Nhiều gói thầu có dấu hiệu làm trái quy định

Mặc dù các quy định về điều kiện chỉ định thầu rất cụ thể và rõ ràng. Cụ thể, theo Điều 5, Luật Đấu thầu năm 2013 quy định về Tư cách hợp lệ của nhà thầu, nhà đầu tư. Tại điểm d, Khoản 1 nêu rõ nhà thầu, nhà đầu tư là tổ chức có tư cách hợp lệ khi đáp ứng đủ các điều kiện, trong đó có “Đã đăng ký trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia”.

Điều 22, Luật Đấu thầu nêu về hình thức chỉ định thầu. Theo đó, điểm e, Khoản 2 quy định, việc thực hiện chỉ định thầu đối với gói thầu quy định tại các điểm b, c, d, đ và e Khoản 1 Điều này phải đáp ứng đủ các điều kiện, trong đó “Nhà thầu được đề nghị chỉ định thầu phải có tên trong cơ sở dữ liệu về nhà thầu của cơ quan quản lý nhà nước về hoạt động đấu thầu”.

Bên cạnh các quy định của Luật Đấu thầu năm 2013, Thông tư 58/2016 /TT-BTC ngày 29/3/2016 của Bộ Tài chính cũng nêu rõ điều kiện đối với các gói thầu chỉ định.

Tại Điều 15 Thông tư 58/2016/TT-BTC về các trường hợp được áp dụng chỉ định thầu, có nêu rất rõ ở điểm c Khoản 3. Theo đó “Nhà thầu được đề nghị chỉ định thầu phải có tên trong cơ sở dữ liệu về nhà thầu theo quy định của Bộ Kế hoạch và Đầu tư”, trừ gói thầu mua sắm tài sản, hàng hóa, dịch vụ thuộc đề án hoặc dự toán mua sắm thường xuyên có giá gói thầu không quá 100.000.000 đồng (một trăm triệu đồng).

Tuy nhiên, thời gian vừa qua vẫn có nhiều gói thầu sử dụng ngân sách nhà nước có dấu hiệu làm trái quy định pháp luật trong hoạt động đấu thầu.

Theo đó, nhiều đơn vị tham gia với vai trò nhà thầu tư vấn nhưng tại thời điểm được chỉ định thầu, các nhà thầu này chưa có tên, dữ liệu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia - một trong những điều kiện bắt buộc để có đủ tư cách hợp lệ. Việc này có dấu hiệu vi phạm Luật Đấu thầu năm 2013 và Thông tư 58/2016/TT-BTC.

Bên cạnh đó, còn có tình trạng chiêu trò "cài thâùquen, chèn thầu lạ". Mới đây, đại biểu Nguyễn ThịThủy (đoàn Bắc Kạn) đã nêu 5 chiêu trò lách luật trong hoạt động đấu thầu thời gian qua.

Thứ nhất, là tình trạng chia nhỏ các gói thầu để áp dụng chỉ định thầu. Đáp ứng yêu cầu của thựctiễn, nhất là những trường hợp cấp bách hoặc là khoản chi nhỏ, Luật Đấu thầu đã quy định cáctrường hợp chỉ định thầu quy định các hạn mức được áp dụng chỉ định thầu như dưới 100 triệu đồng, dưới 500 triệu đồng và dưới 1 tỉ đồng.

"Tuy nhiên, để lách các quy định này, việc chia nhỏ gói thầu để áp dụng hình thức chỉ định thầu diễn ra phức tạp trong thực tế, thể hiện trong nhiều kết luận thanh tra, kết luận điều tra. Đơn cử tại một bệnh viện đa khoa tỉnh, kết luận của thanh tra tỉnh chỉ rõ tổng giá trị mua sắm hơn 95 tỉ đồng, nhưng ban hành hơn 1.165 quyết định về chỉ định thầu, với giá trị của gói thầu chỉ dưới 100 triệu đồng" - bà Thủy nêu rõ.

Bên cạnh đó, lợi dụng các quy định chia tách gói thầu, có trường hợp chia nhỏ gói thầu theo dạng chia phần để mỗi nhà thầu trúng một phần. Hoặc cũng có trường hợp gom nhiều gói thầu nhỏ để tạo thành gói thầu phức tạp mà chỉ một doanh nghiệp mới có thể đáp ứng được. Từ đó, tránh cuộc đấu thầu thực sự cạnh tranh.

Thứ hai, tình trạng cài cắm điều khoản hướng thầu, để "cài thầu quen, chèn thầu lạ". Quy định về hồ sơ mời thầu là để chọn nhà thầu tốt nhất đáp ứng quy định của pháp luật. Tuy nhiên, theo đại biểu Thủy, nếu có ý đồ thì đây là những chốt chặn loại bỏ nhà thầu không mong muốn.

"Thực tế, nhiều chủ đầu tư cài cắm những điều khoản hướng thầu, để hướng tới các nhà thầu thân hữu, loại bỏ các nhà thầu khác. Từ đó, biến đấu thầu rộng rãi thành đấu thầu hạn chế"- đại biểu Nguyễn Thị Thủy nhấn mạnh và cho biết có tình trạng "đi đêm" để thông thầu, trao đổi với các tiêu chí kĩ thuật, thậm chí cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu. Theo phản ánh của báo chí, có những gói thầu đưa ra tiêu chí như phải có bằng khen của Bộ Tài chính về nghĩa vụ nộp thuế, gần như tiêu chí đưa ra chỉ dành cho một doanh nghiệp.

Thứ ba, chiều trò thiết lập "quân xanh quân đỏ" để thông thầu. Tình trạng "quân xanh quân đỏ" thời gian qua đã tạo ra nhiều cuộc đấu thầu thiếu cạnh tranh, thu lời bất chính. Theo đại biểu Thủy, có những nhà thầu chỉ để trượt, nhằm lót đường cho nhà thầu đã được định sẵn trúng thầu. Thực tế còn có tình trạng với sự tiếp tay của bên chủ đầu tư, tạo ra cuộc đấu thầu như vở kịch với "quân xanh quân đỏ". Hệ lụy, khiến cho doanh nghiệp làm ăn chân chính không được cạnh tranh bình đẳng, mất cơ hội kinh doanh, có thể gây thiệt hại cho Nhà nước.

Thứ tư, tình trạng móc ngoặc với thẩm định giá nâng khống giá trị gói thầu. Đại biểu Thủy cho rằng, nếu chỉ nhìn vào hồ sơ thì tất cả đều đúng quy trình, nhưng đi sâu vào mới phát hiện sự móc ngoặc tinh vi của chủ đầu tư - đơn vị tư vấn - đơn vị thẩm định giá và đơn vị trúng thầu, qua đó thổi giá cao gấp nhiều lần so với giá trị thực.

Thứ năm, tình trạng nhũng nhiễu tiêu cực khác.Tình trạng vi phạm các quy định pháp luật, láchcác quy định như nêu trên đều có thể tiềm ẩn hoặc hướng tới nguy cơ tham nhũng, trục lợi. Đáng lưu ý, có đến 58,9% doanh nghiệp cho biết, việc chi trả chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu là "luật bất thành văn" mà doanh nghiệp phải tự hiểu khi tham gia.

"Đấu thầu nếu không được quy định và quản lýchặt chẽ sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho thamnhũng, trục lợi. Liên tiếp các vụ việc sai phạm trong thời gian vừa qua đã phản ánh thực tế này"- đại biểu Thủy nhấn mạnh.

Nhóm PV