'Nguồn gốc cảm xúc', tác phẩm đột phá giải mã bí ẩn bộ não

Lisa Feldman Barrett là một nhà tâm lý học người Canada - Mỹ nổi tiếng, là giáo sư xuất sắc của Đại học Northeastern. Bà là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực khoa học cảm xúc (affective science) và đồng lãnh đạo Phòng thí nghiệm Khoa học Cảm xúc Liên ngành (Interdisciplinary Affective Science Laboratory).

"Nguồn gốc cảm xúc – Bí ẩn sống động của bộ não" của Lisa Feldman Barrett mang đến một góc nhìn mới về cách chúng ta hiểu và trải nghiệm cảm xúc. Bằng việc kết hợp những phát hiện khoa học hiện đại, Barrett thách thức các quan niệm truyền thống và mở ra những hướng đi mới trong nghiên cứu và ứng dụng về cảm xúc.

Sách: "Nguồn gốc cảm xúc – Bí ẩn sống động của bộ não" của Lisa Feldman Barrett. Ảnh: Intetnet.

Theo quan điểm cổ điển, cảm xúc được xem như những phản ứng bẩm sinh, phổ quát và được lập trình sẵn trong não bộ con người. Mọi người đều cho rằng người hạnh phúc sẽ cười, người buồn sẽ khóc, và người tức giận sẽ biểu lộ qua nét mặt căng thẳng. Tuy nhiên, Barrett đã chỉ ra rằng những nghiên cứu ủng hộ quan điểm này thường có thiết kế thí nghiệm thiếu chặt chẽ, với các gợi ý ngôn ngữ ảnh hưởng đến kết quả. Khi loại bỏ các yếu tố gợi ý, tỷ lệ nhận diện chính xác cảm xúc giảm đáng kể, đặc biệt ở các nền văn hóa khác biệt với phương Tây. Ngoài ra, các nghiên cứu về "mạch thần kinh cảm xúc" cũng không tìm thấy sự nhất quán trong hoạt động não bộ giữa những người trải nghiệm cùng một loại cảm xúc, cho thấy không tồn tại các trung tâm cảm xúc cố định trong não.

Barrett đề xuất rằng cảm xúc không phải là phản ứng tự động mà là kết quả của quá trình dự đoán của não bộ, dựa trên kinh nghiệm quá khứ và bối cảnh hiện tại. Khi nhận được các tín hiệu từ cơ thể và môi trường, não sẽ so sánh với các trải nghiệm trước đó để tạo ra một "dự đoán" phù hợp nhất, từ đó hình thành cảm xúc. Ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành các khái niệm cảm xúc, giúp não nhóm các trải nghiệm khác nhau vào cùng một phạm trù, như "buồn" hoặc "vui". Điều này giải thích tại sao cùng một cảm xúc có thể được biểu hiện khác nhau ở mỗi người và tại sao các nền văn hóa khác nhau có cách trải nghiệm cảm xúc khác nhau.

Barrett lập luận rằng cảm xúc và lý trí không phải là hai thực thể tách biệt. Não bộ hoạt động dựa trên cơ chế dự đoán để điều tiết "ngân sách cơ thể", tức là quản lý năng lượng và tài nguyên sinh học để duy trì sự sống và hoạt động hiệu quả. Mạng lưới nội cảm thụ trong não không chỉ dự đoán trạng thái cơ thể mà còn ảnh hưởng đến cách chúng ta nhận thức và ra quyết định. Do đó, các quyết định của chúng ta luôn bị ảnh hưởng bởi trạng thái cảm xúc và ngược lại. Những nghiên cứu cho thấy, thẩm phán có thể đưa ra quyết định khắt khe hơn khi đói, hoặc binh lính trong trạng thái căng thẳng dễ nhầm lẫn đối tượng vô hại là mối đe dọa.

Chân dung tác giả Lisa Feldman Barret. Nguồn: India New England News

Hiểu được rằng cảm xúc là kết quả của quá trình dự đoán và xây dựng của não bộ, chúng ta có thể chủ động thay đổi trải nghiệm cảm xúc của mình. Việc mở rộng vốn từ vựng cảm xúc, trải nghiệm đa dạng các tình huống và rèn luyện khả năng nhận thức về cảm xúc có thể giúp chúng ta quản lý cảm xúc hiệu quả hơn. Điều này không chỉ cải thiện chất lượng cuộc sống cá nhân mà còn ảnh hưởng tích cực đến các mối quan hệ xã hội và quyết định trong công việc.

Cuốn sách không chỉ dành cho những người quan tâm đến tâm lý học mà còn cho bất kỳ ai muốn hiểu sâu hơn về chính mình và cách não bộ xây dựng thế giới cảm xúc phong phú mà chúng ta trải nghiệm hàng ngày.

Lisa Feldman Barrett đã được trao tặng 2 giải thưởng cao quý trong ngành tâm lý học, gồm Giải thưởng Đóng góp Khoa học Xuất sắc của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA) năm 2021 và sắp tới là Giải thưởng William James Fellow của Hiệp hội Khoa học Tâm lý (APS) năm 2025. Bà cũng là đồng sáng lập và tổng biên tập đầu tiên của tạp chí Emotion Review, đồng sáng lập Hiệp hội Khoa học Cảm xúc (Society for Affective Science).

Mai Nguyễn