Nhạc sĩ Dương Thụ và TS Nguyễn Lê Tuyên với cuộc trò chuyện 'Đường về phương Nam'

Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên

Sáng 28-12, tại Salon văn hóa cà phê thứ Bảy (79A Phan Kế Bính, phường Tân Định) sẽ diễn ra chương trình không gian đối thoại - nơi quen thuộc của giới trí thức – nghệ sĩ TP HCM trong một chủ đề đặc biệt: "Đường về phương Nam - Những phát hiện mới về di sản âm nhạc đờn ca tài tử và cải lương". Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên trình bày dưới sự chủ trì của nhạc sĩ Dương Thụ.

Nguyễn Lê Tuyên với tâm thế nghiên cứu đậm tình quê hương

Điểm nhấn đặc biệt của chương trình là chuỗi phát hiện mới cho thấy đờn ca tài tử và cải lương không hề khép kín trong không gian làng quê hay sân khấu bản địa, mà đã sớm có mặt trên bản đồ giao lưu văn hóa quốc tế từ đầu thế kỷ XX.

Lần đầu tiên, khán giả sẽ được nghe giới thiệu một cách hệ thống về sự kiện đờn ca tài tử "xuất ngoại" và bản thu âm đầu tiên của âm nhạc Nam bộ tại Triển lãm Toàn cầu Paris năm 1900 – một dấu mốc cho thấy người Việt đã mang tiếng đờn, câu ca của mình bước vào không gian trưng bày văn minh nhân loại từ rất sớm.

Không dừng lại ở đó, những tư liệu về buổi trình diễn cải lương đầu tiên tại Paris năm 1931, hay việc Radio Sài Gòn phát sóng đờn ca tài tử – cải lương ra thế giới trong thập niên 1930, mở ra một góc nhìn hoàn toàn khác: cải lương không chỉ là sân khấu giải trí, mà là một thực thể văn hóa sống động, có khả năng thích ứng, lan tỏa và đối thoại với các nền văn hóa khác.

Chương trình "Đường về phương nam"

Nguyễn Lê Tuyên - Khi đờn ca tài tử bước ra thế giới

Những phát hiện mà tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên sẽ trình bày góp phần khẳng định: di sản âm nhạc Nam bộ không hề "ở bên lề" dòng chảy hiện đại, mà từng bước đi song hành cùng lịch sử giao lưu Đông – Tây, được thế giới lắng nghe và ghi nhận.

Nhân dịp 12 năm đờn ca tài tử được UNESCO vinh danh là Di sản Văn hóa Phi vật thể của Nhân loại (2013–2025), Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên dành một phần trình bày đặc biệt để luận giải khái niệm "tài tử". Theo cách tiếp cận của diễn giả, đây là một khái niệm tổng hợp, phản ánh cả bối cảnh lịch sử – xã hội, lối sống, mỹ cảm và nhân sinh quan của cư dân Nam bộ: phóng khoáng mà tinh tế, ngẫu hứng mà kỷ luật, dân dã nhưng không thiếu chiều sâu học thuật.

Việc hiểu đúng "tài tử" chính là chìa khóa để hiểu đúng bản chất của đờn ca tài tử và cải lương – hai hình thái nghệ thuật vừa mang tính bác học, vừa thấm đẫm đời sống.

Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên

Một học giả Úc gốc Việt và mạch nguồn không đứt đoạn

Là học giả thỉnh giảng của Đại học Quốc gia Úc, tốt nghiệp và trưởng thành trong môi trường học thuật phương Tây, Tiến sĩ Nguyễn Lê Tuyên mang đến cho "Đường về phương Nam" một góc nhìn liên ngành hiếm có: kết hợp nghiên cứu âm nhạc, lịch sử văn hóa và thực hành sáng tạo.

Ông là nhà nghiên cứu, nhà soạn nhạc và nghệ sĩ ghi-ta được quốc tế biết đến với phát minh kỹ thuật đồng song âm họa ba ngắt - phương pháp cho phép chỉ đánh một dây đàn nhưng phát ra hai âm nốt cùng lúc.

Phát minh này từng được trình bày tại Lễ hội Ghi-ta Quốc tế Darwin (2007) và sau đó kết hợp với kỹ thuật hát đồng song thanh trong nghiên cứu hợp tác cùng Tiến sĩ Trần Quang Hải (2010), tạo nên một cột mốc độc đáo trong âm nhạc đương đại.

Điều đáng trân trọng là, dù chịu ảnh hưởng sâu sắc từ âm nhạc phương Tây, trong hành trình sáng tạo của Nguyễn Lê Tuyên luôn hiện diện một nỗi vấn vương cải lương, một tình yêu bền bỉ dành cho những thanh âm réo rắt của nhạc cụ dân tộc.

Ông không ngừng tìm cách chuyển hóa chất liệu cổ truyền vào ghi-ta, piano, để tiếng đàn phương Tây cũng có thể ngân lên hồn cốt phương Nam.

Thanh Hiệp (Ảnh do nghệ sĩ cung cấp)