Nhiều tiến triển trong điều trị béo phì cá nhân hóa

Ảnh: TruthAboutWeight

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công nhận béo phì là một bệnh mạn tính. Bởi lẽ thừa cân béo phì không chỉ là vấn đề vóc dáng hình thể mà còn là nguyên nhân dẫn đến nhiều bệnh: tiểu đường, các bệnh tim mạch; gây nhiều biến chứng như ngưng thở khi ngủ, vô sinh, trầm cảm, rối loạn lo âu…

Nếu không kiểm soát tình trạng thừa cân béo phì, ngành y tế nói riêng và xã hội nói chung phải chịu nhiều gánh nặng. Theo một thống kê, chi phí điều trị béo phì và biến chứng của béo phì ước tính 3.000 tỷ USD vào năm 2030 và lên đến 18.000 tỷ USD vào năm 2060.

Mới đây, một nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế, do Đại học Ben Gurion (BGU) của Israel dẫn đầu, đã xác định được những nhóm tế bào mỡ mới, chưa từng được biết đến trước đây trong cơ thể con người. Phát hiện mang tính đột phá trên, được công bố trên tạp chí Nature Genetics, mở ra tiềm năng điều trị bệnh béo phì theo hướng cá nhân hóa.

Tế bào mỡ nội tạng có tương tác mạnh hơn với các tế bào miễn dịch, thúc đẩy quá trình viêm nhiễm.

Công trình này là một phần của dự án Human Cell Atlas, chuyên lập bản đồ các loại tế bào trong cơ thể con người. Bằng cách sử dụng công nghệ lập bản đồ RNA, nhóm nghiên cứu đã gắn các "mã vạch" độc nhất vào từng phân tử RNA của các tế bào mỡ. Điều này giúp họ nhận diện những loại tế bào mỡ riêng biệt trong hai khu vực chính: mỡ dưới da và mỡ nội tạng.

Trong 30 năm qua, sự hiểu biết về mô mỡ đã có những sự thay đổi lớn. Từ chỗ chỉ được coi là một vị trí lưu trữ năng lượng, mô mỡ đã được công nhận là có khả năng sản xuất các protein điều tiết cảm giác thèm ăn, ăn uống và tiêu hao năng lượng thông qua các protein như leptin - hormone ảnh hưởng đến trung tâm điều khiển não bộ.

Mặc dù hầu hết các tế bào mỡ trong mỡ dưới da và mỡ nội tạng đều tương tự nhau, nhưng các nhà nghiên cứu đã tìm thấy sự khác biệt trong cách chúng tương tác với các tế bào khác. Cụ thể, tế bào mỡ nội tạng có tương tác mạnh hơn với các tế bào miễn dịch, thúc đẩy quá trình viêm nhiễm - nguyên nhân của nhiều bệnh lý chuyển hóa như tiểu đường và tim mạch. Trong khi đó, tế bào mỡ dưới da tập trung vào chức năng chống viêm, có thể giúp bảo vệ cơ thể khỏi một số tác động tiêu cực của béo phì.

Đặc biệt, tỉ lệ các tế bào mỡ đặc biệt này cao hơn ở những người có tình trạng kháng insulin nghiêm trọng, cho thấy chúng có thể là chỉ dấu quan trọng để đánh giá nguy cơ biến chứng của béo phì. Theo các nhà khoa học, nếu những loại tế bào mỡ này có thể dự báo nguy cơ mắc bệnh chuyển hóa hoặc phản ứng với điều trị, đây sẽ là một bước tiến lớn trong phát triển phương pháp điều trị béo phì cá nhân hóa.

Tương tự, mới đây, một nhóm nghiên cứu từ Nhật Bản đã phát hiện một loại vi khuẩn đường ruột giúp chuyển hóa lượng đường dư thừa trong cơ thể thành dạng có lợi hơn, từ đó cải thiện môi trường đường ruột và ngăn ngừa béo phì. Nghiên cứu, được công bố gần đây trên tạp chí khoa học Nature Communications của Anh, còn có sự tham gia của các nhà khoa học từ Đại học Nông nghiệp và Công nghệ Tokyo, Đại học Hokkaido, Đại học Tỉnh Ishikawa, Đại học Kobe, Đại học Wakayama, Đại học Tokushima và Đại học Kindai.

Lượng đường dư thừa, đặc biệt là sucrose (đường ăn), được biết đến là yếu tố chính gây ra các bệnh này. Tuy nhiên, một loại vi khuẩn axit lactic được cho là có khả năng phân hủy sucrose trong cơ thể, giúp chuyển hóa thành exopolysacarit (EPS) - một loại đường mà ruột non khó hấp thụ.

Trong khi phân tích mẫu phân của 500 người khỏe mạnh và những người mắc bệnh béo phì để tìm kiếm vi khuẩn sản sinh EPS, các nhà nghiên cứu đã tình cờ phát hiện thêm loại vi khuẩn có tên streptococcussalvarius, xuất hiện nhiều hơn ở những người có thân hình thon gọn.

Loại vi khuẩn mới tạo ra một dạng EPS gọi là SsEPS, nhằm giúp các vi khuẩn đường ruột tạo ra các axit béo chuỗi ngắn một cách hiệu quả, từ đó ngăn ngừa sự hấp thụ chất béo trong cơ thể. Khi thử nghiệm tiêm vi khuẩn SsEPS vào người những con chuột béo phì trong một thời gian dài, các nhà nghiên cứu tiếp tục tìm thấy nhiều vi khuẩn đường ruột tạo ra axit béo chuỗi ngắn hơn. Nồng độ axit béo chuỗi ngắn cũng tăng lên trong máu chuột và lượng đường trong máu được cải thiện.

Các nhà khoa học kỳ vọng, phát hiện này sẽ mở ra hướng điều trị mới cho bệnh béo phì và tiểu đường, cũng như hỗ trợ công tác phòng ngừa. Nhà nghiên cứu Ikuo Kimura cho biết nhóm muốn tiếp tục tìm kiếm các vi khuẩn và EPS có chức năng cao hơn nữa, nhằm khám phá những ứng dụng thực tiễn cho sức khỏe con người.

Trong khi đó, một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí Nature đã cho thấy ngay cả sau khi giảm cân đáng kể, các tế bào mỡ trong cơ thể vẫn mang "ký ức" về tình trạng béo phì trước đó. Phát hiện này có thể giải thích vì sao nhiều người rất khó duy trì cân nặng sau khi thực hiện chương trình giảm cân.

Theo nhóm nghiên cứu từ Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sĩ (ETH Zurich), "ký ức" này xuất hiện do béo phì gây ra những thay đổi trong bộ epigenome - một tập hợp các đánh dấu hóa học có thể được thêm vào hoặc loại bỏ khỏi DNA và protein của tế bào, từ đó điều chỉnh hoạt động của gen. Đối với tế bào mỡ, sự thay đổi này khiến chúng không thể thực hiện chức năng bình thường. Tiến sĩ Laura Hinte, đồng tác giả nghiên cứu nhấn mạnh: "Điều này có nghĩa là người giảm cân cần được hỗ trợ nhiều hơn và lâu dài hơn để tránh tăng cân trở lại".

Ngày 10/3, hãng dược phẩm Đan Mạch Novo Nordisk đã công bố kết quả đầy hứa hẹn từ thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III mang tên REDEFINE 2, cho thấy loại thuốc thế hệ mới CagriSema có khả năng mang lại hiệu quả giảm cân đáng kể cho bệnh nhân thừa cân hoặc béo phì mắc tiểu đường tuýp 2. Sau gần 70 tuần điều trị, những người tham gia thử nghiệm đã giảm trung bình 15,7% trọng lượng cơ thể.

CagriSema là một loại thuốc tiêm hàng tuần, kết hợp hai hoạt chất: semaglutide (có trong thuốc tiêm Wegovy) và cagrilintide. Semaglutide mô phỏng hormone GLP-1, giúp giảm cảm giác thèm ăn, trong khi cagrilintide mô phỏng hormone amylin, hỗ trợ kiểm soát đường huyết. Sự kết hợp này mang lại tác động kép, vừa giúp giảm cân, vừa cải thiện kiểm soát đường huyết cho bệnh nhân mắc tiểu đường.

Người giảm cân cần được hỗ trợ nhiều hơn và lâu dài hơn để tránh tăng cân trở lại.

Thử nghiệm REDEFINE 2 được thực hiện trên khoảng 1.200 bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 với chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 27 trở lên. Một điểm đáng chú ý là quá trình thử nghiệm được thiết kế linh hoạt, cho phép bệnh nhân điều chỉnh liều dùng theo đáp ứng của cơ thể. Điều này cho thấy tính cá nhân hóa trong phác đồ điều trị, một yếu tố quan trọng trong việc tối ưu hóa hiệu quả.

Hoài Phương