'Nhanh chân ký EVFTA, VN đi tắt quãng đường, cơ hội bắt kịp khu vực'

Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EU), EVFTA, sẽ được ký vào ngày 30/6 tới, 7 năm sau khi hai bên khởi động đàm phán vào năm 2012. Hiệp định Bảo hộ Đầu tư Việt Nam - EU (IPA) cũng sẽ được ký cùng ngày.

Hội đồng châu Âu ca ngợi đây là hiệp định “tham vọng nhất đạt được với một nước đang phát triển” và qua thời gian sẽ loại bỏ 99% hàng rào thuế quan giữa hai bên, theo thông cáo ngày 25/6. Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói EVFTA là “thời cơ lớn cho Việt Nam có đủ điều kiện hội nhập sâu hơn để tham gia vào thị trường khu vực, toàn cầu”.

Đại sứ Ngô Quang Xuân, Trưởng Phái đoàn đại diện Việt Nam tại Liên Hợp Quốc và các tổ chức quốc tế tại Geneva từ năm 2002-2008, là người đã trực tiếp đàm phán, góp phần giúp Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) năm 2007.

Trong cuộc phỏng vấn với Zing.vn, ông nói EVFTA sẽ có tác động lớn, buộc nền sản xuất hàng hóa của Việt Nam phải theo các tiêu chí “nghiêm túc” không chỉ về chất lượng mà còn về xã hội như phát triển bền vững, nguồn gốc xuất xứ, lao động trẻ em.

Hiệp định thương mại “thế hệ mới” này cũng sẽ mở cửa các gói đấu thầu dịch vụ công ở Việt Nam cho các công ty châu Âu, và có các điều khoản về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, tự do hóa đầu tư và phát triển bền vững (thúc đẩy quyền lao động, bảo vệ đa dạng sinh thái và chống biến đổi khí hậu), theo Hội đồng châu Âu.

Sau lễ ký, EVFTA vẫn cần được Nghị viện châu Âu phê chuẩn. Riêng Hiệp định Bảo hộ Đầu tư cần thêm từng nước thành viên EU thông qua.

Đại sứ Ngô Quang Xuân trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Zing.vn. Ảnh: Việt Linh.

Tốc độ giảm thuế nhanh so với các FTA khác

- FTA này có thể coi là mức cam kết cao nhất so với các FTA mà Việt Nam đã ký hoặc đang đàm phán. Tốc độ giảm thuế rất nhanh so với WTO hay các FTA khác. Trong bối cảnh chiến tranh thương mại và chủ nghĩa dân túy, bảo hộ, thì đây là một điểm sáng, rất sáng. Không chỉ Việt Nam có lợi mà cả 28 nước thành viên EU cũng được hưởng lợi.

EVFTA chứng minh cho thế giới rằng nếu có ý chí chính trị cao thì sẽ đạt được. Nó cho thấy thiện chí và tôn trọng mà EU dành cho Việt Nam, dù kinh tế, thương mại của họ phát triển hơn mình nhiều.

- EVFTA sẽ tác động đến nền sản xuất hàng hóa của Việt Nam, vì chúng ta sẽ buộc phải theo thêm nhiều cam kết, chẳng hạn xuất xứ nguồn gốc hay an toàn thực phẩm. Có những tiêu chí khác nhau liên quan đến xã hội, như lao động trẻ em.

Ví dụ hải sản, họ phạt thẻ vàng, thẻ đỏ các nước. Anh đánh bắt cá trên biển người khác là anh vi phạm. Hay tỷ lệ lao động trẻ em trong hàng hóa phải bảo đảm thế nào. Bây giờ mình ký rồi, không chỉ sản xuất phải chất lượng, mà còn các tiêu chí liên quan đến phát triển bền vững, bảo đảm an toàn thực phẩm, tức sản xuất một cách nghiêm túc.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc gặp Chủ tịch Nghị viện châu Âu Antonio Tajani tại Brussels, Bỉ, tháng 10/2018. Ảnh: VGP.

Việt Nam “nhanh chân” so với khu vực

- Rõ ràng bây giờ đội ngũ doanh nghiệp phải thay đổi. Giữa các nhà sản xuất sẽ phải cạnh tranh về sản xuất nghiêm túc, sạch, an toàn, doanh nghiệp phải nghĩ cách kết nối sản xuất với xuất khẩu như thế nào. Cạnh tranh sẽ tốt cho người sản xuất, tốt cho doanh nghiệp.

Giờ chúng ta sẽ cạnh tranh mạnh hơn với các nước có quan hệ với EU. Đành rằng chúng ta có EVFTA, được ưu đãi như thế, nhưng mình có đảm bảo được chất lượng so với hàng hóa các nước khác vào thị trường châu Âu hay không? Họ vào mình cũng vậy: giờ đón các hàng công nghệ cao, hàng tiêu dùng của EU, thì chúng ta cũng cần nâng tầm hoạt động, yêu cầu chất lượng mình cao hơn thì mới bình đẳng được, nếu không sẽ chậm hơn so với hàng hóa của họ.

Nhưng phải làm sao để đội ngũ doanh nghiệp mình hiểu rõ EVFTA một cách rành rọt. Từ lúc đàm phán song phương với Mỹ, cho đến WTO, cho đến các FTA sau này thì như VCCI hay nói doanh nghiệp lúc đầu thờ ơ không quan tâm, nước đến chân mà cũng không vội vàng. Thái độ như vậy là không được.

Khi mình đàm phán, việc gắn bó với doanh nghiệp không chặt chẽ bằng các nước. Ví dụ đoàn đàm phán các nước, doanh nghiệp tham gia rõ ràng, vì doanh nghiệp là đội ngũ tiên phong, trực tiếp chịu ảnh hưởng bởi đàm phán thương mại. Doanh nghiệp mình cũng chịu ảnh hưởng, nhưng tỷ lệ quan tâm thấp lắm, và cũng không có điều kiện để quan tâm. Cơ chế của ta vẫn khiến tiếng nói của doanh nghiệp hạn chế. Điều này chúng tôi đã nêu lên từ thời đàm phán WTO, có cải thiện mà không đáng kể.

Hiệp định thương mại “thế hệ mới” EVFTA sẽ mở cửa các gói đấu thầu dịch vụ công ở Việt Nam cho các công ty châu Âu. Ảnh: Getty

- Để thành công cần phải đổi mới quyết liệt, thật bài bản. Người sản xuất cho đến doanh nghiệp phải liên kết nhau chặt chẽ hơn, vì phải liên kết mới có sức mạnh và tiềm năng đáp ứng được yêu cầu người ta. Phải vì màu cờ sắc áo của hàng Việt Nam mà đoàn kết làm cho tốt.

Nhà sản xuất, nhà doanh nghiệp, nhà khoa học, nhà quản lý - các "nhà" này phải nhất trí cao độ với nhau, áp dụng các công nghệ để đáp ứng tiêu chuẩn. Phải làm sao để có bộ máy trơn tru, phù hợp hoàn cảnh của ta, nâng tầm đáp ứng yêu cầu ngặt nghèo của EU về hiệp định này. EU có tới 28 nước, ngoài yêu cầu chung còn có yêu cầu riêng của họ.

Tôi nghĩ hiệp định thương mại này đồ sộ lắm, để đáp ứng hết yêu cầu cũng là thách thức lớn.

- Lý do là nền kinh tế mình đã phát triển đến mức độ nhất định, kèm theo cam kết chính trị khá cao (đối với FTA). Chúng ta thực hiện cam kết tương đối nghiêm chỉnh. Có những cái vênh về luật pháp, cứ phải điều chỉnh mãi, đến giờ vẫn còn đang bổ sung, nhưng chúng ta đã nghiêm túc và người ta thấy quyết tâm chính trị cao.

Mình đi trước vậy sẽ có lợi, nhất là với đối tác thương mại rất lớn này, là điều kiện để mình nâng chất lượng hàng hóa hơn, khả năng cạnh tranh của mình hơn. EVFTA bắt buộc nội lực chúng ta phải cố gắng nhiều hơn. Nhưng đi trước là rất tốt rồi, còn phải xem tổ chức như thế nào, liên kết với nhau như thế nào để tận dụng nữa?

Có lợi thế hơn như vậy, nhưng không thể chủ quan, vì tuy EVFTA là cái hơn, cũng có những mặt khác các nước đi trước ta. Đây là điểm sáng, vì chúng ta đã đi tắt được quãng đường nào đó giúp chúng ta đi nhanh hơn, có cơ hội đuổi kịp các nước trong khu vực, nhưng nhìn tổng thể mà nói, chúng ta vẫn còn tụt hậu so với các nước trong khu vực nhiều lắm.

Trọng Thuấn