Nhật Bản thử nghiệm robot chăm sóc người già, dự kiến áp dụng vào ngành điều dưỡng

Tại Tokyo, một robot điều khiển bằng trí tuệ nhân tạo (AI) đã thực hiện một thao tác chăm sóc người già: nhẹ nhàng cúi xuống một người đàn ông đang nằm ngửa, đặt một tay lên đầu gối, tay kia lên vai, rồi cẩn thận xoay người ông sang một bên. Đây là một động tác quan trọng trong việc thay tã hoặc ngăn ngừa loét da do nằm lâu, thường gặp ở người cao tuổi.

Robot này có tên gọi AIREC, nặng 150 kg và được phát triển như một nguyên mẫu hỗ trợ chăm sóc người già, trong bối cảnh Nhật Bản đang đối mặt với tình trạng dân số già hóa nhanh chóng và sự thiếu hụt nhân lực trong ngành điều dưỡng. Giáo sư Shigeki Sugano, đến từ Đại học Waseda, người dẫn đầu nghiên cứu về AIREC với sự tài trợ từ chính phủ, nhận định: "Với tốc độ già hóa dân số cùng tỷ lệ sinh giảm mạnh, việc ứng dụng robot trong chăm sóc y tế và sinh hoạt hàng ngày là điều tất yếu".

Nhật Bản hiện là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Tỷ lệ sinh thấp, lực lượng lao động thu hẹp và chính sách nhập cư hạn chế càng làm trầm trọng thêm vấn đề thiếu nhân viên chăm sóc người cao tuổi. Thế hệ "bùng nổ trẻ em" – những người sinh ra từ 1947 đến 1949 trong giai đoạn gia tăng dân số sau chiến tranh – sẽ đồng loạt bước vào tuổi 75 vào cuối năm 2024, gây áp lực lớn lên hệ thống chăm sóc y tế.

Theo Bộ Y tế Nhật Bản, số trẻ sơ sinh chào đời trong năm 2024 đã giảm năm thứ chín liên tiếp, xuống mức thấp kỷ lục 720.988 trẻ, giảm 5% so với năm trước. Trong khi đó, ngành điều dưỡng đang gặp khó khăn trong việc tuyển dụng lao động. Dữ liệu chính phủ cho thấy, vào tháng 12/2024, chỉ có một ứng viên cho mỗi 4,25 vị trí tuyển dụng trong ngành này, so với tỷ lệ trung bình 1,22 trên cả nước.

Để thu hẹp khoảng cách nhân sự, Nhật Bản đã nỗ lực thu hút lao động nước ngoài. Tuy nhiên, đến năm 2023, số lượng nhân viên điều dưỡng ngoại quốc chỉ đạt khoảng 57.000 người, chiếm chưa đến 3% tổng lực lượng lao động trong ngành. Takashi Miyamoto, giám đốc tổ chức Zenkoukai – một đơn vị vận hành các cơ sở chăm sóc người cao tuổi – thừa nhận: "Chúng tôi đang chật vật để duy trì hoạt động, và tình hình sẽ càng tệ hơn trong 10-15 năm tới. Công nghệ là cơ hội tốt nhất để giải quyết vấn đề này".

Mặc dù Zenkoukai đã tích cực áp dụng công nghệ, việc sử dụng robot trong chăm sóc người già vẫn còn hạn chế. Hiện tại, một số cơ sở đang thử nghiệm robot hỗ trợ với kích thước tương đương búp bê, có khả năng giao tiếp, hát nhạc pop và hướng dẫn người cao tuổi tập giãn cơ. Ngoài ra, một số nơi đã ứng dụng cảm biến theo dõi giấc ngủ đặt dưới nệm để giúp nhân viên điều dưỡng kiểm tra tình trạng người bệnh mà không cần đi tuần thường xuyên vào ban đêm.

Giáo sư Đại học Waseda Shigeki SUGAno nói về AIREC tại phòng thí nghiệm của trường đại học ở Tokyo.Hình ảnh: REUTERS/Kim Kyung-Hoon.

Trong khi đó, robot hình người như AIREC vẫn đang được phát triển để có thể tương tác an toàn với con người. Giáo sư Sugano, cũng là chủ tịch Hiệp hội Robot Nhật Bản, nhấn mạnh: "Robot hình người đang được phát triển trên toàn thế giới, nhưng hầu hết chỉ làm các công việc nhà hoặc hỗ trợ sản xuất. Việc để robot tiếp xúc trực tiếp với con người đòi hỏi sự chính xác và trí thông minh ở cấp độ cao hơn".

AIREC hiện đã có thể giúp con người ngồi dậy, mang tất, nấu trứng rán và gấp quần áo. Tuy nhiên, Sugano dự đoán rằng phải đến khoảng năm 2030, AIREC mới có thể được triển khai thực tế trong các cơ sở chăm sóc y tế và điều dưỡng, với chi phí ban đầu không dưới 10 triệu yên.

Takaki Ito, một nhân viên chăm sóc tại Zenkoukai, tỏ ra lạc quan nhưng vẫn thận trọng về tương lai của ngành điều dưỡng bằng robot. Ông cho rằng: "Nếu robot AI có thể hiểu được nhu cầu cá nhân của từng bệnh nhân, chúng sẽ là trợ thủ đắc lực trong chăm sóc y tế. Nhưng tôi không nghĩ rằng robot có thể thay thế hoàn toàn con người. Tương lai lý tưởng là con người và robot hợp tác để nâng cao chất lượng chăm sóc người già".

Thanh Phúc