Nhiều điều cần xem xét trong vụ thủy điện xả lũ gây ngập lụt

Trận lũ lịch sử xảy ra trong 2 ngày 19 và 20-11 đã gây thiệt hại nặng nề cho hạ lưu sông Ba thuộc phía Đông tỉnh Đắk Lắk. Trong đó đã làm hàng chục người ở khu vực này tử vong. Câu hỏi được đặt ra là liệu thủy điện Sông Ba Hạ cũng như Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Đắk Lắk hay các cơ quan dự báo lũ có vô can?

Đủ thẩm quyền để đưa về mực nước đón lũ 102 m

Điều ai cũng thừa nhận đây là trận lũ lịch sử. Mực nước đo được lúc 1 giờ ngày 20-11 tại trạm Củng Sơn trên sông Ba là 40,99 m, trên báo động 3 đến 6,5 m, vượt đỉnh lũ lịch sử năm 1993 là 1,09 m. Tuy nhiên, liệu có thiệt hại nặng về người và tài sản cao như vậy nếu dự báo tốt, vận hành xả lũ hợp lý và thông báo kịp thời để người dân di dời người và tài sản? Đặc biệt khi thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ lịch sử lên đến 16.100 m3/giây vào ngày 19-11.

Trước hết, cần xem xét việc thủy điện Sông Ba Hạ có xả nước đón lũ hay không và xả nước đón lũ ở mức nào? Theo Quy trình vận hành liên hồ chứa trên sông Ba được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 878/QĐ-TTg, ngày 18-7-2018, mực nước hồ đón lũ của thủy điện Sông Ba Hạ là từ 102 - 103 m. Tại điều 15 của quy trình này thì từ ngày 15-11 đến 15-12, hồ thủy điện Sông Ba Hạ được phép chủ động tích nước trong hồ để nâng dần đến mực nước dâng bình thường 105 m. Tuy nhiên, khi xảy ra hình thái lũ thì phải đưa mực nước hồ về mực nước đón lũ là 102 - 103 m. Tại điều này cũng nói rõ trưởng Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Phú Yên (nay là Đắk Lắk) quyết định vận hành hồ thủy điện Sông Ba Hạ nhưng không thấp hơn mực nước 102 m.

Thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ với lưu lượng 16.100 m3/giây gây ngập nặng hạ lưu sông Ba. Ảnh: KHẢI MY

Tại thời điểm ngày 16-11, thủy điện Sông Ba Hạ có đưa mực nước hồ về mực nước đón lũ 103 m. Tuy điều này nằm trong ngưỡng cho phép của Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Ba nhưng nếu có sự chỉ đạo quyết liệt từ Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Đắk Lắk, yêu cầu thủy điện Sông Ba Hạ hạ mực nước đón lũ xuống 102 m thì đã có thêm 40 triệu m3 dung tích để điều tiết lũ.

Tại lệnh vận hành các hồ thủy điện Sông Ba Hạ, Krông H'năng, Sông Hinh của Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Đắk Lắk vào ngày 15-11, mặc dù đã cảnh báo xuất hiện một đợt lũ trên các sông, có sông trên báo động 3 nhưng cơ quan này chỉ yêu cầu một cách chung chung rằng: "Các chủ hồ thủy điện Sông Ba Hạ, Krông H'năng, Sông Hinh tổ chức thực hiện vận hành đưa mực nước hồ về mực nước trước lũ trước 11 giờ ngày 16-11", mà không hề quyết liệt buộc thủy điện Sông Ba Hạ đưa mực nước hồ về 102 m để đón lũ. Cần biết là Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Đắk Lắk có đủ thẩm quyền để làm việc đó.

Lũ bất ngờ hay thiếu quyết liệt?

Một vấn đề khác là thông báo về việc xả lũ. Công ty CP Thủy điện Sông Ba Hạ cho rằng đã thực hiện đầy đủ từ việc thông báo trên hệ thống tin nhắn, văn bản gửi địa phương và thông báo điều chỉnh lưu lượng xả lũ được phát đi liên tục. Thế nhưng, phần lớn người dân ở lưu vực hạ lưu sông Ba đều không nhận được các thông báo này. Việc thông báo chỉ đến với cơ quan chức trách và đến với vài cụm loa, trong khi lưu vực hạ lưu sông Ba rất rộng lớn và người gánh chịu hậu quả nặng nhất lại là người dân.

Một vấn đề nữa là khác rất nhiều với cơn bão số 13 trước đó hoặc nhiều trận bão khác được chính quyền huy động tối đa nhân lực, phương tiện để di dời, thậm chí cưỡng chế người dân phải di dời đến nơi an toàn ngay từ trước thì trong trận lũ lịch sử này, việc đó đã không được thực hiện một cách quyết liệt. Thậm chí đến sáng 20-11, khi nước lũ đã bắt đầu rút thì Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự tỉnh Đắk Lắk họp khẩn, bàn đến chuyện di dời khẩn cấp dân. Lúc này, nói đúng ra là cứu nạn dân chứ không còn là di dời dân tránh lũ.

Cũng cần xem xét từ các bản tin dự báo khí tượng thủy văn lưu vực hồ thủy điện Sông Ba Hạ của Đài Khí tượng Thủy văn Trung Bộ mà thủy điện Sông Ba Hạ chủ yếu dựa vào để vận hành. Theo bản tin của cơ quan này vào ngày 17-11, lưu lượng nước về hồ thủy điện Sông Ba Hạ lớn nhất được dự báo cho 2 ngày 17 và 18-11 chỉ từ 4.500 - 4.800 m3/giây.

Còn bản tin dự báo ngày 18-11 thì đỉnh lũ sẽ rơi vào ngày 19-11, với lưu lượng nước về hồ thủy điện Sông Ba Hạ chỉ từ 8.500 - 9.000 m3/giây.

Tiếp tục bản tin dự báo vào ngày 19-11, thì ngày này cũng là ngày nước lũ lên cao nhất với đỉnh lũ vào lúc 16 giờ, lưu lượng nước lũ cao nhất về hồ thủy điện Sông Ba Hạ dự báo chỉ 12.000 - 13.000 m3/ giây.

Trong khi đó, thực tế nước lũ về hồ thủy điện Sông Ba Hạ lúc 16 giờ ngày 19-11 lại lên đến 16.120 m3/giây, dẫn đến việc thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ với lưu lượng chưa từng có - 16.100 m3/giây, nhấn chìm hàng ngàn ngôi nhà, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản.

Phải chăng, vì độ chênh rất lớn trong dự báo thủy văn của Đài Khí tượng Thủy văn Trung Bộ so với thực tế, góp phần cho việc thiếu quyết liệt phòng lũ từ xa để dẫn đến thiệt hại nặng nề này?

TRUNG VỸ