Nhiều điểm mới trong tổ chức, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội sau sắp xếp

Hôm nay, 14/6, tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc tập huấn về tổ chức và hoạt động của tổ chức Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc (MTTQ), các đoàn thể chính trị ở cấp xã (mới), Ủy viên T.Ư Đảng, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể T.Ư, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hà đã giới thiệu chuyên đề “Tổ chức và hoạt động của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội (CT-XH) (cấp tỉnh, xã) theo mô hình mới”.

Giữ tính độc lập tương đối của các tổ chức

Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam nêu rõ, thời gian qua nhiều văn bản được ban hành liên quan trực tiếp tổ chức bộ máy và hoạt động của MTTQ Việt Nam. Thực hiện các văn bản này, ngày 13/6/2025, Ban Thường trực Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam đã ban hành Công văn số 1018/CV-MTTW-BTT đôn đốc việc triển khai sắp xếp tổ chức bộ máy.

Trong đó, yêu cầu trước ngày 18/6/2025 ban hành kết thúc và thành lập mới Ủy ban MTTQ các tỉnh thuộc diện sáp nhập; Ban Thường trực Ủy ban MTTQ (mới) ban hành đồng thời các quyết định kết thúc Ủy ban MTTQ Việt Nam huyện, kết thúc Ủy ban MTTQ Việt Nam xã cũ và thành lập Ủy ban MTTQ Việt Nam xã mới.

Vừa qua, Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định số 304-QĐ/TW quy định chức năng, nhiệm vụ tổ chức bộ máy của Cơ quan Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam (bao gồm các tổ chức CT-XH). Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam cũng đã xin ý kiến Ban Bí thư về Chỉ thị lãnh đạo Đại hội MTTQ và các tổ chức CT-XH.

Các đại biểu tham dự Hội nghị tại điểm cầu Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh

Quy định mới cũng bổ sung làm rõ vai trò chủ trì của Mặt trận. Tinh thần này đã được thể hiện từ Hiến pháp năm 2013 “các tổ chức CT-XH cùng các tổ chức thành viên khác của Mặt trận phối hợp thống nhất hành động trong MTTQ Việt Nam”. Cùng hiệp thương dân chủ, phối hợp thống nhất hành động vừa là nguyên tắc vừa là phương thức hoạt động của MTTQ Việt Nam và các tổ chức CT-XH.

Về tính độc lập tương đối của các tổ chức, các tổ chức vẫn tổ chức Đại hội, có Điều lệ, tư cách pháp nhân, tài khoản, con dấu riêng; các tổ chức CT-XH có thẩm quyền trình dự án luật trước Quốc hội và pháp lệnh trước UBTV Quốc hội...

Nhấn mạnh vai trò chủ trì của Mặt trận là sự cụ thể hóa nội dung “trực thuộc” của các tổ chức CT-XH vào MTTQ Việt Nam, bà Nguyễn Thị Thu Hà nêu rõ: Thứ nhất, trực thuộc về tổ chức Đảng, tất cả các tổ chức Đảng của các tổ chức CT-XH đã về Đảng bộ MTTQ, các đoàn thể T.Ư. Đảng lãnh đạo toàn diện nhiệm vụ chính trị.

Thứ hai, trực thuộc thể hiện qua việc chịu sự quản lý về biên chế (phân bổ chung về Mặt trận), kinh phí hoạt động (các tổ chức CT-XH sẽ là tài khoản cấp 2 thông qua đầu mối là MTTQ Việt Nam). Việc trực thuộc cũng liên quan việc hiệp thương phối hợp, thống nhất hành động, định hướng hoạt động, chịu sự lãnh đạo của Ban Chấp hành T.Ư, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và trực tiếp, toàn diện là Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể T.Ư; tính trực thuộc thể hiện ở việc có cơ quan tham mưu, giúp việc chung và công tác cán bộ. Người đứng đầu các tổ chức CT-XH ở tất cả các cấp sẽ cơ cấu làm Phó chủ tịch Ủy ban MTTQ các cấp.

Điểm mới trong lãnh đạo, chỉ đạo Đại hội MTTQ Việt Nam các cấp

Cũng theo bà Nguyễn Thị Thu Hà, đối với cấp tỉnh, Đại hội đại biểu MTTQ Việt Nam cấp tỉnh (nhiệm kỳ 5 năm/lần) hiệp thương cử Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh, dự kiến khoảng 90-120 ủy viên (đại diện các tổ chức, giai cấp, tầng lớp, cá nhân tiêu biểu trên địa bàn); được tổ chức ngay sau Đại hội Đảng của mỗi cấp.

Chỉ thị lãnh đạo Đại hội MTTQ đã được Ban Bí thư T.Ư Đảng thông qua có một số điểm mới, như Chỉ thị Đại hội gồm cả lãnh đạo Đại hội MTTQ Việt Nam và Đại hội các tổ chức CT-XH, thể hiện tính đồng bộ nhất quán trong lãnh đạo, chỉ đạo.

Dự kiến Đại hội cấp xã xong trước ngày 31/10/2025, cấp tỉnh xong trước 31/12/2025. Để bảo đảm nhiệm kỳ Đại hội Mặt trận cấp tỉnh, cấp xã là 2025-2030, nhiệm kỳ cấp T.Ư là 2026-2031, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh hiệp thương cử Ban Thường trực là cơ quan lãnh đạo, chỉ đạo triển khai, tổ chức thực hiện toàn bộ hoạt động của MTTQ Việt Nam cấp tỉnh (bao gồm cả 5 tổ chức CT-XH).

Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban T.Ư Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Nguyễn Thị Thu Hà nhấn mạnh những điểm mới trong tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức CT-XH theo mô hình mới

Về Ban Thường trực MTTQ cấp tỉnh, cấp xã có sự khác biệt lớn so với mô hình Ban Thường trực hiện nay. Cơ cấu Ban Thường trực trước kia gồm Chủ tịch, Phó Chủ tịch và một số Ủy viên Thường trực là cán bộ chuyên trách công tác Mặt trận. Hiện Chủ tịch, Phó Chủ tịch thường trực, Trưởng 5 tổ chức CT-XH và các Phó Chủ tịch là cơ quan lãnh đạo, cơ quan chịu trách nhiệm trước Ban Thường vụ tỉnh/thành ủy về toàn bộ hoạt động và dưới sự lãnh đạo trực tiếp, thường xuyên của Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể cấp tỉnh/thành.

Khác biệt tiếp theo, Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh, hiệp thương cử Ban Thường trực là cơ quan lãnh đạo, chỉ đạo toàn bộ hoạt động của MTTQ Việt Nam (bao gồm cả 5 tổ chức CT-XH). Ban Thường trực cấp tỉnh, cấp xã là đầu mối phối hợp công tác với cơ quan, ban ngành cấp tỉnh, cấp xã (Quy định 301). Trước mắt, giữ nguyên số lượng như hiện nay gồm người đứng đầu của 5 tổ chức CT-XH (lựa chọn sau sáp nhập) và các Phó Chủ tịch MTTQ Việt Nam cấp tỉnh trước khi sáp nhập. Sau 5 năm số lượng sẽ theo quy định.

Với Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh (từ 7 đến 9 người), trước mắt, do sắp xếp hợp nhất, giữ nguyên số lượng cấp phó gồm các Phó Chủ tịch của các tỉnh trước khi sắp xếp - sau từ 7 đến 9 người.

Các ban tham mưu giúp việc Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh sẽ có 1-2 Ban đặc thù/đơn vị ngân sách do Ban Thường vụ tỉnh ủy quyết định. Đây là nét mới theo tinh thần phân cấp linh hoạt để phù hợp yêu cầu thực tiễn.

Đối với cấp xã (xã, phường, đặc khu), Đại hội đại biểu MTTQ Việt Nam cấp xã hiệp thương cử Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã dự kiến khoảng 50-70 Ủy viên; hiệp thương cử Ban Thường trực là cơ quan lãnh đạo (có sự khác biệt lớn với Ban Thường trực trước kia).

Cơ quan Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã có chức năng tham mưu, giúp việc Ủy ban MTTQ Việt Nam và các tổ chức CT-XH cùng cấp; tham mưu giúp Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp tỉnh quản lý, hướng dẫn hoạt động của các tổ chức CT-XH, hội quần chúng và các tổ chức thành viên khác của Mặt trận thực hiện các quy định của Đảng, Nhà nước, Điều lệ MTTQ Việt Nam và Điều lệ của các tổ chức; đồng thời là cơ quan chuyên môn, nghiệp vụ công tác Mặt trận và công tác đoàn thể, hội.

Cùng đó, Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã có 5-6 người. Thành lập Cơ quan MTTQ Việt Nam cấp xã (gồm có Chủ tịch, Phó Chủ tịch, công chức giúp việc) do Ban Thường vụ cấp ủy cấp xã ban hành quyết định về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy.

Mỗi xã dự kiến có 8-10 biên chế, gồm Ban Thường trực, công chức giúp việc. Cơ quan MTTQ Việt Nam ở các đặc khu sẽ do Ban Thường vụ tỉnh, thành ủy quyết định, dự kiến tối đa 10 người hưởng lương từ NSNN. Có thể bố trí cán bộ, công chức cấp xã kiêm cấp phó của các tổ chức CT-XH cấp xã.

Các tổ chức CT-XH cấp tỉnh, xã (Công đoàn, Nông dân, Phụ nữ, Thanh niên, CCB) tổ chức Đại hội sau Đại hội Đảng bộ và sau Đại hội MTTQ Việt Nam cùng cấp. Đại hội bầu ra cơ quan lãnh đạo (Ban Chấp hành, Ban Thường vụ) và Chủ tịch, Phó Chủ tịch (hoặc Bí thư, Phó Bí thư) để lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động của tổ chức.

Trước mắt mỗi tổ chức giữ số lượng cấp phó hiện có, sau Đại hội thực hiện theo quy định của cấp có thẩm quyền. Các tổ chức CT-XH ở T.Ư ở tỉnh có trách nhiệm hướng dẫn việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, nghiệp vụ công tác đối với các tổ chức CT-XH ở địa phương.

Đối với cơ quan tham mưu giúp việc của cấp tỉnh, cấp xã do Ban Thường vụ cùng cấp quyết định; tổ chức MTTQ theo điều lệ do Ban Thường trực cấp trên quyết định, thực hiện quy định của Đảng, Nhà nước, Điều lệ MTTQ Việt Nam và điều lệ của các tổ chức CT-XH.

Mỗi cơ quan tham mưu giúp việc chung cho Ban Thường trực Ủy ban MTTQ, các tổ chức CT-XH chỉ có một cơ quan tham mưu giúp việc chung. Các cơ quan này không phải cơ quan tham mưu giúp việc cho các hội quần chúng. Biên chế giữ nguyên số lượng hiện nay và sau 5 năm thực hiện theo quy định. Cơ quan tham mưu giúp việc của MTTQ và các tổ chức CT-XH với các đoàn thể có sự khác biệt.

Bảo đảm sắp xếp các Hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ

Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam nhấn mạnh, đối với các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ ở cấp tỉnh, xã là nội dung mà cấp tỉnh, cấp xã, địa phương có rất nhiều ý kiến trao đổi với T.Ư. Quan điểm chỉ đạo phạm vi sắp xếp trực thuộc Mặt trận là các tổ chức hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ; các tổ chức quần chúng khác hoạt động theo Nghị định 126/2024/NĐ-CP.

Đến nay, Bộ Nội vụ đã có những hướng dẫn về sắp xếp các tổ chức hội quần chúng khác. Ở T.Ư hiện có 30 tổ chức hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ và phạm vi sắp xếp của Mặt trận chỉ là các tổ chức này. Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam đề nghị Ban Thường vụ tỉnh, thành ủy chỉ đạo rà soát, sắp xếp chi bộ, đảng bộ các tổ chức hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ trực thuộc Đảng bộ MTTQ Việt Nam cấp tỉnh.

Cũng theo bà Nguyễn Thị Thu Hà, đây là tiền đề, yếu tố đầu tiên phải làm để bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện của Đảng ủy MTTQ cấp tỉnh, cấp xã; bảo đảm lãnh đạo thông qua tổ chức đảng. Nơi nào đủ điều kiện thì thành lập đảng bộ, chi bộ; nơi nào không đủ điều kiện thì vài tổ chức thành lập 1 chi bộ.

Trên cơ sở đánh giá hiệu quả hoạt động và tình hình thực tiễn, Ban Thường trực phối hợp các ban Đảng phụ trách, các sở ngành quản lý Nhà nước đề xuất với cấp ủy cho thực hiện việc sắp xếp các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ có chức năng, nhiệm vụ trùng lặp; kết thúc hoạt động của các hội hoạt động không có hiệu quả; hợp nhất những hội có đối tượng, tính chất, nội dung hoạt động tương đồng.

“Trong khi chờ sự phối hợp, hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền, trước mắt đề nghị các đơn vị ổn định đầu mối, thực hiện tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế theo chỉ đạo của cấp ủy và hướng dẫn của các cơ quan có thẩm quyền, nhất là hướng dẫn của UBND, Sở Nội vụ các tỉnh, TP”- bà Nguyễn Thị Thu Hà nói.

Cũng theo Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam, với Mặt trận, cần hoàn thành chủ động, thành lập Ban Công tác hội quần chúng ở tỉnh (nếu được), hoặc thành lập một bộ phận theo dõi giúp cho Ban Thường trực Ủy ban MTTQ tỉnh theo dõi hướng dẫn, quản lý các hội quần chúng.

Ở cấp xã phải phân công cán bộ theo dõi các hội quần chúng. Biên chế kinh phí thực hiện theo quy định hiện hành và Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể T.Ư sẽ phối hợp Chính phủ để hướng dẫn cụ thể.

“Với các hội quần chúng phải đặt công tác phối hợp là cao nhất. Có sự khác biệt rất lớn về mô hình tổ chức bộ máy, tính trực thuộc của các hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ và các tổ chức CT-XH. Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể T.Ư đã đề xuất Bộ Chính trị chỉ đạo tổng kết Chỉ thị số 17-CT/TW ngày 28/8/2012 về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các hội quần chúng. Đề nghị Ban Bí thư T.Ư Đảng chỉ đạo, sửa đổi, bổ sung Quyết định 118-QĐ/TW ngày 22/8/2023 về quy chế tổ chức và hoạt động của hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ ở T.Ư; Chính phủ rà soát, sửa đổi Nghị định 126/2024/NĐ-CP ngày 8/10/2024 quy định tổ chức, hoạt động và quản lý hội phù hợp mô hình tổ chức, bộ máy mới”- bà Nguyễn Thị Thu Hà nêu rõ.

Quang cảnh Hội nghị toàn quốc tập huấn về tổ chức và hoạt động của tổ chức Đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị ở cấp xã (mới)

Theo Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam, trên cơ sở thực tế sắp xếp tổ chức bộ máy của MTTQ, các tổ chức CT-XH, các hội quần chúng có thể thấy Đề án sắp xếp tinh gọn cơ quan MTTQ, các tổ chức CT-XH, các hội quần chúng được Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ có sự sắp xếp vào MTTQ cùng cấp. Mức độ trực thuộc Mặt trận của các tổ chức CT-XH, các hội quần chúng cũng rất khác nhau.

Như vậy, Đề án Sắp xếp, tinh gọn cơ quan MTTQ Việt Nam, các tổ chức CT-XH, các hội quần chúng do Đảng và Nhà nước giao nhiệm vụ (cấp T.Ư, cấp tỉnh, cấp xã) và nhiều văn bản khác đều đề cập việc sắp xếp các tổ chức CT-XH, các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ về “trực thuộc” MTTQ Việt Nam, tuy nhiên tính chất trực thuộc, mức độ trực thuộc là khác nhau.

Mặt trận lãnh đạo toàn diện, trực tiếp các tổ chức CT-XH thì các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ là phối hợp, hướng dẫn, quản lý. Mặt trận và các tổ chức CT-XH có cơ quan tham mưu, giúp việc chung; các hội quần chúng do Đảng, Nhà nước giao nhiệm vụ; Mặt trận thành lập bộ phận hoặc phân công cán bộ theo dõi, hướng dẫn.

“Từ ngày 1/7/2025, Mặt trận và các tổ chức CT-XH hoạt động thông suốt theo mô hình mới, các hội sẽ tiếp tục sắp xếp, chờ hướng dẫn cơ quan có thẩm quyền”- bà Nguyễn Thị Thu Hà khẳng định.

Duy trì mô hình, tổ chức hoạt động Ban công tác Mặt trận ở khu dân cư

Liên quan mô hình tổ chức và hoạt động của Ban Công tác Mặt trận ở khu dân cư, Phó Chủ tịch - Tổng Thư ký Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam nhấn mạnh đến thời điểm này mô hình vẫn duy trì, tuy nhiên nội dung, phương thức hoạt động sự phối hợp giữa Mặt trận và các tổ chức CT-XH phải có sự thay đổi rất khác với trước kia. Ban Công tác Mặt trận được thành lập ở cơ sở (hiện là thôn, làng, ấp, bản, buôn, phum, sóc, tổ dân phố... gọi chung là khu dân cư).

Mỗi Ban có 9-11 người, gồm: Trưởng ban, Phó ban, các thành viên, một số Ủy viên Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp cơ sở cư trú ở khu dân cư, đại diện chi ủy, người đứng đầu của các chi hội đoàn thể (Người cao tuổi, Cựu chiến binh, Nông dân, Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Chữ Thập đỏ...); một số người tiêu biểu trong các tầng lớp Nhân dân, trong các dân tộc, tôn giáo.

Thay mặt Ban Thường vụ Đảng ủy MTTQ, các đoàn thể T.Ư, Ban Thường trực Ủy ban T.Ư MTTQ Việt Nam, bà Nguyễn Thị Thu Hà đề nghị các tỉnh, thành ủy thực hiện một số nội dung liên quan nội dung sắp xếp tổ chức bộ máy, nhất là cán bộ lãnh đạo cấp trưởng, cấp phó của MTTQ các tổ chức CT-XH. Theo đó, cần giữ nguyên trạng cấp phó của Mặt trận và các tổ chức CT-XH và sau 5 năm thực hiện theo quy định mới.

Linh Nguyễn