Nguy cơ chảo lửa Trung Đông bùng thành xung đột toàn diện

Ngày 1-4, tòa nhà lãnh sự bên trong Đại sứ quán Iran tại TP Damascus (thủ đô của Syria) đã bị tấn công khiến ít nhất bảy người thiệt mạng, theo tờ Tehran Times. Trong số những người thiệt mạng có tướng Mohammad Reza Zahedi, Chỉ huy cấp cao lực lượng Quds thuộc Quân đoàn Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC).

Ăn miếng trả miếng

Israel và Iran đã tấn công lẫn nhau trên khắp Trung Đông trong nhiều thập niên qua, gồm các cuộc tấn công trên bộ, trên biển, trên không và thậm chí là không gian mạng. Theo tờ The New York Times, Iran chủ yếu sử dụng các lực lượng dân quân mà họ hậu thuẫn (trong đó có nhóm vũ trang Hezbollah) để tấn công các lợi ích của Israel, trong khi Israel thì tập trung triệt hạ các nhà lãnh đạo quân sự và khoa học hạt nhân của Iran.

Một trong những nguyên nhân dẫn tới mối bất hòa giữa Iran và Israel phải kể đến là vụ một tàu chở dầu (do một công ty vận tải thuộc sở hữu của Israel quản lý) bị tấn công ngoài khơi Oman hồi tháng 7-2021 khiến hai thành viên thủy thủ đoàn thiệt mạng. Các quan chức Israel nói rằng dường như một số máy bay không người lái (UAV) của Iran đã lao vào khu sinh hoạt dưới thân tàu và gây ra vụ việc nói trên. Iran không nhận trách nhiệm vụ tấn công nhưng một kênh truyền hình nhà nước Hồi giáo đưa tin rằng vụ việc là phản ứng của Iran trước cuộc tấn công của Israel vào Syria.

Nhân viên cấp cứu và an ninh kiểm tra hiện trường vụ tòa lãnh sự nằm trong khu phức hợp Đại sứ quán Iran ở Syria bị tấn công ngày 1-4. Ảnh: AFP

Sau đó không lâu, vào tháng 10-2021, nhà khoa học hạt nhân của Iran - ông Mohsen Fakhrizadeh bị ám sát. Ông Fakhrizadeh đã bị tấn công trong một cuộc đụng độ vũ trang giữa vệ sĩ của ông này và những kẻ tấn công không rõ danh tính ở TP Absard (tỉnh Tehran). Ngoại trưởng Iran khi đó là ông Mohammad Javad Zarif đã cáo buộc Israel có vai trò trong vụ ám sát này nhưng phía Israel phủ nhận.

Tiếp đó là vụ Đại tá Sayad Khodayee của IRGC bị ám sát vào tháng 5-2022. Thành viên Hội đồng An ninh quốc gia Iran khi đó là ông Majid Mirahmadi cho biết vụ ám sát “chắc chắn là do Israel thực hiện” và tuyên bố trả thù khắc nghiệt. Phía Israel từ chối bình luận về vụ ám sát nhưng theo một quan chức tình báo giấu tên, Tel Aviv đã thông báo cho các quan chức Mỹ rằng họ đứng sau vụ việc.

Israel và Iran (cũng như các nhóm do Iran hậu thuẫn) xưa nay cũng nhiều lần lời qua tiếng lại trong loạt vụ tấn công gồm: Vụ Trung tướng Sayyed Razi Mousavi (cố vấn cấp cao của IRGC) bị ám sát hồi tháng 12-2023; Israel - Hezbollah tấn công qua lại quanh cái chết của ông Saleh al-Arouri (Phó lãnh đạo chính trị Hamas và là người liên lạc quan trọng với Hezbollah)...

Ông Jon Alterman, chuyên gia thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS, Mỹ), nhận định đòn tấn công tòa lãnh sự là một tín hiệu răn đe mà Israel muốn loan báo cho các đối thủ. Theo ông, Tel Aviv cho rằng mối đe dọa chỉ tăng chứ không bớt nếu họ nhún nhường và nếu làm điều gì đó tương tự một cách thường xuyên thì đối thủ mới bị răn đe.

Giọt nước tràn ly

Vụ tấn công tòa lãnh sự Iran ngày 1-4 có thể là “giọt nước tràn ly”, đẩy tình hình hiện tại ở Trung Đông vào một cuộc chiến toàn diện khắp khu vực này.

Về mặt nguyên tắc, tòa lãnh sự và khu vực Đại sứ quán Iran được coi là “lãnh thổ có chủ quyền” của Iran, khiến nơi đây trở thành đòn tấn công công khai nhất nhằm thẳng vào Tehran trong nhiều năm trở lại đây. Bên cạnh đó, ông Zahedi là thành viên cấp cao nhất của IRGC thiệt mạng trong một cuộc tập kích, kể từ vụ Mỹ tiêu diệt tướng Qassem Soleimani ở Baghdad hồi năm 2020. Do đó, vụ tấn công trên khiến phía Iran cực kỳ phẫn nộ.

“Vụ tấn công ở Damascus cho thấy người Israel đã đẩy (lãnh tụ tối cao Iran) Ali Khamenei vào góc tường” - ông Mohammad Ali Shabani, nhà phân tích Iran và là biên tập viên của tạp chí trực tuyến Amwaj.media, đăng trên X (trước đây là Twitter). Ông Mohammad Ali Shabani cho rằng vụ việc nêu trên đã khiến ông Khamenei bẽ mặt trước đồng minh trong khu vực, do đó sẽ đưa ra các đòn đáp trả Israel một cách quyết đoán hơn nữa và chắc chắn Hezbollah sẽ chung tay cùng nỗ lực trả đũa này.

Ông Steven Cook, nhà phân tích tại Hội đồng Quan hệ đối ngoại có trụ sở ở Washington (Mỹ), nhận định rằng IRGC có thể nới lỏng các hạn chế đối với các lực lượng ủy nhiệm ở Iraq và Syria nhằm gây áp lực lớn lên Israel. “Iran cũng có thể chỉ đạo Hezbollah leo thang các cuộc tấn công vào Israel” - ông Steven Cook nói, theo hãng tin Al Jazeera.

Ông Osama Danura, một chuyên gia chính trị người Syria, mô tả cuộc tấn công là sự leo thang chưa từng có ở Trung Đông, xảy ra vào thời điểm các hoạt động quân sự của Israel đã gây ra một cuộc khủng hoảng ở Dải Gaza, hãng thông tấn Tân Hoa Xã đưa tin.

Trước tình trạng đối đầu đang diễn ra trong khu vực, ông Danura nói rằng cộng đồng quốc tế nên có hành động quyết liệt nhằm ngăn chặn leo thang tình hình vốn đang rất căng thẳng. “Điều quan trọng là phải thiết lập hợp tác quốc tế để ngăn chặn sự leo thang này” - ông Danura nói.•

DƯƠNG KHANG