Nhật chuẩn bị dùng trí tuệ nhân tạo để trả lời chất vấn tại quốc hội

Chính quyền bà Sanae Takaichi đề cao việc dùng trí tuệ nhân tạo

Theo các nguồn tin chính thức, bắt đầu từ cuối tháng 3 tới đây, các bộ ngành tại Nhật Bản sẽ đồng loạt áp dụng một công cụ AI tạo sinh nội bộ mang tên "Gennai" để thực hiện các tác vụ phức tạp, điển hình là việc soạn thảo câu trả lời cho các quan chức cấp cao trong các phiên chất vấn tại Quốc hội.

Động thái này không chỉ là một nỗ lực ứng dụng công nghệ đơn thuần mà còn là giải pháp cấp bách nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng làm thêm giờ đang đè nặng lên vai các công chức tại trung tâm hành chính Kasumigaseki. Thủ tướng Sanae Takaichi dự kiến sẽ chính thức công bố việc triển khai toàn diện nền tảng Gennai trong cuộc họp quan trọng vào hôm qua, đánh dấu một kỷ nguyên mới nơi AI trở thành trợ lý đắc lực cho bộ máy điều hành đất nước, mở rộng từ các cơ quan trung ương đến tiềm năng áp dụng tại các chính quyền địa phương trong tương lai gần.

Cuộc chiến chống lại văn hóa làm việc kiệt sức và bài toán chất vấn tại Quốc hội

Quyết định triển khai Gennai trên quy mô toàn quốc xuất phát từ một thực tế đáng báo động về điều kiện làm việc của công chức trung ương Nhật Bản. Theo báo cáo mới nhất từ Cơ quan Nhân sự Quốc gia, các quan chức làm việc tại các bộ ngành trung ương phải gánh chịu trung bình 376 giờ làm thêm mỗi năm. Con số này cao hơn gấp đôi so với mức trung bình 181 giờ của các nhân viên chính phủ làm việc bên ngoài bộ máy quan liêu trung ương. Sự chênh lệch khổng lồ này đã biến khu vực Kasumigaseki,nơi tập trung các bộ ngành đầu não trở thành biểu tượng của sự kiệt sức và áp lực, đe dọa đến sức khỏe tinh thần của nhân viên và khả năng thu hút nhân tài trẻ vào khu vực công.

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng quá tải này được xác định nằm ở quy trình chuẩn bị cho các phiên họp Quốc hội (Diet). Tại Nhật Bản, các phiên chất vấn không chỉ là nơi tranh luận chính sách mà còn là một "nghi thức" đòi hỏi sự chuẩn bị tỉ mỉ đến mức cực đoan. Các quan chức chính phủ thường phải thức thâu đêm để soạn thảo các dự thảo câu trả lời cho những câu hỏi mà các nghị sĩ có thể đặt ra.

Áp lực không chỉ dừng lại ở câu hỏi chính; họ phải dự đoán và chuẩn bị sẵn hàng loạt kịch bản cho các câu hỏi tiếp theo (follow-up questions) có thể phát sinh. Theo thông lệ, mỗi câu hỏi từ nhà lập pháp sẽ kéo theo việc phải chuẩn bị nhiều phiên bản trả lời khác nhau, mỗi phiên bản lại được điều chỉnh tinh vi để phù hợp với từng hướng chất vấn cụ thể. Khối lượng công việc khổng lồ này thường dồn vào ban đêm, ngay trước ngày họp, khiến "đèn không bao giờ tắt" tại các tòa nhà chính phủ.

Sự xuất hiện của Gennai được kỳ vọng sẽ là "cứu cánh" cho tình trạng này. Khác với các công cụ tra cứu thông thường, Gennai được thiết kế để trở thành một nền tảng phát triển các "tác nhân AI" (AI agents) chuyên biệt. Các cơ quan sẽ sử dụng nền tảng này để tạo ra các trợ lý ảo có khả năng học máy sâu từ biên bản các cuộc họp Quốc hội trong quá khứ, các văn bản chất vấn từ nhà lập pháp và cơ sở dữ liệu các câu trả lời trước đây của quan chức chính phủ.

Trước đây, AI chỉ được sử dụng ở mức độ sơ khai để nghiên cứu sơ bộ, nhưng với Gennai, công nghệ này lần đầu tiên được triển khai trực tiếp vào khâu soạn thảo văn bản. AI sẽ đề xuất các câu trả lời hoàn chỉnh, bao gồm cả các phương án đối phó với câu hỏi phụ. Nhân viên chính phủ thay vì phải viết từ con số không, giờ đây sẽ chuyển sang vai trò rà soát, kiểm chứng và hoàn thiện các bản thảo do AI tạo ra. Sự chuyển dịch từ "người soạn thảo" sang "người biên tập" này được dự báo sẽ cắt giảm đáng kể thời gian làm việc vô ích, cho phép các quan chức tập trung vào các nhiệm vụ mang tính chiến lược hơn và quan trọng nhất là được về nhà sớm hơn.

Bảo mật tối thượng và tham vọng mở rộng sang quản lý xã hội

Một trong những rào cản lớn nhất khiến các chính phủ trên thế giới e ngại việc áp dụng AI tạo sinh chính là vấn đề bảo mật dữ liệu. Tuy nhiên, Nhật Bản đã giải quyết bài toán này bằng cách tự chủ công nghệ. Gennai không phải là một sản phẩm thương mại đại trà mà là nền tảng được phát triển nội bộ bởi Cơ quan Kỹ thuật số (Digital Agency). Điều này mang lại cho nó một đặc quyền mà các công cụ như ChatGPT hay Gemini không thể có: quyền truy cập vào các dữ liệu tuyệt mật và nhạy cảm của nhà nước.

Việc sở hữu một hệ thống "cây nhà lá vườn" đảm bảo rằng các thông tin quan trọng trong quá trình hoạch định chính sách hoặc soạn thảo câu trả lời không bị rò rỉ ra các máy chủ nước ngoài, đồng thời cho phép AI được huấn luyện trên những tập dữ liệu chất lượng cao và sát sườn nhất với bối cảnh chính trị Nhật Bản.

Sau giai đoạn thử nghiệm thành công tại một số cơ quan bao gồm Cơ quan Kỹ thuật số vào tháng 5 vừa qua, việc mở rộng Gennai sang tất cả các bộ ngành vào tháng 3 tới đây cho thấy sự tự tin của chính phủ Thủ tướng Sanae Takaichi vào độ chín của công nghệ này. Không dừng lại ở việc hỗ trợ công tác Quốc hội, tham vọng của Nhật Bản đối với Gennai còn vươn xa hơn tới các quy trình quản lý hành chính cốt lõi. Chính phủ dự kiến sẽ phát triển các tính năng AI để hỗ trợ quy trình sàng lọc cấp phép và cấp chứng nhận – những thủ tục hành chính vốn nổi tiếng là rườm rà và tốn thời gian.

Một ví dụ điển hình cho hướng đi mới này là chương trình thí điểm sử dụng AI để xem xét đơn đăng ký của các công ty muốn được chứng nhận về môi trường làm việc thân thiện. Cụ thể, AI sẽ hỗ trợ đánh giá các doanh nghiệp nỗ lực tạo điều kiện thuận lợi cho phụ nữ và cha mẹ có con nhỏ, một phần trong chiến lược quốc gia nhằm giải quyết vấn đề già hóa dân số và bình đẳng giới.

Bằng cách tự động hóa hoặc hỗ trợ quy trình xét duyệt hồ sơ, AI không chỉ giúp giảm tải cho nhân viên thẩm định mà còn đảm bảo tính nhất quán và minh bạch trong các quyết định hành chính. Nếu mô hình này thành công tại trung ương, nó sẽ tạo tiền đề vững chắc để triển khai xuống các chính quyền địa phương, tạo ra một mạng lưới hành chính số đồng bộ trên toàn quốc. Sự ra đời của Gennai, vì thế, không chỉ là câu chuyện về công nghệ, mà là tín hiệu cho thấy Nhật Bản đang rũ bỏ hình ảnh chậm chạp trong chuyển đổi số để tiên phong trong việc xây dựng một chính phủ thông minh, hiệu quả và nhân văn hơn.

Bùi Tú