Nhạc sĩ Phạm Tuyên trở thành 'Hiệp sĩ Dế mèn'

Nhạc sĩ Phạm Tuyên (ngồi) nhận giải Hiệp sĩ Dế Mèn. Ảnh: Báo Thể thao và Văn hóa.

Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn trao chiều nay 28/5. Hiệp sĩ Dế Mèn, hạng mục quan trọng nhất của giải, trao cho nhạc sĩ Phạm Tuyên. Đây cũng là lần đầu giải Hiệp sĩ Dế Mèn thuộc về một nhạc sĩ. Trước đó, các tên tuổi xuất sắc được trao giải này gồm: Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh (2020), nhà văn Trần Đức Tiến (2023), dịch giả Lý Lan (2024).

Người nghệ sĩ sống trọn đời mình với thiếu nhi

Nhạc sĩ Phạm Tuyên là cây đại thụ âm nhạc Việt Nam với hơn 700 ca khúc, trong đó sáng tác cho thiếu nhi có hơn 200 bài hát được nhiều thế hệ thiếu nhi Việt Nam thuộc lòng như Cô và mẹ, Trường của cháu là trường mầm non, Chiếc đèn ông sao, Cánh én tuổi thơ... Những bài hát này đã trở thành ký ức tập thể. Có gia đình đã chia sẻ với nhạc sĩ Phạm Tuyên rằng ba thế hệ gia đình họ đều thích ngân nga những bài hát của ông.

Năm 2013, ông đã xác lập kỷ lục “Nhạc sĩ sáng tác nhiều ca khúc về thiếu nhi được phổ biến rộng rãi nhất” do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận. Bà Phạm Hồng Tuyến - con gái nhạc sĩ Phạm Tuyên - nói rằng tấm bằng này là giải thưởng mà ông yêu quý nhất.

Không chỉ có số lượng tác phẩm cho thiếu nhi đồ sộ, nhạc sĩ còn là người có công trong việc hình thành và phát triển nền tảng âm nhạc dành cho trẻ em sau năm 1975. Âm nhạc của ông là những bài học đầu tiên cho các em về lòng tử tế, về tình cảm gia đình, tình yêu quê hương đất nước, được gói ghém trong ca từ giản dị, hồn nhiên, là “những điều trắng trong” như câu thơ trong bài thơ Khúc hát ru của người mẹ trẻ được nhạc sĩ phổ nhạc.

Với nhiều đóng góp bền bỉ và nhất quán, ông được xem là “người nhạc sĩ của tuổi thơ”, là biểu tượng hiếm có của dòng nhạc thiếu nhi Việt Nam. Vì những cống hiến to lớn như vậy, ông được trao danh hiệu “Hiệp sĩ Dế Mèn”.

Từ món quà nhỏ cho con gái, tới bài ca của nhiều thế hệ thiếu nhi

Ít ai biết rằng, nhiều bài hát của nhạc sĩ Phạm Tuyên có xuất phát điểm hồn hậu như một món quà của bố dành cho cô con gái nhỏ, dành tặng bạn bè, thầy cô tại trường con gái học, để rồi tự vẻ đẹp của lời ca và giai điệu đã khiến các bài hát có sức lan tỏa, sức sống mạnh mẽ, trở thành bài ca mà trẻ em Việt Nam nào cũng biết.

Con gái nhạc sĩ, bà Phạm Hồng Tuyến cho biết bà là người được hát thử đầu tiên một số bài hát, ví dụ bài Trường cháu là trường mầm non. Khi bà Tuyến đang học mẫu giáo Mầm non A phố Thợ Nhuộm vào năm 1972, bà rất thích ngôi trường, mỗi lần đi học về là bé lại ríu rít kể cho bố mẹ nghe những điều thích thú xảy ra ở lớp học. Nhạc sĩ Phạm Tuyên đã viết bài hát, cho con hát thử, rồi mang tới dạy lại cho các cô giáo ở trường.

Một bài hát khác cũng có xuất phát điểm hồn nhiên như vậy là bài Cô và mẹ. Bài hát ra đời vào năm 1974, lúc này cô con gái út đã lên mẫu giáo lớn. Cô hiệu trưởng lại đề nghị nhạc sĩ viết một bài hát để tặng trường. Nhạc sĩ Phạm Tuyên vốn gần gũi với thiếu nhi, hàng ngày vẫn đưa con đi học nên ông nhanh chóng viết bài hát.

Cứ thế, ký ức của cô bé Phạm Hồng Tuyến gắn liền với nhiều bài hát của bố, như Đêm pháo hoa, Cả tuần đều ngoan, Chúng em là học sinh lớp một, Ở trường cô dạy em thế, Gặp nhau dưới trời thu Hà Nội, Theo cánh đu bay, Tiễn thầy giáo đi bộ đội…

Nhạc sĩ Phạm Tuyên và con gái Phạm Hồng Tuyến. Nguồn: Báo Thể thao & Văn hóa.

Bằng âm nhạc, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã theo bước chân thiếu nhi từ khi mới ra đời tới khi trưởng thành. Ẩn trong những bài hát đó, ít nhiều hẳn có những tình yêu thương, những dịu dàng của người bố gửi gắm cho cô con gái Phạm Hồng Tuyến.

Tại Lễ trao giải Dế Mèn lần thứ 6, nhạc sĩ Phạm Tuyên đi cùng bà Phạm Hồng Tuyến. Ở tuổi 96, nhạc sĩ chỉ còn có thể “giao tiếp bằng nụ cười”. Dù vậy, ông vẫn lẩm nhẩm miệng khi một số bài hát quen thuộc của mình vang lên.

Đồng dao và sức sống của những âm điệu dân ca

“Nhạc của Phạm Tuyên là một cách giữ gìn di sản dân tộc. Nó hồn nhiên giản dị là thế mà khó viết vô cùng. Đó là cái tài của người nhạc sĩ”, nhà thơ Trần Đăng Khoa xúc động chia sẻ tại Lễ trao giải Dế Mèn.

Trong cuốn hồi ký Chúng tôi đã sống như thế của PGS.TS Nguyễn Ánh Tuyết, có viết: "Trong việc sáng tác bài hát cho trẻ nhỏ, nhạc sĩ Phạm Tuyên đặc biệt quan tâm đến âm điệu dân ca. Chính những làn điệu ấy góp phần hun đúc nên ở các em nhỏ tâm hồn Việt Nam. Anh cho rằng đồng dao là một kho tàng văn hóa dân gian phong phú, đã phản ánh nhiều mặt hoạt động trong đời sống của trẻ em nước ta từ xa xưa, mà cho tới ngày nay vẫn mang đầy đủ ý nghĩa giáo dục sâu sắc và đậm đà bản sắc dân tộc. Do vậy, những năm gần đây, anh đã dành khá nhiều thời gian để phổ nhạc những khúc đồng dao cổ. Có thể nói, anh đã đưa hơi thở của thời đại mới vào những khúc đồng dao cổ, làm cho tươi tắn thêm một truyền thống ca hát xưa, làm cho nó phù hợp với cuộc sống mới của trẻ em ngày hôm nay".

“Nhạc của Phạm Tuyên là một cách giữ gìn di sản dân tộc", nhà thơ Trần Đăng Khoa nhận định.

Ngoài hàng trăm tác phẩm phổ biến với thiếu nhi, ít ai biết rằng nhạc sĩ Phạm Tuyên còn một “kho báu” gồm 41 bài đồng dao cổ được ông phổ nhạc, ẩn chứa vẻ đẹp hồn hậu và gần gũi với văn hóa dân gian Việt Nam. Năm 2024, “kho báu” này đã được ra mắt công chúng qua dự án sách Khúc đồng dao của bé, trong đó Về quê là tập đầu tiên được xuất bản. Chính con gái nhạc sĩ - bà Phạm Hồng Tuyến là người kể chuyện trong dự án này.

Trong số 41 bài đồng dao được công bố chỉ có 5 bài: Rềnh rềnh ràng ràng, Bà còng đi chợ, Gánh gánh gồng gồng, Bầu và Bí, Con chim chích chòe từng có bản thu. 36 bài còn lại - trong đó có nhiều khúc đồng dao quen thuộc như Mau mau tỉnh dậy, Thương con ba ba, Cái cò đi đón cơn mưa, Cái bống… - lần đầu tiên được thu âm.

Không dừng lại ở việc "giới thiệu bài hát", Khúc đồng dao của bé chọn hình thức sách đa phương tiện, kết hợp giữa kể chuyện, âm nhạc, minh họa và mã QR để nghe nhạc, nghe kể chuyện - tạo thành trải nghiệm liên hoàn cho trẻ nhỏ.

“Về quê” thuộc dự án sách “Khúc đồng dao của bé”. Nguồn: Sóng trẻ.

Tại Lễ trao giải, bà Tuyến chia sẻ thay bố, rằng, “Ông luôn ao ước những bài hát tới được đông đảo em nhỏ. Ông vẫn hay nói là “Bài ca chỉ có thể là bài ca khi được người hát cất lên tiếng hát”. Để giúp cho các bài hát đến được công chúng, tôi, con gái ông quyết định làm sách, viết tiếp những câu chuyện dẫn dắt tới các bài hát đó”.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên từng viết năm 2008 rằng, “Mong cho những bài ca nhỏ của tôi là “những cánh én lấp lánh đầy nhạc và thơ” để mang lại nhiều niềm vui mới cho tuổi thơ trên quê hương tươi đẹp của chúng ta”. Mong ước này của nghệ sĩ hẳn đã thành hiện thực. Ngày nay và mai sau, trẻ em vẫn sẽ tiếp tục hát ca những giai điệu đẹp đẽ của người nhạc sĩ tài hoa.

Thúy Hạnh