Như là một ngày sám hối

Ta đang bước đến ngày cuối cùng của năm cũ với bao cảm xúc đặc biệt. Có những điều ta không có thời gian để nhớ thì bây giờ đang chầm chậm trở về trong ký ức ta. Có những điều ta không thể nào tìm được cách quên đi giống như một sự tự giải thoát thì giờ đây đang xa dần hoặc tạm lắng xuống trong lòng. Có những điều ta chưa có ý thức làm thì trong khoảng thời gian này lòng ta chợt muốn làm cho một ai đấy một điều gì đấy. Và có những hành động ta làm mà chẳng hề nghĩ lại hay dày vò thì lúc này ta muốn ngồi xuống để nhìn lại và suy ngẫm về những hành động đó như là sự sám hối.

Chân dung tự họa của Nguyễn Quang Thiều.

Tâm trạng ấy là có thật và xẩy ra với nhiều người. Ta không hiểu điều gì trong trời đất lúc giao mùa này đã mang lại một hơi thở khác cho đời sống của ta. Phải chăng những ngày cuối cùng của năm cũ là lúc lòng ta trở nên yên tĩnh và xao động hơn bao giờ hết. Phải chăng mỗi năm đi qua ta lại nhận ra đã rời xa cuộc sống này thêm một chút và gần với cõi chết thêm một chút.

Trong những ngày này, ta nhớ đến những người thân yêu đã vĩnh viễn rời khỏi thế gian và đã tan vào đất đai nồng ấm, thân thuộc và vô tận. Ta nhớ đến những người thân đang ở một chốn xa xôi trên thế gian mênh mông mà chưa về đoàn tụ với ta trong ngôi nhà ông bà, cha mẹ đã dựng lên. Ta nhớ đến một người bạn bị lãng quên trong suốt một năm bởi công việc và bao chuyện thường nhật như bịt mất đôi mắt của ta. Ta bỗng hào phóng ban cho mình một khoảng bình yên để ngắm nhìn một cái cây đang nhú những chồi non.

Và ta gặp một tia nắng ấm từ cái nhìn của một người hàng xóm mà ta nghĩ họ chẳng có can hệ gì đến ta. Nhưng cái nhìn kia cho ta nhận ra ta đã sống quá chật hẹp trong thế giới của cá nhân mình. Ta lại nghĩ: tại sao một đồng nghiệp mất đi rồi ta mới thấy người ấy thực sự có những điều tốt đẹp. Thế mà khi người ấy còn sống, lòng ta đầy ngờ vực, đầy phòng thủ và đôi lúc đầy mưu toan với người ấy.

Tại sao ta đã từng nổi giận và “băng giá” với một người bên cạnh ta chỉ vì một bất đồng nhỏ. Tại sao ta không đến trước người đó mỉm cười và nói: “Lỗi thuộc về tôi”. Khi ta nói vậy thì lòng ta đâu trĩu nặng bởi cái lỗi kia. Mà ngược lại, lòng ta thấy nhẹ nhõm và một điều gì đó đã mở ra trong lòng mình.

Lúc này đây, ta đang lau dọn ban thờ trong ngôi nhà ta. Ta thấy đôi mắt trong di ảnh của những người thân đã mất nhìn ta thương yêu và nhân ái làm sao. Ta lại nhớ đến những lời dạy dỗ của ông bà, cha mẹ ta khi họ còn sống và thấy lòng hổ thẹn vì ta chẳng làm được bao nhiêu điều tốt cho con người. Ta chợt cúi mặt khi nghĩ đến có một lần trong năm cũ ta đã tỏ ra kinh bỉ một kẻ khó khăn đến nhờ vả ta. Ta đâu có biết rằng: Khi ta đưa bàn tay ra giúp đỡ một người gặp khó khăn hay sa ngã thì hạnh phúc nở trong ta chứ không phải nở trong lòng kẻ được giúp.

Người được giúp hay cầu xin được giúp không phải là người hạnh phúc nhất. Kẻ giúp người khác mới là kẻ hạnh phúc. Ta nói điều này chắc chắn hầu hết mọi người đã từng giúp ai đó một việc gì đó cho dù rất nhỏ cũng thấy được điều ta nói. Ta đã từng hận thù một người. Nhưng ta không hề thấy kẻ bị hận thù kia đau đớn hay khổ sở mà đau đớn và khổ sở lại tràn ngập lòng ta như bóng tối phủ ngập ngôi nhà không ánh lửa. Ta từng quan sát những người uống cà phê buổi sáng khi họ bỏ vào mũ hay nón của một người ăn xin những đồng tiền của mình. Ta thấy gương mặt của hầu hết họ hắt lên ánh sáng của niềm vui và sự thanh thản. Còn người được cho kia xúc động đấy nhưng vẫn có một nỗi gì đó trĩu nặng trên gương mặt họ.

Người báo tin mừng.

Bây giờ, công việc của cơ quan một năm đã tạm vơi đi. Ta có nhiều thời gian để hồi tưởng. Và ta thấy thực sự niềm vui trong ta thì ít mà sự hổ thẹn trong ta lại nhiều. Trong suốt một năm qua, ta từng có những phút tự đắc khi ta làm được một điều gì đó hơn người khác. Ta thật ấu trĩ, thật khờ dại và thật thiếu hiểu biết. Và ta cũng từng khó chịu và cảm thấy không yên trong lòng khi có ai đó thậm trí là bạn thân của ta có được một chút gì đó may mắn hơn ta. Ta không ngờ, lòng ta lại hẹp hòi như vậy. Nghĩ thế mà mặt ta tự nhiên cúi xuống và ta thấy con người ta thật chẳng ra gì.

Ta đã từng được người khác nâng dậy khi vấp ngã hay khi ta đang ở trong một thời kỳ khó khăn. Nhưng sau đó ta lại có lúc không muốn nâng đỡ người khác chỉ vì người ấy đã làm cho ta đôi điều khó chịu. Ta từng muốn thể hiện sự nổi trội của mình trước đám đông nhưng lại bằng cách dìm người khác xuống. Tại sao ta không nhận ra rằng: Ta cứ sống và làm việc một cách chân thành nhất và nhiệt huyết nhất chính là con đường dẫn đến cái ghế tôn vinh mà đám đông dành cho ta.

Ta cũng phải thừa nhận rằng, ta đã từng có những lần đạt được những gì ta muốn bằng những tính toán, mưu mô của mình. Đôi khi ta nhầm lẫn sự khôn lỏi của ta là trí tuệ ta. Nhưng có những lúc ta nhận ra rằng: Khi ta trở thành kẻ khôn lỏi ta tự thấy mình mất đi tư thế đàng hoàng của mình. Bây giờ nghĩ lại thấy thật hổ thẹn. Nhưng nhiều lúc, sự hổ thẹn này không đủ sức mạnh để vượt qua những cám dỗ thường ngày của ta.

Bây giờ, trong một ngày yên tĩnh, ta bỗng thấy hơn ba trăm ngày trong năm ta đã bị đầy đọa quá nhiều bởi hiếu thắng, bởi tranh giành, bởi đố kị, bởi chen đẩy, bởi toan tính, bởi ích kỷ, bởi khó chịu… Thế mà cái ta đạt được vẫn không làm lòng ta thỏa mãn và thanh thản. Ta vẫn cảm thấy có gì đó nặng nề và u uẩn ở trong ta mà ta chẳng có cách nào thoát ra được.

Và lúc này, ta thấy thật may mắn là chưa đánh mất mình hoàn toàn khi ta vẫn có được một ngày để nghĩ về những gì ta đã làm trong một năm qua. Ta vừa giật mình kinh hãi khi thấy ta đã sống với quá nhiều toan tính và vô nghĩa. Sau giây phút giật mình kinh hãi và xấu hổ, ta lại muốn khóc vì thấy mình vẫn còn biết xấu hổ.

Bây giờ, trong yên tĩnh, ta nhìn ra cánh đồng mênh mông trước mặt đang xôn xao tiếng những hạt mầm, ta thấy trong góc vườn nhà ai đó những nụ hoa đang hé nở, ta thấy một gương mặt người đâu đó vừa lướt qua ta với ánh sáng của thân thiện… Ta bước đến những nơi chốn đó, trong ngọn gió ấm đầu tiên của mùa xuân vừa thổi đến từ chân trời, ta thấy lòng mình vang lên những giai điệu náo nức và ấm áp. Cảm giác ấy có phải là do ta vừa đi qua một đường hầm của sự sám hối để bước đến cánh đồng thanh sạch và nhiều ý nghĩa.

Nguyễn Quang Thiều