Những chiến sĩ thầm lặng căng mình nơi đầu sóng

Vượt lên trên tất cả những khó khăn đặc thù, trong đó có cả nguy cơ cao bị lây nhiễm bệnh, họ đã ngày đêm lặng thầm cống hiến, góp một phần không nhỏ trong cuộc chiến chống COVID-19.

Không còn khái niệm thời gian

Áp lực đè nặng nhất là những ngày đầu tiên, đại dịch xảy ra toàn cầu, chưa từng có tiền lệ trong lịch sử, chưa có phương pháp cụ thể trong điều trị, tất cả các thông tin đều mới.

Ngay khi có mồi đặc hiệu do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cung cấp, phòng thí nghiệm bắt đầu thực hiện các mẫu nghi ngờ nhiễm SAR-CoV-2. Số lượng mẫu tăng lên từng ngày, có những ngày lên tới 2.000 mẫu. Lượng bệnh phẩm nhiều như vậy, việc thực hiện xét nghiệm (XN) đảm bảo sớm và chính xác nhất vô tình tạo nên áp lực vô cùng lớn.

Để có thể đưa ra được những kết quả XN sớm, chính xác phục vụ đáp ứng nhanh cho công tác phòng, chống dịch, các y bác sĩ luôn phải làm việc trong tâm thế chạy đua với thời gian. Thời điểm đó, phòng thí nghiệm chỉ có 13 cán bộ có nhiệm vụ thực hiện XN, chia thành 3-4 người một nhóm, làm việc từ 9h sáng hôm trước đến 9h sáng hôm sau.

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan cùng đại diện Viện VSDT TW và cá nhân tại lễ trao giải thưởng ngày 19/5/2020.

Trong 24h của ca trực, bất cứ lúc nào có mẫu từ các trung tâm y tế dự phòng hoặc bệnh viện gửi đến, các y bác sĩ cùng các kỹ thuật viên cũng luôn sẵn sàng, thậm chí nhận mẫu ngay trong đêm để có thể xử lý mẫu và tiến hành XN sớm. Tất cả số mẫu đều được thực hiện XN và hoàn thành trong ca trực. Khâu nhập liệu, trả kết quả cũng rất quan trọng, đảm bảo đúng tên, mã số bệnh phẩm, kết quả XN đúng với mã bệnh nhân.

17 người còn lại cùng với các y bác sĩ khác của Viện VSDTTW cũng đảm nhiệm một công việc “đầu sóng ngọn gió” không kém: điều tra dịch tễ và lấy mẫu XN tại các điểm cách ly y tế. Mặc dù mang trong mình nguy cơ cao vì tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, có những ngày phải đến lấy mẫu 2-3 lần tại cùng một điểm hay phải lao mình đi giữa đêm lấy mẫu, nhưng các “chiến sĩ” luôn sẵn sàng trong bất cứ tình huống nào, khi có lệnh điều động là lập tức chuẩn bị dụng cụ, trang phục khẩn trương lên đường ngay. Thời điểm ấy ổ dịch Sơn Lôi (Vĩnh Phúc) vừa bùng phát, những bệnh nhân đầu tiên có kết quả dương tính với SARS-CoV-2, áp lực tâm lý đè nặng lên các bác sĩ trước lượng công việc rất lớn tiếp theo. Quá trình lấy mẫu, cán bộ y tế đứng đối diện với bệnh nhân, mặt đối mặt rất gần để lấy mẫu bệnh phẩm dịch phết họng ở vùng hầu họng và dịch tỵ hầu ở mũi. Những động tác này dễ kích thích ho, sặc, có nguy cơ phát tán mầm bệnh, vậy nên trong bộ đồ bảo hộ kín mít, dù rất nóng và ngộp, nhưng các y bác sĩ luôn cố gắng chứ không được bỏ dở công đoạn. Đó là chưa kể, các y bác sĩ đi từ tâm dịch về tuy đảm bảo an toàn nhưng phải đeo khẩu trang liên tục và về nhà cũng phải ở phòng riêng để tự cách ly với gia đình.

“Khoa Virus có tới 70% cán bộ là nữ, vì thế nên công việc nghiên cứu, XN vô cùng vất vả. Nhưng không vì vất vả mà lùi bước được. Mọi người ai cũng mệt và căng thẳng nhưng trên hết là đồng lòng, có sự cổ vũ kịp thời từ ban lãnh đạo viện và gia đình các bác sĩ. Nếu không có sự hậu thuẫn này thì chúng tôi rất khó để hoàn thành công việc.” - TS. Hoàng Vũ Mai Phương chia sẻ.

Áp lực đi cùng với rủi ro

phơi nhiễm

Các quy trình lấy mẫu, XN đều phải đảm bảo nguyên tắc thực hành an toàn sinh học, đòi hỏi sự chính xác, cẩn thận và kỹ lưỡng. Cả quá trình XN cần rất nhiều bước, đòi hỏi sự tỉnh táo tối đa để cho được kết quả chính xác nhất. Các y bác sĩ nhận định rất rõ, kết quả không chuẩn xác sẽ gây nhiều hệ lụy nghiêm trọng, nhất là trong bối cảnh bệnh dịch hết sức phức tạp. Việc bảo quản các mẫu bệnh phẩm không cẩn trọng sẽ phát tán virus ra ngoài, các cán bộ XN sẽ là người lây nhiễm đầu tiên. Vậy nên, mỗi bệnh phẩm đều được xem xét cả về dịch tễ, triệu chứng để đối chiếu với kết quả XN, tuyệt đối không để lọt âm tính giả.

Việc xử lý mẫu được tiến hành trong phòng an toàn thí nghiệm cấp độ III để đảm bảo các tác nhân mới nổi nguy hiểm như SARS-CoV-2 không phát tán ra bên ngoài. Các cán bộ phòng thí nghiệm đều phải là người có kinh nghiệm, được đào tạo kỹ càng về những tiêu chuẩn kỹ thuật và áp suất không khí đặc biệt, được trang bị đầy đủ các phương tiện phòng hộ cá nhân,... giúp cho họ phần nào yên tâm khi tiếp xúc với tác nhân mới này.

Ca bệnh thứ 17 xuất hiện, cả nước chính thức bước vào giai đoạn II của cuộc chiến. Số lượng mẫu nhiều hơn, dồn dập hơn, công tác XN căng thẳng hơn. Nhưng không chỉ XN, Viện còn tổ chức song song rất nhiều các lớp tập huấn cho các cán bộ y tế tại hệ thống XN ở bệnh viện và các trung tâm kiểm soát bệnh tật các tỉnh, có thể phát hiện SARS-CoV-2. Giai đoạn đầu, mẫu XN từ 28 tỉnh phía Bắc đều gửi về Viện VSDTTW thì đến nay có 31 đơn vị ở phía Bắc đủ điều kiện thực hiện XN SARS-CoV-2, giảm tải rất nhiều cho phòng thí nghiệm ở Viện, cũng là cơ hội để tăng cường năng lực XN tuyến tỉnh.

Ổ dịch Bạch Mai bùng phát, để ngăn chặn COVID-19 lây ra cộng đồng, bảo vệ sức khỏe của người dân và cán bộ y tế, ngoài việc tiếp tục thực hiện XN mẫu như bình thường, Viện VSDTTW đã kết hợp với Bệnh viện Đại học Y Hà Nội hỗ trợ bệnh viện Bạch Mai, tổ chức lấy mẫu và XN cho tất cả người đang có mặt tại bệnh viện. Được biết, Viện VSDTTW đã chia sẻ được khoảng 1.700 mẫu XN với mong muốn nhanh chóng dập ổ dịch Bạch Mai.

Các nhà nữ khoa học làm việc tại Phòng Thí nghiệm - Khoa Virus - Viện VSDTTW.

Lặng thầm, cần mẫn

“bắt” SARS-CoV-2

Trong lúc cao điểm của dịch bệnh, ngoài nhiệm vụ XN cấp thiết thì các cán bộ y tế phải bắt tay ngay vào nghiên cứu phân lập SARS-CoV-2. Quá trình nuôi cấy và phân lập diễn ra nhanh chóng và đầy nguy hiểm. Để nuôi cấy, nhóm nghiên cứu lựa chọn mẫu bệnh phẩm dương tính với COVID-19 và nuôi cấy trên 2 mẫu tế bào được cung cấp bởi phòng thí nghiệm Hữu nghị của trường Đại học Nagasaki (Nhật Bản). Sau khi gây nhiễm, tế bào gây nhiễm được theo dõi hàng ngày bằng kính hiển vi và xác định sự có mặt của virus bằng phương pháp realtime RT-PRC. Cuối cùng, cũng đã nhìn thấy hình hài của con virus sau 72h, tức là đã nuôi cấy và phân lập thành công virus trong phòng thí nghiệm. Sự kiện này đã đưa Việt Nam trở thành 1 trong 4 quốc gia phân lập thành công virus này.

Đây là tiền đề để Việt Nam giải mã nguồn gốc của virus mới, độc lực, cơ chế gây bệnh, khả năng xâm nhập, tính sinh miễn dịch; tạo điều kiện cho việc sản xuất test XN nhanh cho các trường hợp nhiễm và nghi nhiễm virus SARS-CoV-2; nâng khả năng XN hàng nghìn mẫu bệnh phẩm mỗi ngày trong trường hợp cần thiết.

Trong quá trình điều trị cho bệnh nhân mắc COVID-19, có những bệnh nhân dương tính trở lại. Trên thực tế, xét nghiệm bằng kỹ thuật Real Time-PCR là lấy một đoạn mồi đặc hiệu phát hiện các đoạn gene đặc trưng của SARS-CoV-2. XN này phát hiện mật mã di truyền của con vius chứ không phải phát hiện toàn bộ con virus.

Nếu muốn khẳng định ở bệnh nhân tái dương tính, virus còn hoạt động hay không, phải nuôi cấy con virus này. Ngay lập tức, Viện VSDTTW nhận nhiệm vụ thực hiện tiến hành nuôi cấy SARS-CoV-2 từ những ca tái dương tính, sớm có thể lý giải vì sao có những trường hợp dương tính trở lại sau khi được công bố điều trị khỏi.

Các kết quả nuôi cấy cho thấy các trường hợp tái dương tính không phải người lành mang trùng. Bởi ở người lành mang trùng, SARS-CoV-2 phải sống, nhưng kết quả nuôi cấy virus này cho thấy ca tái dương tính không mang virus sống, chỉ mang mảnh xác của SARS-CoV-2.

Chính vì vậy, tập thể khoa học nữ Phòng Thí nghiệm Cúm - Khoa Virus đã được lựa chọn để trao Giải thưởng Kovalevskaia năm 2019 với các nghiên cứu nhằm giảm gánh nặng của bệnh cúm, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tại buổi trao giải, Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Doan - Chủ tịch Ủy ban Giải thưởng Kovalevskaia Việt Nam nhận định: Việc nuôi cấy và phân lập thành công SARS-CoV-2 đã đạt nhiều kết quả tốt, được cả thế giới công nhận. Các nữ khoa học hôm nay đã gieo mầm trong vườn ươm tài năng khoa học nữ của Việt Nam, thôi thúc sự quyết tâm trong mỗi người, học tập, nghiên cứu, cống hiến cho xã hội, đem lại một Việt Nam tươi đẹp hơn”.

Không ngừng nghiên cứu và học hỏi, đến nay, Viện VSDTTW ứng dụng nghiên cứu và phát triển thành công loại sinh phẩm chẩn đoán huyết thanh học được khuyến cáo sử dụng để phát hiện SARS-CoV-2 và hiện nay là nghiên cứu vắc-xin ngừa COVID-19. Bộ test ELISA xác định kháng thể kháng SARS-CoV-2 “made in Vietnam” thực sự là niềm tự hào của các nhà khoa học Việt Nam và là một “vũ khí” để chúng ta chủ động hơn trong cuộc chiến chống lại dịch COVID-19. Riêng với nghiên cứu vắc-xin ngừa COVID-19, tính đến thời điểm hiện tại, mẫu máu chuột đã được thử nghiệm vắc-xin ngừa COVID-19 đang được XN tại Viện và sớm có kết quả trong thời gian tới.

Có những sự hy sinh thầm lặng khắc sâu vào tâm khảm mọi người. Trong cơn đại dịch nguy hiểm, lòng yêu nghề, tinh thần trách nhiệm đã vượt qua tất cả. Đội ngũ y bác sĩ và nhân viên y tế Viện VSDTTW vẫn luôn sẵn sàng nhận nhiệm vụ, cống hiến vì sức khỏe cộng đồng, vì niềm tin đẩy lùi dịch bệnh.

Phạm Huyền