem “suy nghĩ nhanh nhưng nông, dễ bị thao túng cảm xúc và khó phân biệt thật giả”.

Các video ngắn chạm vào cảm xúc nhưng làm con người lười suy nghĩ. Lâu dần, chúng ta quen với sự ‘đơn giản hóa thông tin, mất khả năng phản biện”. Việc ít có cơ hội va chạm thực tế và thiếu đi các kỹ năng cơ bản, nhất là không chia sẻ khi gặp các vấn đề liên quan đến lừa đảo khiến các bạn trẻ rất khó thoát ra khỏi các cạm bẫy do các đối tượng đưa ra.

Sinh viên Trường đại học Giao thông vận tải Thành phố Hồ Chí Minh nghe các diễn giả chia sẻ về thực trạng lừa đảo trực tuyến.

Theo thống kê, có đến 24 hình thức lừa đảo trực tuyến cùng nhiều hình thức dẫn dụ khác nhau được các đối tượng lừa đảo sử dụng. Tuy nhiên, để phòng tránh, chủ động ứng phó với tin giả, lừa đảo trực tuyến thì yếu tố cốt lõi vẫn là kỹ năng, nhận thức và khả năng kiểm chứng thông tin của mỗi người.

Đại úy Thịnh nhấn mạnh: Dù công nghệ có hiện đại đến đâu nhưng chỉ cần “chậm lại”, thực hiện các bước xác minh, kiểm chứng thì rất khó bị sập bẫy lừa đảo.

Đại diện Phòng Cảnh sát Hình sự, Công an Thành phố Hồ Chí Minh và các diễn giả tham gia tọa đàm "Nhận diện và chống tin giả trong kỷ nguyên AI".

Ở góc độ một chuyên gia công nghệ, ông Võ Đỗ Thắng, Giám đốc Trung tâm An ninh mạng Athena nêu các giải pháp: Khi tiếp nhận được thông tin cần bình tĩnh để xác minh, thậm chí “kiểm tra ngược” với người gửi thông minh cho mình.

Trong cuộc chiến phòng chống tin giả, lừa đảo trực tuyến, các nạn nhân không nên tự ý xử lý mà cần sự đồng hành của bạn bè, gia đình và thông báo cho các cơ quan chức năng càng sớm càng tốt trước khi mọi việc nằm ngoài tầm kiểm soát.

QUANG QUÝ