Nhiều ý kiến đóng góp hoàn thiện chính sách nhằm tăng quy mô dân số bền vững

Nêu ý kiến tại cuộc họp góp ý hoàn thiện dự án Luật Dân số do Cục Dân số (Bộ y tế ) phối hợp với Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) tổ chức ngày 13/11, Phó Cục trưởng Cục Dân số (Bộ y tế) Phạm Vũ Hoàng cho biết, dự án Luật Dân số đã được Chính phủ trình Quốc hội. Đây là dự án luật có vai trò hết sức quan trọng, tác động đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Dự án Luật Dân số tập trung vào bốn nhóm chính sách lớn gồm duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số; và nâng cao chất lượng dân số.

Hiện nay, chưa có quốc gia nào trên thế giới ban hành Luật Dân số. Việt Nam là quốc gia đầu tiên xây dựng dự luật này.

Dự án Luật Dân số và dự án Luật Phòng bệnh đã được Chính phủ trình Quốc hội và thảo luận tại Tổ vào ngày 23/10/2025 trong khuôn khổ Kỳ họp thứ 10.

Đến ngày 10/11, Quốc hội đã thảo luận phiên toàn thể tại hội trường về hai dự án luật này, có 20 đại biểu Quốc hội phát biểu ý kiến và 18 đại biểu gửi ý kiến bằng văn bản để Ban soạn thảo tiếp thu, hoàn thiện, trình Quốc hội thông qua vào ngày 10/12/2025.

Theo ông Phạm Vũ Hoàng, Dự thảo Luật được xây dựng trên cơ sở kế thừa các quy định của Pháp lệnh Dân số, nhằm tạo cơ sở pháp lý thống nhất, đồng bộ để thể chế hóa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng về công tác dân số; đồng thời khắc phục những hạn chế, tồn tại trong giai đoạn trước và đáp ứng yêu cầu phát triển dân số trong tình hình mới. Dự thảo cũng hướng tới việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức trong lĩnh vực dân số.

Theo ông Hoàng, nội hàm công tác dân số rất rộng và đang được điều chỉnh bởi nhiều luật có liên quan. Dự thảo Luật Dân số gồm 8 chương, 28 điều, trong đó quy định cụ thể hơn so với Pháp lệnh Dân số trước đây, đặc biệt là các chính sách và biện pháp về nâng cao chất lượng dân số, công tác truyền thông, vận động và giáo dục về dân số.

Phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật tập trung vào các nội dung như duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh; thích ứng với già hóa dân số và dân số già; nâng cao chất lượng dân số; tăng cường truyền thông, vận động, giáo dục về dân số; cùng các điều kiện bảo đảm thực hiện hiệu quả công tác dân số.

Một điểm mới đáng chú ý, để duy trì mức sinh thay thế, dự thảo Luật Dân số đề xuất bổ sung các chính sách hỗ trợ thiết thực như tăng thời gian nghỉ thai sản, hỗ trợ tài chính khi sinh con, đồng thời bổ sung tiêu chí ưu tiên được mua hoặc thuê nhà ở xã hội theo quy định của pháp luật về nhà ở.

Đóng góp ý kiến tại cuộc họp, GS.Nguyễn Thiện Nhân, Đoàn đại biểu Quốc hội TP.HCM, nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo nhấn mạnh, Luật Dân số sẽ quyết định vận mệnh, tương lai đất nước 50 hoặc 100 năm nữa.

Ông cho rằng, Việt Nam chỉ còn khoảng 20 năm để hành động, bởi theo bài học từ Nhật Bản, nước này đã bỏ lỡ giai đoạn 20 năm vàng nên hiện nay không thể khắc phục được hậu quả. Năm 1975, dân số Việt Nam khoảng 50 triệu người, và 50 năm sau, Việt Nam đã đạt hơn 100 triệu người. “Nếu không đạt được quy mô dân số như hiện nay thì chúng ta sẽ thiếu lao động, thiếu nhân lực và không thể phát triển,” ông Nhân nói.

Còn theo GS.Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng Viện Dân số và Các vấn đề xã hội (Đại học Kinh tế Quốc dân), ông khá lo lắng khi gần đây nghe một cháu gái ở nông thôn nói: “Cháu không hiểu sinh con để làm gì.”

“Thời xưa, chúng ta lớn lên là dựng vợ gả chồng rồi sinh con, điều đó diễn ra rất tự nhiên. Bây giờ nghe cháu gái hỏi lại như vậy khiến tôi thấy đây là câu hỏi không dễ trả lời”, GS.Nguyễn Đình Cử nói.

Ông Nguyễn Đình Cử cũng dẫn một tài liệu nước ngoài, trong đó nêu quan điểm rằng Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng cần cùng nhau chia sẻ chi phí với các cặp vợ chồng đang nuôi con nhỏ.

Theo ông, việc chia sẻ này là rất cần thiết. Nhà nước đã có chính sách hỗ trợ, quy định rõ trong luật; tuy nhiên, cộng đồng hiện nay có nhiều loại quỹ đóng góp như Quỹ phòng chống bão lụt, Quỹ vì người nghèo, Quỹ khuyến học… Ông đề nghị đối với các cặp vợ chồng đang nuôi con nhỏ nên được miễn hoặc giảm các khoản đóng góp vào những quỹ này để họ bớt gánh nặng chi phí.

Cũng theo chuyên gia, thời gian qua Nhà nước đã có một chính sách chia sẻ rất lớn, đó là miễn, giảm học phí cho học sinh từ bậc mầm non đến hết trung học phổ thông. Song bên cạnh đó, ông cũng đề xuất không nên giới hạn độ tuổi 35 khi xem xét chính sách hỗ trợ sinh con.

Được biết, hiện đến nay, chưa có quốc gia nào trên thế giới ban hành Luật Dân số. Việt Nam là quốc gia đầu tiên xây dựng dự luật này. Luật Dân số không thể bao phủ hết được mong muốn của hơn 100 triệu dân, nhưng hướng tới đáp ứng tối đa nhu cầu chính đáng của người dân.

Trước đó, tại nghị trường Quốc hội, nói về dự án Luật Dân số, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết, đây là một đạo luật có phạm vi rất rộng, liên quan trực tiếp đến con người và quyền con người, đặc biệt là cách thức thể hiện các chính sách chăm sóc cho người dân Việt Nam trên tất cả các lĩnh vực.

Chính vì vậy, khi xây dựng Luật Dân số, Bộ Y tế đã rà soát tất cả các quy định có liên quan. Có khoảng 60 luật, bộ luật liên quan đến con người và quyền con người đã được xem xét, rà soát kỹ lưỡng. Ví dụ, về quy mô dân số đã được xác định là một trong những tiêu chí trong Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn; cơ cấu dân số được thể hiện trong Luật Trẻ em, Luật Người cao tuổi, Luật Thanh niên...

Người đứng đầu ngành Y tế cho biết, các nội dung liên quan đến cơ cấu, quy mô, phân bố và chất lượng dân số đã được quy định tại nhiều luật khác nhau.

Trong quá trình xây dựng dự án Luật Dân số, Bộ Y tế luôn cố gắng thể hiện tinh thần của Nghị quyết số 21-NQ/TW năm 2017 của Trung ương; đặc biệt là Kết luận số 149 của Bộ Chính trị về sơ kết 5 năm thực hiện Nghị quyết 21 và gần đây nhất là Nghị quyết 72-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, nhằm thể hiện tinh thần mới trong chính sách dân số.

Một thay đổi căn bản trong Luật Dân số lần này là chuyển trọng tâm từ “Dân số và Chính sách Kế hoạch hóa gia đình” sang “Dân số và Phát triển”, nhằm giải quyết đồng bộ các vấn đề về quy mô, cơ cấu, phân bố và chất lượng dân số trong mối quan hệ với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và từng địa phương.

Về nguồn lực, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho rằng cần nhìn nhận cả trước mắt và lâu dài. Chính sách dân số, giải quyết vấn đề già hóa dân số, nâng cao mức sinh thay thế đòi hỏi đầu tư rất lớn.

Qua nghiên cứu báo cáo của đại biểu Nguyễn Thiện Nhân và kinh nghiệm quốc tế, có thể thấy nhiều nước như Nhật Bản, Hàn Quốc chi ngân sách khổng lồ cho lĩnh vực này, song đến nay kết quả vẫn rất thách thức. “Chúng tôi cho rằng cần có sự vào cuộc, phối hợp đồng bộ của tất cả các bộ, ban, ngành”, Bộ trưởng nhấn mạnh.

D.Ngân