Nhân tố thay đổi công cuộc chống Covid-19

Nhân tố mới đầy tiềm năng

Tính đến nay, thế giới hiện có 13 loại vaccine phòng Covid-19 dạng xịt mũi hoặc dạng viên dùng đường uống đang được phát triển, một số trong đó đang được thử nghiệm lâm sàng tại Anh. Trẻ em đã được phòng cúm định kỳ thông qua dung dịch xịt mũi và các thử nghiệm đang được tiến hành với các loại xịt mũi trong bảo vệ chống lại virus hợp bào hô hấp (RSV) gây bệnh viêm phổi ở trẻ nhỏ và người cao tuổi.

Nguồn: Medical Express

Trong khi đó, tại Mỹ, các nhà nghiên cứu đã phát triển một vaccine xịt mũi, hy vọng sẽ ngăn hoặc làm chậm lại bệnh Alzheimer bằng việc kích thích các tế bào miễn dịch phá vỡ những mảng dày trong não liên quan đến chứng mất trí nhớ này. Người đứng đầu nghiên cứu này - Tiến sĩ Tanuja Chitnis cho biết, nghiên cứu trong lĩnh vực này đã mở ra một hướng đi tiềm năng không chỉ trong điều trị bệnh Alzheimer mà trong cả các bệnh khác liên quan đến thần kinh.

Một số chuyên gia về virus học nhận định dạng vaccine này sẽ là nhân tố thay đổi con đường kiểm soát đại dịch trong tương lai. Ông Tanuja Chitnis nhận định rằng, mặc dù những loại vaccine hiện tại giúp giảm ca bệnh nặng và tử vong một cách rõ rệt, nhưng khi chúng lại gặp trở ngại với biến thể Omicron, việc giảm khả năng lây truyền là điều quan trọng. Các vaccine dạng xịt tạo phản ứng miễn dịch mạnh hơn và ngăn virus phát triển, có thể giảm số ca nhiễm, qua đó giảm cơ hội virus biến đổi và tìm cách né tránh hệ miễn dịch. Nói một cách khác, vaccine dạng xịt có thể đến được nhiều nơi của hệ miễn dịch mà các vaccine khác không thể.

Khi một vaccine được tiêm, chúng sẽ đi vào các node bạch huyết và tạo kháng thể IgG di chuyển trong cơ thể, tuy nhiên miễn dịch IgG này sẽ không ngăn lây nhiễm nhưng có thể giảm số ca bệnh nặng. Nhưng với một loại vaccine được đưa vào bằng đường mũi, chúng tạo các kháng thể IgA cung cấp sự bảo vệ mạnh hơn chống các kháng nguyên, giống như một dạng tế bào T miễn dịch lâu dài đặc biệt, được gọi là các tế bào T ghi nhớ cư trú bên trong tế bào và chúng sống trong một tế bào đặc biệt như niêm mạc quanh hệ hô hấp. Vì các kháng thể IgA và các tế bào T đặc biệt trên được tạo ra với một lượng lớn trong tế bào niêm mạc, như vách ngăn mũi, đường thở và ruột, chúng rất hiệu quả trong việc ngăn chặn virus và các bệnh lây nhiễm khác. Các kháng thể IgG hiện diện trong tế bào niêm mạc nhưng không đủ tải lượng để ngăn chặn virus xâm nhập cơ thể và gây ra sự lây nhiễm.

Cần có sự kết hợp giữa các loại vaccine

Các chuyên gia y tế cho rằng, sự kết hợp các vaccine thông thường với các vaccine dạng uống và dạng xịt mũi có thể kiểm soát tốt đại dịch Covid-19. Nhóm nghiên cứu tại Viện Jenner thuộc Đại học Oxford của Tiến sĩ Sandy Douglas, đã bắt đầu thử nghiệm lâm sàng với phiên bản vaccine xịt mũi của hãng AstraZeneca, và họ hy vọng một ngày vaccine này sẽ là siêu vaccine trước mùa cúm. Quan sát lâm sàng cho thấy hệ miễn dịch được kích hoạt trong mũi và đường thở sẽ ngăn lây nhiễm hiệu quả hơn tại các điểm này, nhưng vaccine dạng viên dùng đường uống cũng tạo ra một miễn dịch ở niêm mạc tăng áp, bên cạnh nhiều lợi ích khác.

Công ty Công nghệ sinh học Vaxart (Mỹ) đang nghiên cứu một vaccine dạng uống ngừa norovirus (virus dạ dày và ruột) và đã tìm ra cách bảo vệ một vaccine khỏi bị axit hóa trong dạ dày đưa chúng vào khoang ruột. Công nghệ này đã được áp dụng với virus corona và kết quả thử nghiệm lâm sàng giai đoạn II sẽ được công bố trong thời gian tới. Các nghiên cứu sơ bộ của vaccine dạng viên kích hoạt các kháng thể IgA trong mũi và trong máu, tạo ra phản ứng tế bào T mạnh hơn, cũng như giúp giảm nguy cơ lây nhiễm.

Tiến sĩ Sean Tucker, Trưởng nhóm nghiên cứu Vaxart tin rằng, một loại vaccine dạng viên dùng đường uống có thể biến đổi cách thế giới được bảo vệ khỏi Covid-19 và các bệnh lây nhiễm khác vì dễ phân phối và sử dụng. Đây là những lợi ích lớn của các chương trình tiêm vaccine vì không đòi hỏi lưu trữ ở nhiệt độ rất lạnh và ai cũng có thể uống. Đặc biệt hơn, với vaccine dạng viên có thể giúp những người mắc chứng sợ kim tiêm cảm thấy dễ chịu và an tâm hơn.

Sẵn sàng ứng phó với mọi kịch bản

Với sự phát triển mạnh mẽ của vaccine, nhịp sống tại nhiều nước trên thế giới cũng đang quay về trạng thái bình thường cùng với các biện pháp phòng dịch đã đưa cuộc chiến chống Covid-19 chuyển sang giai đoạn mới. Tuy nhiên, với sự "biến hình" khó lường của virut, các chuyên gia cảnh báo phải cảnh giác và sẵn sàng với mọi kịch bản của dịch bệnh có thể xảy ra trong tương lai. Mặc dù hiện nay, các ca tử vong đã giảm nhưng sự xuất hiện những biến thể mới của virus SARS-CoV-2 có khả năng lây truyền nhanh hơn, giống như biến thể Delta hồi đầu năm ngoái hay biến thể Omicron. Do đó, để phòng những yếu tố tác động, các nước cần phải chuẩn bị phương án, công cụ hiệu quả để ngăn chặn mọi làn sóng bùng phát của dịch, tránh đưa hệ thống y tế vào thế bị quá tải.

Bên cạnh sự xuất hiện của Deltacron, hay biến thể tái tổ hợp XE giữa dòng phụ BA.1 và BA.2 của biến thể Omicron tại nhiều nước, càng chứng minh chuẩn bị sẵn sàng cho mọi diễn biến của dịch là lựa chọn đúng đắn nhất. Dự báo của các nhà khoa học cho thấy, biến thể XE có khả năng lây lan cao hơn từ 5 - 10% so với dòng phụ BA.2. Tuy nhiên, mức độ nghiêm trọng hay khả năng né hệ miễn dịch của biến thể tái tổ hợp này hiện vẫn còn là ẩn số. Rút ra những bài học trong quá khứ, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cảnh báo vẫn chưa thể coi Covid-19 là bệnh đặc hữu và hiện vẫn tiềm ẩn nguy cơ cao bùng phát những đợt dịch lớn trên toàn cầu.

WHO cũng khẳng định, đại dịch Covid-19 vẫn là vấn đề y tế khẩn cấp toàn cầu, đồng thời công bố khuyến nghị các quốc gia nên tiếp tục thực hiện các biện pháp giãn cách xã hội và sức khỏe cộng đồng (PHSM) dựa trên bằng chứng và nguy cơ của dịch bệnh. Sẵn sàng mở rộng PHSM nhanh chóng để ứng phó với các biến thể mới của virus SARS-CoV-2, tăng khả năng miễn dịch cộng đồng trong tình huống số bệnh nhân cần nhập viện, thậm chí điều trị tích cực, hoặc tử vong gia tăng làm suy yếu năng lực hệ thống y tế.

Sự chuẩn bị này bao gồm cung cấp tiền để bảo đảm khả năng xét nghiệm và tiêm vaccine miễn phí trên diện rộng. Giáo sư Aris Katzourakis, chuyên gia virus học tại Đại học Oxford nhấn mạnh, phải sử dụng các tấm khiên thế giới đang sở hữu đó là vaccine, thuốc kháng virus và kiến thức về cách ngăn chặn lây lan virus qua không khí, như đeo khẩu trang, giãn cách, tăng cường thông khí và lọc khí. Cuối cùng, phải tăng cường đầu tư vào các vaccine có khả năng bảo vệ con người trước nhiều biến thể của virus hoặc loại vaccine có hiệu quả bảo vệ trong dài hạn.

Như Ý