Nhà thơ Nguyễn Việt Bắc: Câu thơ vượt cạn

Nguyễn Việt Bắc sống với nghề kiến trúc, nghề xây dựng nhưng anh lại như dành phần nhiều cho thơ ca. Đã làm tốt công việc trong ngành kiến trúc xây dựng và đã từng qua nhiều trách nhiệm như giám sát công trình, chủ trì các thiết kế đô thị, chủ trì, thẩm định đánh giá các công trình công nghiệp dân dụng như giám sát thi công các nhà máy Bỉm Sơn, Bút Sơn…vậy nhưng cảm giác anh chỉ mới làm đầy đủ trách nhiệm những lĩnh vực mà anh được học hành cơ bản, không như những gì anh gặt hái trong thi ca. Ngày ấy Hội văn nghệ Hà Nội mở lớp sáng tác văn học, nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn, người phụ trách lớp có nhận xét, Nguyễn Việt Bắc là người chăm chỉ song sống rất lặng lẽ. Anh ít nói, ít phát biểu và ít cả … đọc thơ.

Khi Nguyễn Việt Bắc in tập thơ đầu tiên “Bờ xa” năm 1993 thì nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn là người được anh đưa đọc đầu tiên. Chị thích rồi chính chị đã viết lời giới thiệu: “Hôm nay, cầm tập thơ đầu của Nguyễn Việt Bắc, với số lượng ít ỏi tôi càng nhận ra sự cẩn trọng đến mức dè dặt của anh. Phập phồng, hy vọng, khát khao và rụt rè. Đó là Việt Bắc trong đời cũng như trong thơ.”

Hai năm sau Nguyễn Việt Bắc cùng với Hồng Thanh Quang, Nguyễn Quang Thiều, Võ Thị Xuân Hà… và nhiều nhà thơ khác đứng chung trong một tập thơ tình: “Trái tim để ngỏ” mà phần thơ của Bắc có thể nhận thấy con người anh qua những bài thơ anh viết. Ngay đến cả những câu thơ anh viết thật mạnh mẽ, thì đâu đó vẫn còn đó chút gì phấp phỏng lo âu: “Xin em để tóc ở nhà/ Cả đôi mắt cũng gửi bà giữ cho/ Bây giờ lắm thứ tự do/ Chẳng cần bến cũng xuống đò sang sông/ Đường dài rộng, trời trong xanh/ mà tình yêu cứ mỏng manh thế nào”.

Nguyễn Việt Bắc là mẫu người lành hiền, ít nói như luôn muốn tránh xa những gì ồn ã, va chạm, nhưng trong thơ anh lại có những câu táo bạo dù vẫn chỉ là dòng sông, bến nước, con đò quen thuộc: “Bến sông vẫn gió ngày xưa/ Cành đa chấm nước đò vừa sang sông/ Ngút xanh mút mát ngô đồng/ Chân trần, thiếu phụ , dòng sông mỏi mòn/ Mặt trời rơi xuống vẫn tròn/ Vẫn ban tặng, vẫn mãi còn trinh nguyên/ Chuông chùa thả xuống bình yên/ Cắm sào cởi áo, bỏ thuyền tắm sông”.

Nhà thơ Nguyễn Việt Bắc sau 50 năm đeo đuổi nghiệp thơ ca , đã cho in hàng trăm bài thơ và được chọn lọc in trong các tập thơ mà anh đặt những tên sách ấn tượng, độc đáo như: “Bờ xa” (NXB Văn học, 1993 ), “Gặt chữ” (NXB Hội nhà văn, 2001 ), “Dội hoa lên trăng” (NXB Hội nhà văn, 2004 ), “Bom chữ ngũ hành” (NXB Hội nhà văn, 2008)... Sau này tất cả những bài thơ viết ra anh tập hợp lại và in trong Tuyển tập: “Thơ và trái tim bạn bè” xuất bản năm 2024 dày 720 trang bao gồm cả thơ anh viết và những cảm nhận thơ anh của bạn bè...

Sinh ra trong một gia đình nông dân vùng Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh, anh viết nhiều và độc đáo về làng quê. Anh đã viết về làng quê, về chợ quê, về ao làng, cổng làng và người làng và tình yêu gắn bó với làng quê trong anh: “Chợ làng họp ở đầu làng/ Mớ rau, con cá, rơm vàng buộc sâu/ Có bà quần vá, áo nâu/ Bàn chân cấu nắng, trên đầu nón mê/ Bà ngồi bán quả, vườn quê/ Dăm ba quả ớt, tái tê cả chiều”(Chợ làng).

Nguyễn Việt Bắc chắc chắn không phải là người thích chốn ồn ào, càng không phải nơi giữa phố thị. Có lẽ vì thế tuy khi ở nhà mặt phố, nhưng trong anh luôn thấy bức xúc, tù túng nên chỉ khi dời thành phố về với làng quê hương thì anh mới thấy thoải mái, như chim vào rừng: “Bỏ xa cuộc cãi vã và tiếng ồn/ Bỏ con đường lưa thưa lá vàng, lằng nhằng dây điện/ Mùa thu về Kinh Bắc/ Mặt trời còn chưa dậy/ ngủ vùi trong lớp sương mù/ Đi trong mộng du/ Phả phía lưng nồng nàn hơi ấm/ Tiếng chim thả xuống, sương dần bay lên/ Ngắt một bông hoa không tên/ Gặp tôi về cỏ vẫn ngậm sương/ Gặp/ người đi đường, không vội vã...”

Nguyễn Việt Bắc thường tự hào quê hương anh có di tích Luy Lâu, có chùa Dâu- một trong những ngôi chùa cổ nhất Việt Nam nên anh đã có những bài thơ về quê: “Một mình lên đỉnh Thiên Thai/ Đến nơi mình bỗng thành hai con người/ Một người theo gió rong chơi/ Một người ngồi với bời bời cỏ xanh” (Thiên Thai)

Yêu quê hương nhưng trước đổi thay nhanh chóng theo thời thế khiến đôi khi trái tim đa cảm, pha chút hoài cổ của anh vẫn luôn trỗi dạy nên không khỏi có chút ngỡ ngàng: “Xóm quê, đường rộng, nhà cao/ Mà tìm không thấy cái ao của làng” (Ao làng), “Cổng làng xưa có còn đâu/ Câu thơ vượt cạn, mái đầu phơ phơ” (Cổng làng)...

Quen và thân với Nguyễn Việt Bắc tôi nhận thấy ở anh là một con người hiền lành, nhân hậu và tử tế, một trái tim luôn nhạy cảm trước những bất trắc của con người trước nhân tình thế thái. Anh như chia sẻ với những nỗi khổ của người nông dân khi bắt gặp họ trong bệnh viện: “Ở bệnh viện, gặp người làng/ Tìm tiền đáy túi, thóc vàng còn vương/ Trả tiền thuốc, trả tiền giường/ Thương ngày nắng quái, đêm trường trong veo Bao giờ mới hết cái nghèo/ Người làng phận mỏng, bọt bèo trôi sông”...

Năm 2015, cùng Vũ Từ Trang, Nguyễn Thanh Lâm, Nguyễn Việt Bắc, chúng tôi có chuyến về Hà Tĩnh thăm quê cụ Nguyễn Du, nhân đó xuống tắm biển Xuân Thành. Nhiều cảnh tượng hiện ra không mấy vui trước mắt chúng tôi. Bãi biển vắng mà quá nhiều cô gái trẻ xa lạ mời gọi. Khi ấy tôi thấy Bắc bối rối lặng đi. Để rồi đêm đó anh như không ngủ để hoàn thành bài thơ “Về quê Nguyễn Du” giàu hình ảnh liên tưởng: “Não bộ ta chạm râu Nguyễn Du/ Ông ngồi cùng thời gian, ta qua chốc lát/ Một sớm giữa hè oi bức/ Ta xuống biển Xuân Thành/ Những cô Kiều mười tám đôi mươi/ Kèn sáo tưng bừng đón tiếp”, để rồi cuối cùng anh viết: “Biển ở đây có thêm nhiều nước mắt, mặn hơn...”

Nhân cách của Nguyễn Việt Bắc còn ở câu chuyện nhỏ này. Trong một cuộc thi thơ tổ chức cách nay đã nhiều năm, Bắc có bài tham dự. Ít lâu sau có người nói với anh, chịu khó vận động ban giám khảo thì thơ anh chắc vào diện xét giải. Anh không làm theo vì cảm thấy đề nghị ấy có phần xúc phạm. Cuối cùng cuộc thi thơ năm ấy Nguyễn Việt Bắc không có tên trong những người có giải. Cuộc đời đã được anh thực hiện đúng như những câu thơ anh viết: “Mai sau là hạt cát/ Giờ hãy là bông hoa...”

Huy Thắng