Nhiều chuyên gia quốc tế quan tâm tới phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh

Đường sắt Cát Linh - Hà Đông

Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh và Phó Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường cũng sẽ có bài phát biểu quan trọng về phát triển hệ thống đường sắt đô thị trong Phiên khai mạc Hội thảo khoa học về Phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh diễn ra sáng ngày 17/1.

TOD phát huy tối đa lợi thế của quĩ đất đô thị

Trong Quy hoạch giao thông vận tải Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn 2050, tới năm 2030, đường sắt đô thị được kỳ vọng là “xương sống” của mạng lưới giao thông vận tải thành phố. Loại hình này đáp ứng khoảng 30% nhu cầu đi lại của người dân trong đô thị hạt nhân và từ 15% - 25% ở đô thị vệ tinh.

Khi hoàn thành, được gắn kết với xe buýt và các phương thức vận tải công cộng khác, hệ thống đường sắt đô thị không chỉ giúp cho việc đi lại của người dân dễ dàng hơn, giảm ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của các khu vực và đô thị dọc tuyến.

Theo Kết luận số 49 của Bộ chính trị, trong 12 năm tới, Hà Nội phải hoàn thành được gần 405 km còn lại, với kinh phí cần bố trí thực hiện là khoảng 37 tỷ đô la Mỹ, tương đương khoảng 850 nghìn tỷ đồng.

Điều này là khó khả thi về mặt thời gian cũng như bố trí nguồn lực.Thực tế chậm triển khai, đội vốn các dự án đường sắt đô thị thời gian qua cho thấy vẫn còn nhiều bất cập.

Nổi lên là việc thiếu gắn kết với tái cấu trúc không gian đô thị; thiếu kết nối với chính hệ thống giao thông; khó khăn trong việc tiếp cận nhà ga. Nếu không được giải quyết sẽ làm giảm đáng kể hiệu quả khai thác và tính ưu việt của loại hình giao thông công cộng khối lượng lớn này.

Những bất cập nêu trên, cùng với dự báo dân số Hà Nội đến năm 2030 tăng lên khoảng 11,5 triệu người, ùn tắc giao thông diễn biến ngày càng phức tạp, sẽ tiếp tục tạo ra các gánh nặng, kìm hãm sự phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.

Từ kinh nghiệm thực tiễn trên thế giới, để giải quyết các vấn đề trên, thành phố cần nghiên cứu, áp dụng mô hình TOD cho việc phát triển hệ thống đường sắt đô thị nhằm đảm bảo tính tổng thể, tầm nhìn dài hạn của phát triển đô thị theo hướng bền vững, trong đó giao thông công cộng trở thành động lực thúc đẩy phát triển KTXH.

Phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) được định nghĩa là một mô hình phát triển đô thị lấy giao thông công cộng làm trung tâm, tăng khả năng, sự thuận tiện cho người dân tiếp cận các điểm trung chuyển, các ga đường sắt đô thị, qua đó giảm thiểu nhu cầu sử dụng phương tiện cá nhân, khuyến khích người dân sử dụng giao thông công cộng và tạo ra các khu đô thị bền vững, thân thiện với môi trường.

TOD được hiểu như một mô hình phát triển đô thị, trong đó lấy đầu mối giao thông công cộng, thường là các nhà ga đường sắt, để tích hợp các chức năng sử dụng khác như nhà ở, văn phòng, tài chính thương mại vào khu vực bên trong và xung quanh nhà ga. Trong đó, cốt lõi là thúc đẩy phát triển đô thị theo chiều đứng thành đô thị nén, thay vì theo chiều ngang dàn trải, gây lãng phí quỹ đất.

Mới mẻ, cần hành lang pháp lý phù hợp

Theo quy hoạch hiện nay, Hà Nội sẽ có 10 tuyến đường sắt đô thị gồm 09 tuyến chính và 01 tuyến nối các đô thị vệ tinh, với tổng chiều dài 417,8km, trong đó có 75,6km đi ngầm. Cụ thể, tuyến số 1: Yên Viên – Ngọc Hồi dài 38,7km, tuyến số 2: Nam Thăng Long – Trần Hưng Đạo dài 35,2km, tuyến số 2A: Cát Linh – Hà Đông dài 14km, tuyến số 3: Nhổn – Hoàng Mai dài 48km, tuyến số 4: Đông Anh – Mê Linh dài 54km, tuyến số 5: Văn Cao – Hòa Lạc dài 39km, tuyến số 6: Nội Bài – Tây Ngọc Hồi dài 43km, kết nối với tuyến số 4 và tuyến số 7: Hà Đông – Mê Linh dài 35km, tuyến số 8: Hoài Đức – Gia Lâm dài 28km. Tuy nhiên, đến thời điểm này, mới chỉ hoàn thành được 13km tuyến 2A Cát Linh – Hà Đông và đang thi công 12,5km của tuyến số 3 đoạn Nhổn- ga Hà Nội.

Ngoài phát huy tối đa lợi thế của quĩ đất đô thị xung quanh các nhà ga, là cơ hội để tái thiết đô thị theo hướng hiện đại – văn minh, TOD cũng đem lại hiệu quả tích cực cho các tuyến đường sắt đô thị khi thu hút nhiều người dân sử dụng phương tiện này.

Thực tế, TOD đã và đang được áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia, tuy nhiên, đây vẫn còn là một mô hình mới mẻ tại nước ta. Do đó, để triển khai thực hiện có hiệu quả mô hình này, thời gian tới, cần tạo hành lang pháp lý, cơ chế chính sách phù hợp. Trong đó, trước hết cần xác định rõ quan điểm ưu tiên gắn sử dụng đất với phát triển giao thông công cộng như hệ thống đường sắt đô thị.

Hội thảo “Hội thảo khoa học về Phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh” diễn ra từ ngày 17/01/2024 đến ngày 19/01/2024 tại Hà Nội gồm 04 phiên: (1) Tổng quan phát triển đường sắt đô thị thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh theo mô hình TOD; (2) Giải phóng mặt bằng, thu hồi đất để phát triển đường sắt đô thị và khu vực TOD; (3) Huy động nguồn lực từ đất đai; (4) Quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật – công nghệ và quản lý dự án đường sắt đô thị.

Quang Minh