Nhà nước miễn học phí, hỗ trợ tiền ăn trưa, mô hình trường công chất lượng cao của Hà Nội có hợp lý?

Thời gian vừa qua, các chính sách về giáo dục đã ghi nhận bước chuyển quan trọng theo hướng tăng cường an sinh, thể hiện rõ vai trò kiến tạo và bảo đảm của Nhà nước.

Theo đó, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thông qua Nghị quyết về miễn, hỗ trợ học phí đối với trẻ em mầm non, học sinh phổ thông, người học chương trình giáo dục phổ thông tại các cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Tiếp đó, Hội đồng nhân dân thành phố Hà Nội ban hành Nghị quyết 18/2025/NQ-HĐND về việc quy định cơ chế hỗ trợ bữa ăn bán trú cho học sinh Tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội năm học 2025-2026.

Gần đây nhất, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Trong đó nhấn mạnh đến năm 2030 hoàn thành cung cấp miễn phí sách giáo khoa.

Đây không chỉ là các biện pháp hỗ trợ tài chính, mà là thông điệp mạnh mẽ khẳng định giáo dục công lập là dịch vụ công thiết yếu, phục vụ số đông và bảo đảm công bằng trong tiếp cận tri thức.

Tuy nhiên, trong bối cảnh đó, mô hình trường công lập chất lượng cao tại Hà Nội đang đặt ra nhiều vấn đề cần nhìn nhận thẳng thắn. Khi tự chủ gắn với mức thu học phí cao, mô hình này có nguy cơ đi ngược lại mục tiêu cốt lõi của giáo dục công lập là giáo dục đại trà, phục vụ số đông. Sự tồn tại song song của các chính sách miễn học phí với trường công chất lượng cao, thu phí cao dễ dẫn tới phân tầng ngay trong hệ thống công lập, làm mờ ranh giới giữa công lập và tư thục.

Sự chênh lệch học phí và sĩ số học sinh năm học 2025-2026 giữa trường công lập bình thường và trường công lập chất lượng cao. Ảnh: Quỳnh Giao

Học phí liên tục tăng qua các năm, năm học 2025-2026 cao nhất 6.100.000 đồng

Xây dựng và phát triển trường chất lượng cao là một chủ trương lớn của giáo dục Thủ đô. Mô hình trường chất lượng cao được quy định tại Điều 12 của Luật Thủ đô năm 2012, sau 12 năm triển khai thực hiện (từ năm 2013 đến nay), toàn thành phố có 17 trường công lập chất lượng cao (7 trường mầm non, 3 trường tiểu học, 5 trường trung học cơ sở và 2 trường trung học phổ thông).

Từ năm 2013 đến nay Hội đồng nhân dân Thành phố Hà Nội đã ban hành 8 Nghị quyết quy định về cơ chế tài chính và học phí áp dụng đối với cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trên địa bàn Thủ đô.

Theo đó, Nghị quyết số 15/2013/NQ-HĐND ngày 17/7/2013 về cơ chế tài chính áp dụng đối với các cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trên địa bàn Thủ đô quy định khung mức trần học phí của cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao năm học 2013-2014 với bậc mầm non và tiểu học là 2.900.000 đồng/tháng, trung học cơ sở và trung học phổ thông là 3.000.000 đồng/tháng.

Năm học 2014-2015, mức trần học phí trường mầm non và tiểu học là 3.200.000 đồng, trung học cơ sở và trung học phổ thông là 3.400.000 đồng/tháng.

Mức trần học phí của cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao từ năm học 2016-2017 đến năm học 2019-2020 được quy định tại Nghị quyết số 14/2016/NQ-HĐND ngày 06/12/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết số 15/2013/NQ-HĐND ngày 17/7/2013 về cơ chế tài chính áp dụng đối với các cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trên địa bàn Thủ đô.

Cụ thể, năm học 2016-2017, mức trần học phí trường mầm non và tiểu học công lập chất lượng cao là 3.900.000 đồng/tháng, trung học cơ sở và trung học phổ thông là 4.100.000 đồng/tháng.

Năm học 2017-2018, mức trần học phí trường mầm non và tiểu học công lập chất lượng cao là 4.300.000 đồng/tháng, trung học cơ sở và trung học phổ thông là 4.500.000 đồng/tháng.

Năm học 2018-2019, mức trần học phí trường mầm non và tiểu học công lập chất lượng cao là 4.700.000 đồng/tháng, trung học cơ sở và trung học phổ thông là 4.900.000 đồng/tháng.

Năm học 2019-2020, mức trần học phí trường mầm non và tiểu học công lập chất lượng cao là 5.100.000 đồng/tháng, trung học cơ sở và trung học phổ thông là 5.300.000 đồng/tháng.

Nghị quyết số 13/2019/NQ-HĐND ngày 04/12/2019 quy định mức trần học phí đối với cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trên địa bàn Thủ đô năm học 2020-2021. Theo đó, đối với trường mầm non học phí là 5.100.000 đồng/tháng, tiểu học là 5.500.000 đồng/tháng, trung học cơ sở là 5.300.000 đồng/tháng và trung học phổ thông là 5.700.000 đồng/tháng.

Nghị quyết số 06/2021/NQ-HĐND ngày 23/9/2021 quy định mức trần học phí đối với cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trên địa bàn Thủ đô năm học 2021-2022 bằng với mức của năm học 2020-2021.

Nghị quyết số 04/2022/NQ-HĐND ngày 06/7/2022 quy định mức trần học phí đối với cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trên địa bàn Thủ đô năm học 2022-2023 bằng với năm học trước. Năm học này có thêm mức trần học phí đối với hình thức học trực tuyến.

Theo đó, mức trần học phí trường mầm non chất lượng cao là 3.825.000 đồng/tháng, tiểu học là 4.125.000 đồng/tháng, trung học cơ sở là 3.975.000 đồng/tháng và trung học phổ thông là 4.275.000 đồng/tháng.

Nghị quyết số 04/2023/NQ-HĐND ngày 04/7/2023 quy định mức trần học phí đối với cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao trên địa bàn Thủ đô năm học 2023-2024. Theo đó, với hình thức học trực tiếp, học phí trường mầm non là 5.100.000 đồng/tháng, tiểu học là 5.900.000 đồng/tháng, trung học cơ sở là 5.300.000 đồng/tháng và trung học phổ thông là 6.100.000 đồng/tháng.

Với hình thức học trực tuyến, học phí trường mầm non chất lượng cao là 3.825.000 đồng/tháng, tiểu học là 4.425.000 đồng/tháng, trung học cơ sở là 3.975.000 đồng/tháng và trung học phổ thông là 4.575.000 đồng/tháng.

Nghị quyết số 18/2024/NQ-HĐND ngày 04/10/2024 phê duyệt mức thu học phí đối với cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông công lập tự đảm bảo chỉ thường xuyên; cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông công lập chất lượng cao của thành phố Hà Nội năm học 2024-2025. Trong đó, trường mầm non học phí dao động từ 3.300.000 đồng - 5.100.000 đồng/tháng; tiểu học dao động từ 3.500.000 đồng - 5.000.000 đồng/tháng; trung học cơ sở dao động từ 3.300.000 đồng - 4.050.000 đồng/tháng; trung học phổ thông dao động từ 3.000.000 đồng - 6.100.000 đồng/tháng.

Nghị quyết 58/2025/NQ-HĐND quy định mức học phí đối với các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông công lập chất lượng cao; cơ sở giáo dục phổ thông công lập do các trường đại học, cao đẳng, viện nghiên cứu thành lập theo quy định trên địa bàn thành phố Hà Nội năm học 2025-2026. Trong đó, trường mầm non học phí dao động từ 3.300.000 đồng - 5.100.000 đồng/tháng; tiểu học dao động từ 3.700.000 đồng - 5.500.000 đồng/tháng; trung học cơ sở dao động từ 3.300.000 đồng - 4.400.000 đồng/tháng; trung học phổ thông là 6.100.000 đồng/tháng.

Nghị quyết này không quy định mức học phí của Trường Trung học phổ thông Lê Lợi.

Mức trần học phí cao nhất của trường công lập chất lượng cao từ năm học 2013-2014 đến năm học 2025-2026. (Số liệu theo Nghị quyết của HĐND Hà Nội). Biểu đồ: Quỳnh Giao

Trong khi đó, Nghị quyết số 47/2025/NQ-HĐND quy định mức hỗ trợ học phí từ năm học 2025-2026 đối với trường công lập chất lượng cao như sau:

Với hình thức học trực tiếp, mức hỗ trợ dao động từ 155.000 đồng - 217.000 đồng/học sinh/tháng (tùy theo cấp học); mức hỗ trợ theo hình thức học online bằng 75% mức hỗ trợ học trực tiếp (trong khoảng từ 116.000 đồng - 163.000 đồng/học sinh/tháng tùy từng cấp học).

Mâu thuẫn từ góc nhìn chính sách, mô hình trường công lập chất lượng cao có đảm bảo công bằng?

Trong bối cảnh yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục ngày càng lớn, mô hình trường công lập chất lượng cao ra đời với kỳ vọng tạo ra những “điểm sáng” về cơ sở vật chất, chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy và đội ngũ giáo viên. Trên lý thuyết, đây là nỗ lực tích cực nhằm đa dạng hóa mô hình giáo dục, từng bước tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Tuy nhiên, để vận hành mô hình này, các trường được trao quyền tự chủ tài chính, trong đó học phí trở thành nguồn thu chủ yếu. Chính cơ chế này đã làm nảy sinh mâu thuẫn cốt lõi: một trường công lập nhưng lại thu học phí cao, vượt xa mặt bằng chung của hệ thống công lập.

Về mặt chính sách, điều này đi ngược lại tinh thần của chủ trương miễn giảm chi phí giáo dục. Khi Nhà nước nỗ lực xóa bỏ rào cản tài chính cho học sinh công lập nói chung, thì việc tồn tại các trường công lập thu học phí cao lại tạo ra nghịch lý: trong cùng một hệ thống công, có nhóm học sinh được hưởng đầy đủ an sinh, nhưng cũng có nhóm chỉ có thể tiếp cận nếu gia đình đủ điều kiện kinh tế.

Điều này cũng làm mờ nhạt ranh giới giữa trường công lập và tư thục. Trường công lập chất lượng cao vẫn sử dụng đất đai, cơ sở vật chất công, thương hiệu công lập và chịu sự quản lý của Nhà nước, nhưng lại vận hành tài chính theo cơ chế gần giống trường tư. Điều này đặt ra câu hỏi: liệu ngân sách có đang gián tiếp bao cấp cho một mô hình phục vụ chủ yếu nhóm học sinh có điều kiện?

Nếu không có cơ chế phân định rõ, mô hình này có thể tạo ra sự bất bình đẳng trong phân bổ nguồn lực công, khi tài sản và ngân sách được sử dụng để hỗ trợ một nhóm đối tượng hẹp, thay vì phục vụ mục tiêu giáo dục đại trà.

Đồng thời, Điều 22, Luật Thủ đô (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 1/1/2025 quy định: “Đầu tư, xây dựng hệ thống trường học công lập, cơ sở giáo dục chất lượng cao, cơ sở giáo dục có nhiều cấp học bảo đảm không gian, cảnh quan sư phạm trong và ngoài nhà trường, đội ngũ giáo viên phục vụ tối đa nhu cầu học tập của học sinh; bảo đảm bố trí quỹ đất xây dựng trường học ở vị trí thuận lợi; không bố trí trường học gần nghĩa trang, cơ sở sản xuất gây ô nhiễm tiếng ồn, không khí.

Cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông công lập của Thành phố được thực hiện liên kết giáo dục với các cơ sở giáo dục nước ngoài…”.

Trong khi đó, khoản 1, Điều 6, Nghị định số 124/2024/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 86/2018/NĐ-CP về hợp tác, đầu tư của nước ngoài trong lĩnh vực giáo dục quy định đối tượng liên kết giáo dục bên Việt Nam là: cơ sở giáo dục mầm non tư thục, cơ sở giáo dục phổ thông tư thục do nhà đầu tư trong nước đầu tư và bảo đảm điều kiện hoạt động, được thành lập và hoạt động tại Việt Nam. Như vậy, Nghị định 124 quy định đối tượng liên kết không có cơ sở giáo dục công lập. Điều này gây lên những băn khoăn là quy định tại Luật Thủ đô (sửa đổi) có phù hợp với chủ trương, chính sách chung là hướng tới giáo dục công lập được nhà nước đảm bảo.

Một tiết học tại Trường Tiểu học Đô thị Sài Đồng - một trong các trường tiểu học chất lượng cao của Hà Nội. Ảnh: website nhà trường

Cùng với đó, theo Báo cáo Kết quả giám sát việc thực hiện mô hình giáo dục chất lượng cao tại các cơ sở giáo dục của thành phố Hà Nội ngày 24/6/2025, thực tiễn xây dựng và phát triển các trường chất lượng cao bộc lộ một số hạn chế, khó khăn.

Một số trường công lập chất lượng cao không duy trì được ưu thế, giảm sức hút, đặc biệt 7/7 trường mầm non chất lượng cao đều có tỷ lệ tuyển sinh qua các năm thấp hơn so với chỉ tiêu đề ra. Việc không tuyển đủ chỉ tiêu khiến nguồn thu học phí không đảm bảo, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến quy mô triển khai chương trình chất lượng cao, đến việc đầu tư cơ sở vật chất, trả lương đội ngũ và duy trì các hoạt động nâng cao chất lượng. Điều này làm giảm tính bền vững và hiệu quả của mô hình trường chất lượng cao ở bậc học mầm non. Có ý kiến đề xuất không tiếp tục thực hiện mô hình chất lượng cao với cấp mầm non.

Một số trường chất lượng cao có sĩ số học sinh vượt quá quy định (theo Quyết định số 20/2013/QĐ-UBND sĩ số đối với cấp tiểu học chất lượng cao không vượt quá 30 học sinh/lớp, tuy nhiên, Trường Tiểu học Tràng An năm học 2021-2022 và 2022-2023 sĩ số vượt quy định (31-32 học sinh/lớp)).

Sau khi được đầu tư ban đầu và quá trình hoạt động, đến nay một số trường công lập chất lượng cao cơ sở vật chất xuống cấp, không còn ưu thế nổi trội, thậm chí không đồng bộ, hiện đại so với một số trường công lập đại trà được đầu tư mới. Có trường còn rất hạn chế về diện tích, chưa đảm bảo chuẩn quốc gia. Điều kiện cơ sở vật chất không đảm bảo ảnh hưởng đến việc tổ chức hoạt động dạy và học theo yêu cầu nâng cao của mô hình chất lượng cao.

Nhiều trường bố trí số lượng giáo viên đứng lớp thấp hơn so với quy định tại Thông tư 20/2023/TT-BGDĐT ngày 30/10/2023 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (về định mức giáo viên/lớp học), ảnh hưởng đến khả năng tổ chức dạy học cũng như triển khai các hoạt động giáo dục ngoài chương trình chính khóa (các trường bố trí giáo viên đứng lớp thấp hơn quy định của Thông tư 20/2023/TT-BGDĐT: 7 trường mầm non công lập chất lượng cao; Trường Tiểu học Nam Từ Liêm (1,37 giáo viên/lớp); Trung học cơ sở: Nam Từ Liêm, Thanh Xuân, Chu Văn An - Long Biên (bố trí 1,63-1,85 giáo viên/lớp); Trường Trung học phổ thông Lê Lợi Hà Đông (1,65 giáo viên/lớp)). Một số trường mầm non chất lượng cao chưa bố trí được giáo viên chuyên biệt (tạo hình, âm nhạc, thể chất) đảm bảo theo quy định.

Trong báo cáo cũng nêu rõ, thời điểm tháng 6/2025, Trường Trung học phổ thông Lê Lợi cải tạo, sửa chữa, phải dạy học tại cơ sở tạm thời, việc tổ chức các hoạt động giáo dục bị xáo trộn, không đảm bảo điều kiện về không gian, trang thiết bị, thiếu phòng thực hành, thiết bị giảng dạy chưa đầy đủ, ảnh hưởng đến việc triển khai các môn học ứng dụng và thực nghiệm.

Trường Mầm non B thực hiện mô hình chất lượng cao nhưng chưa được đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất nên chưa đáp ứng đủ yêu cầu cơ bản về phòng học, trang thiết bị, khu vui chơi,...; nhiều trường có cơ sở vật chất đã xuống cấp, không đồng bộ cả về số lượng và chất lượng: các phòng chức năng, phòng học đã sử dụng lâu năm, trang thiết bị hết niên hạn, nhưng chưa được đầu tư thay thế kịp thời (Mầm non B, Mầm non Việt Triều Hữu Nghị, Mầm non Mai Dịch, Mầm non 20-10, Mầm non Đô thị Việt Hưng).

Thông báo tuyển sinh năm học 2025-2026 của Trường Mầm non B - 1 trong 7 trường mầm non chất lượng cao của Hà Nội. Ảnh: website nhà trường.

Quỳnh Giao