Nhìn lại sự vận động, phát triển của Văn học, nghệ thuật Việt Nam

Hội thảo nhằm tổng kết, đánh giá những thành tựu nổi bật của văn học, nghệ thuật Việt Nam trong 50 năm qua, với sự tham dự của gần 100 đại biểu là các chuyên gia, nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý, văn nghệ sĩ đến từ các viện nghiên cứu; các trường đào tạo văn hóa, nghệ thuật; các nhà hát, đơn vị nghệ thuật; hội văn học nghệ thuật chuyên ngành ở Trung ương và địa phương; cơ quan truyền thông.

Hội thảo nhằm tổng kết, đánh giá những thành tựu nổi bật của văn học, nghệ thuật Việt Nam trong 50 năm qua, với sự tham dự của gần 100 đại biểu

Báo cáo đề dẫn Hội thảo, ông Hoàng Hà, Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật cho biết, văn học, nghệ thuật luôn được Đảng ta xác định là lĩnh vực rất quan trọng và đặc biệt tinh tế của văn hóa.

Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, văn học, nghệ thuật đã hoàn thành sứ mệnh vẻ vang đồng hành cùng dân tộc, phản ánh, cổ vũ và thôi thúc quân và dân ta đánh thắng giặc ngoại xâm, giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước, đi lên chủ nghĩa xã hội, với đại thắng mùa Xuân 1975. “Tấm bản đồ văn học, nghệ thuật” đất nước liền một dải, 50 năm qua, văn học, nghệ thuật Việt Nam tiếp tục mạch nguồn truyền thống cách mạng, bám sát thực tiễn và hơi thở cuộc sống, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ, góp phần bồi đắp tâm hồn, tư tưởng, tình cảm và khí phách con người Việt Nam.

Từ chỗ tập trung phản ánh tinh thần cộng đồng, hào khí dân tộc trong hai cuộc kháng chiến thần thánh, giai đoạn 1975-1985, văn học, nghệ thuật đi sâu vào phản ánh thực tiễn cuộc sống hòa bình, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đồng thời, cũng đã xuất hiện các tác phẩm phản ánh sắc thái cá nhân, những trăn trở về bất cập, trì trệ của cơ chế quan liêu bao cấp, lóe sáng những đòi hỏi đổi thay của “đêm trước đổi mới”, tuy nhiên, những tác phẩm này còn ít.

Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật Hoàng Hà phát biểu đề dẫn Hội thảo

Về tổng thể, giai đoạn này, văn học, nghệ thuật mang đậm khuynh hướng chính trị, tuyên truyền với phương pháp sáng tác hiện thực xã hội chủ nghĩa. Từ năm 1986 đến nay, bầu không khí dân chủ của công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng đã thực sự khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để văn nghệ sĩ cống hiến, đa dạng phong cách biểu đạt.

Văn học, nghệ thuật phản ánh phong phú muôn mặt cuộc sống, kể cả những vấn đề hậu chiến cũng được phản ánh với những cái nhìn mới, đi sâu vào thân phận, bi kịch cá nhân, qua đó đề cao những giá trị cốt lõi: nhân bản, yêu nước, khoan dung, vị tha…

Cùng với mở cửa và hội nhập quốc tế, giao lưu văn hóa được tăng cường, nhiều trường phái văn học, nghệ thuật được tiếp thu, một số nhà nghiên cứu đã đề cập đến khuynh hướng sáng tác hậu hiện đại trong văn học, vượt qua những khuôn khổ sáng tác trước đó.

Nhiều tác phẩm văn học đã được dịch ra nước ngoài; nhiều chương trình nghệ thuật đã được giới thiệu đến bạn bè quốc tế thông qua các ngày văn hóa, tuần văn hóa; một số tác phẩm điện ảnh đoạt giải thưởng quốc tế… qua đó, góp phần quảng bá hình ảnh đất nước, con người Việt Nam ra thế giới.

Từ năm 1990 đến nay, nhiều loại hình nghệ thuật đương đại mới xuất hiện như: nghệ thuật sắp đặt, nghệ thuật trình diễn, nghệ thuật đa phương tiện… góp phần là phong phú đời sống văn hóa tinh thần của công chúng, nhất là giới trẻ. Các lễ hội văn hóa (âm nhạc, điện ảnh, ngày thơ…) cũng là điều kiện tốt, kích thích sự sáng tạo của văn nghệ sĩ.

Đặc biệt, nhờ vào thành tựu khoa học công nghệ, nhiều tác phẩm văn học, nghệ thuật được lan tỏa rộng rãi trên môi trường mạng, mang đến những tâm thế mới cho người sáng tác và công chúng: đó là sự chủ động, tương tác hai chiều; qua đó, giúp người sáng tác nắm bắt thị hiếu và nhu cầu hưởng thụ của công chúng để có thế sáng tạo những tác phẩm mới, hấp dẫn công chúng.

Sự phát triển của thị trường nghệ thuật những năm gần đây đã đóng góp quan trọng vào phát triển công nghiệp văn hóa, mà tiên phong là lĩnh vực điện ảnh ở phía Nam.

“Có thể nói, chưa bao giờ mà văn nghệ sĩ có nhiều điều kiện thuận lợi để công bố, phổ biến các sáng tạo như hiện nay. Đảng và Nhà nước luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho văn hóa nói chung và văn học, nghệ thuật nói riêng. Điều này được thể hiện qua các chủ trương, chính sách hỗ trợ, khuyến khích sự tìm tòi, tôn trọng tự do sáng tạo của văn nghệ sĩ. Nghị quyết 23-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới đã khẳng định văn học, nghệ thuật “là nhu cầu thiết yếu, thể hiện khát vọng chân, thiện, mỹ của con người; là một trong những động lực to lớn trực tiếp góp phần xây dựng nền tảng tinh thần của xã hội và sự phát triển toàn diện của con người Việt Nam”- ông Hoàng Hà cho biết.

Toàn cảnh Hội thảo

Tuy vậy, bên cạnh những thành tựu đạt được, lĩnh vực văn học, nghệ thuật vẫn còn những hạn chế, đó là sự thiếu vắng những tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật, phản ánh đúng tầm vóc của sự nghiệp đổi mới, có sức lay động mạnh mẽ công chúng.

Còn có những tác phẩm nặng về giải trí, dễ dãi chạy theo thị hiếu tầm thường; một số tác phẩm phản ánh sự bế tắc, u tối, xa rời thực tiễn cuộc sống. Nghệ thuật truyền thống gặp nhiều khó khăn trong việc duy trì hoạt động.

Công tác lý luận, phê bình cũng đã có những thành tựu nhất định nhưng chưa tương xứng với kỳ vọng. Chính sách cho văn học, nghệ thuật vẫn còn những vướng mắc, bất cập…

Nhằm giúp các các chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý và văn nghệ sĩ nhận diện rõ hơn về thành tựu cũng như thực trạng phát triển của văn học, nghệ thuật 50 năm sau ngày đất nước thống nhất; từ đó có các giải pháp, đề xuất phù hợp, thúc đẩy văn học, nghệ thuật phát triển bền vững trong thời gian tới, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (Bộ VHTTDL) tổ chức Hội thảo khoa học “Nhìn lại sự vận động, phát triển của văn học, nghệ thuật Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30.4.1975-30.4.2025)”.

Hội thảo là diễn đàn khoa học hữu ích để các chuyên gia, nhà quản lý, văn nghệ sĩ cùng nhau đánh giá, phân tích, trao đổi về những thành tựu nổi bật đạt được và đề xuất những giải pháp thiết thực, góp phần vào sự phát triển bền vững của văn học, nghệ thuật nước nhà trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

33 tham luận cùng nhiều ý kiến trao đổi sôi nổi tại hội thảo tập trung vào những vấn đề: Đánh giá sự vận động, phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam qua 50 năm đất nước thống nhất, chỉ ra những đặc điểm nổi bật của các giai đoạn phát triển, nhất là từ sau đổi mới (1986) đến nay (ưu điểm, hạn chế).

Phân tích nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế trong xây dựng và phát triển nền văn học, nghệ thuật nước nhà 50 năm qua.

Đề xuất các giải pháp hữu hiệu để xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật Việt Nam thực sự là một thành tố quan trọng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đóng góp xứng đáng vào công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước.

Qua hội thảo, lan tỏa thông điệp xây dựng nền văn học, nghệ thuật Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong xã hội, góp phần thực hiện thành công Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030.

HÀ AN