Nhành ô-liu

Giới chức ngoại giao Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ vừa kết thúc cuộc họp tham vấn chính trị về bình thường hóa quan hệ hai nước sau gần một thập niên rạn nứt. Ðây cũng là một trong những bước đi nhằm "phá băng" trong quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ với các nước A-rập, vì lợi ích cũng như nâng cao vị thế của An-ca-ra trong khu vực.

Trong tuyên bố chung đưa ra sau cuộc họp tại Cai-rô, do hai Thứ trưởng Ngoại giao Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ đồng chủ trì, hai bên khẳng định đã thảo luận thẳng thắn và sâu rộng. Giới chức Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ trao đổi về các vấn đề song phương và khu vực, tập trung vào tình hình tại Xy-ri, I-rắc; nhất trí về sự cần thiết nhằm đạt được hòa bình và an ninh tại khu vực Ðông Ðịa Trung Hải. Ðầu tháng 3 vừa qua, Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập đã có các cuộc tiếp xúc ngoại giao đầu tiên kể từ khi hai nước cắt đứt quan hệ vào năm 2013, thời điểm xảy ra cuộc chính biến lật đổ nhà lãnh đạo lúc đó của Ai Cập là M.Mo-xi, người được An-ca-ra ủng hộ. Căng thẳng giữa hai bên tiếp tục leo thang liên quan nhiều vấn đề, trong đó có việc Cai-rô và An-ca-ra ủng hộ hai phe phái đối địch trong cuộc khủng hoảng tại Li-bi. Thổ Nhĩ Kỳ từng lên kế hoạch quân sự để sẵn sàng phản ứng trước khả năng Ai Cập can thiệp vào Li-bi, sau khi Quốc hội Ai Cập "bật đèn xanh" cho Cai-rô đưa quân vào nước láng giềng.

Việc An-ca-ra thúc đẩy mở trang mới trong quan hệ với Ai Cập cũng nằm trong chiến lược tái định hình quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ với các nước A-rập ở khu vực Trung Ðông - Bắc Phi. Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ T.Éc-đô-gan mới đây cũng điện đàm với Quốc vương A-rập Xê-út, thảo luận hàng loạt vấn đề song phương và khu vực. Song song nỗ lực bình thường hóa quan hệ với Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ đang cố gắng làm tan băng trong quan hệ với A-rập Xê-út và Các Tiểu vương quốc A-rập thống nhất (UAE). Căng thẳng giữa Thổ Nhĩ Kỳ với A-rập Xê-út và UAE xuất phát từ sự ủng hộ của hai nước A-rập này đối với cuộc chính biến lật đổ chính quyền cựu Tổng thống Ai Cập M.Mo-xi. Mối quan hệ tiếp tục xấu đi vào năm 2017, khi Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ Ca-ta trong cuộc khủng hoảng vùng Vịnh. Va chạm gần đây nhất giữa Thổ Nhĩ Kỳ và A-rập Xê-út xảy ra năm 2018 sau khi nhà báo có quan điểm đối lập của A-rập Xê-út Kha-sốc-ghi bị sát hại tại Lãnh sự quán A-rập Xê-út ở I-xtan-bun (Thổ Nhĩ Kỳ). Căng thẳng dẫn tới làn sóng tẩy chay hàng hóa Thổ Nhĩ Kỳ ở A-rập Xê-út, khiến trao đổi thương mại giữa hai nước sụt giảm nghiêm trọng.

Căn cứ quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ ở Ca-ta, sự hiện diện quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ ở Xô-ma-li-a, Li-bi, Xy-ri và I-rắc là những "nguồn cơn" gây bất hòa trong quan hệ giữa An-ca-ra với các quốc gia A-rập. Dù mâu thuẫn chính trị, Ai Cập vẫn là đối tác thương mại lớn nhất của Thổ Nhĩ Kỳ ở châu Phi, với giá trị trao đổi thương mại hai chiều đạt 4,86 tỷ USD trong năm 2020. Trong bối cảnh quan hệ giữa An-ca-ra với các đồng minh NATO có những rạn nứt, việc Thổ Nhĩ Kỳ muốn cải thiện quan hệ với các quốc gia A-rập có vai trò quan trọng ở Trung Ðông - Bắc Phi đem lại lợi ích không chỉ về kinh tế, mà còn về an ninh và địa chính trị.

An-ca-ra đã chủ động trong nỗ lực cải thiện quan hệ, song phản ứng của A-rập Xê-út mới đây cho thấy giữa hai bên tiếp tục cần thêm các bước đi xây dựng lòng tin. A-rập Xê-út tuyên bố vẫn đóng cửa tám trường học của Thổ Nhĩ Kỳ tại Vương quốc này, dù An-ca-ra xúc tiến nhiều động thái ngoại giao nhằm đảo chiều quyết định của Ri-i-át. Theo giới phân tích, quyết định đóng cửa trường học của Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy tính toán của A-rập Xê-út trước khi hai nước có thể bình thường hóa quan hệ.

Giới phân tích cho rằng, động thái "chìa nhành ô-liu" từ phía Thổ Nhĩ Kỳ vẫn chưa đủ để thiết lập lòng tin, mà cần thiện chí chính trị nhiều hơn nữa. Các nước A-rập muốn Thổ Nhĩ Kỳ điều chỉnh cách tiếp cận đối với các vấn đề ở khu vực, trong khi đây không phải là điều dễ thay đổi, trong bối cảnh An-ca-ra thực thi các bước nhằm mở rộng và nâng tầm ảnh hưởng.

Mỹ Vân