Nguyên nhân nào khiến trẻ ăn nhiều mà vẫn thấp còi?

Thực tế cho thấy, có không ít trẻ em Việt Nam rơi vào tình trạng ăn nhiều nhưng vẫn thấp còi, và nguyên nhân không hề đơn giản chỉ nằm ở chuyện ăn ít hay ăn nhiều.

Ăn nhiều không đồng nghĩa với ăn đúng và đủ chất

Ở Việt Nam, nhiều gia đình quan niệm rằng cứ cho trẻ ăn thật nhiều cơm, cháo đặc, thêm chút thịt là đủ. Tuy nhiên, các chuyên gia dinh dưỡng cho biết, sự phát triển chiều cao không chỉ phụ thuộc vào năng lượng, mà quan trọng hơn là chất lượng dinh dưỡng trong khẩu phần ăn.

Thống kê từ Viện Dinh dưỡng cho thấy, gần 70% trẻ em dưới 5 tuổi ở nước ta bị thiếu kẽm – một vi chất có vai trò kích thích tăng trưởng và củng cố miễn dịch. Trẻ thiếu kẽm thường biếng ăn, chậm lớn, dễ nhiễm bệnh, và dù ăn nhiều hơn bình thường, cơ thể vẫn không cao lên được. Không chỉ kẽm, nhiều trẻ còn thiếu canxi, vitamin D, sắt, vitamin A – những chất quyết định đến sự phát triển của hệ xương và chiều cao.

Khẩu phần của trẻ em Việt Nam hiện nay thường thiên lệch về tinh bột, trong khi thiếu đạm động vật, rau xanh, trái cây và sữa. Một số cha mẹ lại lạm dụng thức ăn nhanh, đồ chiên rán nhiều dầu mỡ, khiến trẻ tuy đủ năng lượng nhưng lại không có nguyên liệu tốt để xây dựng cơ, xương. Như vậy, việc "ăn nhiều" chỉ dừng lại ở no bụng, chứ chưa đủ để cơ thể phát triển đúng chuẩn.

Hấp thu kém – "điểm nghẽn" thầm lặng

Không ít trường hợp, trẻ ăn uống đa dạng, khẩu phần khá đầy đủ, nhưng lại không hấp thu tốt dưỡng chất. Hệ tiêu hóa của trẻ nhỏ vốn nhạy cảm, dễ bị tác động bởi bệnh lý. Những vấn đề như nhiễm ký sinh trùng đường ruột, rối loạn vi sinh sau khi dùng kháng sinh, viêm dạ dày ruột hay viêm đại tràng đều có thể khiến chất dinh dưỡng bị "thất thoát" trước khi được hấp thu vào cơ thể.

Ngoài ra, trẻ hay mắc bệnh nhiễm khuẩn tái phát như viêm đường hô hấp, tiêu chảy, viêm phổi… cũng là một trở ngại lớn. Khi phải chống lại bệnh tật, cơ thể ưu tiên sử dụng năng lượng cho hệ miễn dịch, thay vì dành cho tăng trưởng chiều cao. Hậu quả là, dù ăn nhiều nhưng phần dinh dưỡng có ích cho sự phát triển thể chất lại bị tiêu hao đi mất.

Nội tiết và di truyền – giới hạn khó vượt qua

Di truyền đóng một vai trò nhất định trong chiều cao. Nếu bố mẹ có vóc dáng thấp bé, con cái thường khó đạt chiều cao vượt trội. Tuy nhiên, các chuyên gia nhấn mạnh rằng yếu tố dinh dưỡng và môi trường vẫn có thể cải thiện đáng kể tầm vóc, ngay cả khi trẻ mang gen thấp.

Trẻ ăn nhiều nhưng vẫn thấp còi có thể do bất thường nội tiết

Mặt khác, có những trường hợp trẻ thấp còi do bất thường nội tiết. Thiếu hormone tăng trưởng (GH), suy giáp bẩm sinh hay các hội chứng di truyền hiếm gặp đều làm hạn chế sự phát triển xương dài. Khi gặp tình trạng này, dù trẻ ăn uống đầy đủ, cơ thể vẫn không thể chuyển hóa thành tăng trưởng chiều cao. Nếu cha mẹ không đưa trẻ đi thăm khám nội tiết sớm, việc điều trị chậm trễ sẽ khiến cơ hội cải thiện chiều cao bị bỏ lỡ.

Giai đoạn đầu đời – nền móng quyết định

Các chuyên gia Viện Dinh dưỡng gọi 1.000 ngày đầu đời (từ khi thụ thai đến 2 tuổi) là "cửa sổ vàng" để quyết định tầm vóc tương lai. Nếu trong thai kỳ, người mẹ thiếu dinh dưỡng, thai nhi dễ bị suy dinh dưỡng bào thai, sinh nhẹ cân, thấp bé – và hệ quả kéo dài đến tận tuổi trưởng thành.

Tương tự, trẻ không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu hoặc cai sữa sớm, sẽ bỏ lỡ nguồn dưỡng chất và kháng thể quý giá. Việc ăn dặm không đúng thời điểm, thực đơn nghèo nàn, thiếu nhóm thực phẩm giàu đạm và vi chất cũng khiến trẻ không có nền tảng phát triển. Khi nền móng đã yếu, việc bổ sung sau này thường khó bù đắp hoàn toàn.

Môi trường sống và điều kiện kinh tế xã hội

Không chỉ dinh dưỡng, môi trường sống cũng ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của trẻ. Những trẻ sống trong điều kiện vệ sinh kém, nguồn nước không đảm bảo, thường xuyên tiếp xúc với môi trường ô nhiễm dễ bị bệnh đường ruột, ký sinh trùng và nhiễm trùng tái đi tái lại. Những căn bệnh này âm thầm "ăn mòn" cơ hội cao lớn của trẻ.

Điều kiện kinh tế cũng là rào cản. Nhiều gia đình khó khăn chỉ có thể cho trẻ ăn cơm, khoai, mì – giàu tinh bột nhưng nghèo chất đạm và vi chất. Ngay cả những gia đình khá giả, nếu cha mẹ thiếu kiến thức dinh dưỡng, chế biến không đúng cách, làm mất dưỡng chất, thì khẩu phần ăn nhiều cũng không mang lại lợi ích cho chiều cao.

Tất cả những yếu tố trên cho thấy: Ăn nhiều không phải là chìa khóa duy nhất để phát triển chiều cao. Trẻ cần một chế độ ăn cân đối, giàu vi chất, kết hợp với khả năng hấp thu tốt, sức khỏe ổn định và môi trường sống lành mạnh. Nếu một mắt xích trong chuỗi này bị đứt, quá trình tăng trưởng sẽ bị cản trở.

Vì vậy, khi thấy con ăn khỏe mà vẫn chậm lớn, cha mẹ không nên chỉ tăng thêm khẩu phần, mà cần nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện hơn, thậm chí cần sự thăm khám và tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa.

Để trẻ có cơ hội phát triển toàn diện, các chuyên gia khuyến nghị cha mẹ cần nâng cao chất lượng bữa ăn: Bổ sung đa dạng thực phẩm, tăng cường đạm động vật, sữa, rau xanh, trái cây, đồng thời đảm bảo cung cấp đầy đủ kẽm, canxi, vitamin D. Theo dõi sức khỏe định kỳ: Kiểm tra tăng trưởng bằng biểu đồ, phát hiện sớm các bệnh lý tiêu hóa, ký sinh trùng hoặc rối loạn nội tiết.

Bên cạnh đó, cha mẹ cần đầu tư dinh dưỡng từ sớm: Chăm sóc bà mẹ mang thai đầy đủ, cho trẻ bú mẹ hoàn toàn 6 tháng đầu, ăn dặm đúng cách và hợp lý. Tạo lối sống lành mạnh: Khuyến khích trẻ vận động ngoài trời, tắm nắng buổi sáng để tổng hợp vitamin D, ngủ sớm và đủ giấc để kích thích hormone tăng trưởng. Đảm bảo vệ sinh môi trường: Nguồn nước sạch, an toàn thực phẩm, hạn chế nhiễm trùng đường ruột.

"Ăn nhiều" không phải tấm vé bảo đảm để trẻ cao lớn. Đằng sau vóc dáng thấp còi là sự cộng hưởng của nhiều yếu tố: từ khẩu phần ăn nghèo vi chất, khả năng hấp thu kém, bệnh tật kéo dài, đến môi trường sống và cả những giới hạn về nội tiết, di truyền.

Vì vậy, thay vì chỉ chú trọng con ăn được bao nhiêu, cha mẹ cần quan tâm đến ăn đúng, ăn đủ và ăn cân đối, đồng thời theo dõi sức khỏe toàn diện để phát hiện sớm các vấn đề tiềm ẩn. Khi trẻ được nuôi dưỡng khoa học, vận động hợp lý, sống trong môi trường lành mạnh và được hỗ trợ y tế kịp thời, chiều cao và thể chất mới có cơ hội bứt phá. Đó cũng chính là nền tảng để trẻ trưởng thành khỏe mạnh, tự tin và vững vàng trong tương lai.

Mộc Miên