Những chuyển động của thương mại toàn cầu

Hai nhà lãnh đạo Anh và Mỹ tại cuộc họp báo ở Washington.

Quyết định gây thách thức

Đầu tháng 4/2025, như tuyên bố trước đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump chính thức công bố áp dụng mức thuế đối ứng đối với hàng hóa vào Xứ Cờ hoa. Ngoài mức thuế cơ bản 10% đối với hàng hóa nhập khẩu từ các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, Nhà trắng thông báo triển khai thêm các mức thuế đối ứng với những đối tác mà Washington cho là đang tạo ra sự mất cân bằng thương mại với Mỹ.

Sau các lần cân nhắc, cuối tháng 7/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump ký sắc lệnh, theo đó, thuế đối ứng với hầu hết đối tác thương mại của Mỹ được áp dụng theo mức mới, dao động từ 10% đến 41%. Nhà trắng nhấn mạnh, việc tăng thuế góp phần thu hẹp thâm hụt thương mại kéo dài và bảo vệ việc làm trong nước, nhất là trong những ngành chịu sức ép cạnh tranh lớn từ nước ngoài như thép, nhôm, hàng tiêu dùng, dệt may và công nghệ.

Điểm đáng chú ý là phạm vi áp thuế của Mỹ lần này rất rộng, cho cả các đối tác lớn ở châu Âu, châu Á và Mỹ Latin, khiến tác động của chính sách từ Nhà trắng được đánh giá “làm rung chuyển” hệ thống thương mại toàn cầu, vốn vẫn đang nỗ lực phục hồi hoàn toàn sau đại dịch Covid-19 và các biến động địa chính trị trước đó. Các nước mau chóng đề nghị đàm phán với Mỹ. Các nền kinh tế lớn cân nhắc điều chỉnh chính sách, trong khi các quốc gia xuất khẩu nhỏ và trung bình đối mặt những thách thức trong việc tái định vị mình trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cao trào tác động từ chính sách thuế quan mà Washington triển khai diễn ra khi thế giới chứng kiến “vòng xoáy trả đũa” giữa Mỹ và các đối tác. Nhiều quốc gia tuyên bố cứng rắn với chính sách của Nhà trắng. Trong đó, Trung Quốc cảnh báo đáp trả nếu bị Mỹ áp thêm thuế; Brazil tuyên bố sẵn sàng “có câu trả lời” tương xứng nếu không đạt được các giải pháp ngoại giao với nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Bày tỏ không hài lòng về mức thuế của Mỹ, song để cân bằng giữa việc bảo vệ ngành sản xuất trong nước với nhu cầu duy trì quan hệ kinh tế-an ninh với Washington, Liên minh châu Âu (EU) nỗ lực tham gia nhiều vòng đàm phán, nhằm tìm được “tiếng nói chung” với đối tác bên kia Đại Tây Dương.

Trong khi đó, nhiều quốc gia ASEAN, Nam Á, Trung Đông hay Mỹ Latin vốn phụ thuộc lớn vào xuất khẩu sang Mỹ đối mặt nguy cơ giảm thị phần do các mức thuế cao từ Mỹ. Thách thức này khiến các nước tập trung đẩy mạnh đàm phán với Washington. Dù vậy, nhiều nước cũng tận dụng cơ hội để định vị lại mình trong chuỗi cung ứng điện tử, công nghệ hoặc dệt may, với quyết tâm cải thiện năng lực sản xuất, hạ tầng và môi trường đầu tư.

Dòng chảy thương mại đổi hướng

Việc Mỹ thông báo áp dụng mức thuế mới với các đối tác đã khiến giới chuyên gia kinh tế ngay lập tức bày tỏ lo ngại. Như dự báo, năm 2025 đã chứng kiến nhiều biến động từ chuỗi cung ứng đến tâm lý thị trường. Chính sách thuế quan của Mỹ không chỉ ảnh hưởng doanh nghiệp xuất khẩu từ các nước đối tác, mà còn tác động ngược trở lại chính người tiêu dùng Mỹ.

Theo các nhà phân tích, việc áp thuế hàng loạt khiến doanh nghiệp Mỹ phải tìm nguồn hàng thay thế từ các quốc gia không bị áp thuế cao. Doanh nghiệp Mỹ nhập khẩu hàng hóa từ các thị trường bị đánh mức thuế nâng lên có thể phải giảm biên lợi nhuận hoặc cắt giảm chi phí, dẫn đến nguy cơ sa thải lao động, ảnh hưởng thị trường việc làm Mỹ. Mức thuế cao hơn cũng làm tăng chi phí sản xuất, nhất là đối với các ngành phụ thuộc nhiều vào linh kiện nhập khẩu.

Theo các nhà kinh tế, nếu các mức thuế được áp dụng nghiêm ngặt, giá hàng hóa trên các nền tảng trực tuyến hoặc bán lẻ tại Mỹ có thể tăng đáng kể, làm giảm sức mua. Dự báo mới đây của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng cho thấy, kinh tế Mỹ sẽ giảm tốc xuống 2% trong năm nay, đánh dấu mức suy giảm đáng kể so với năm 2024.

Các tổ chức quốc tế cũng lo ngại rằng, “cuộc chiến thuế quan” có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng thương mại thế giới trong trung hạn. Một số nguyên do là giá nguyên liệu đầu vào biến động, cộng với dòng vốn đầu tư quốc tế bị gián đoạn và các doanh nghiệp phải điều chỉnh kế hoạch mở rộng sang thị trường Mỹ. Thực tế, tháng 10/2025, IMF cảnh báo, nền kinh tế toàn cầu cho thấy những dấu hiệu căng thẳng do chính sách thuế quan của Mỹ và chủ nghĩa bảo hộ lan rộng, dù triển vọng khả quan hơn so với dự kiến ban đầu.

Báo cáo Triển vọng Kinh tế Thế giới được công bố mới đây cho thấy, IMF dự báo nền kinh tế toàn cầu sẽ tăng trưởng 3,2% trong năm 2025, cao hơn mức 3% được dự đoán hồi tháng 7. Đến năm 2026, tăng trưởng được dự báo giảm nhẹ xuống còn 3,1%. Theo IMF, việc nâng dự báo tăng trưởng năm nay chủ yếu nhờ các yếu tố mang tính thời sự, như sự bùng nổ hoạt động khi doanh nghiệp và hộ gia đình đẩy mạnh mua hàng trước khi mức thuế cao có hiệu lực cùng với đồng USD yếu hơn, qua đó hỗ trợ thương mại toàn cầu.

Những tín hiệu mới

Trong báo cáo nêu trên, IMF cũng cho biết có nhiều dấu hiệu cho thấy tác động của thuế cao đã bắt đầu lan rộng, trong đó có tại Mỹ. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, điều đáng nói là dù chịu nhiều tác động tiêu cực, vẫn có những yếu tố giúp giảm phần nào ảnh hưởng của cú sốc thuế quan, trong đó có sự bùng nổ đầu tư vào trí tuệ nhân tạo (AI). Trung Quốc đã phần nào giảm thiểu tác động của thuế cao bằng cách chuyển hướng xuất khẩu sang các thị trường châu Á và châu Âu, đồng thời tăng cường hỗ trợ tài khóa. Trong khi đó, chính sách mở rộng tài khóa của Đức cũng giúp kích thích phần còn lại của Khu vực đồng tiền chung châu Âu.

Đáng chú ý, theo Tổng Giám đốc IMF, quyết định của hầu hết các quốc gia không đáp trả mức thuế do Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt là một trong những yếu tố hàng đầu giúp củng cố sức chống chịu của nền kinh tế toàn cầu. Quyết định đó giúp tránh được nguy cơ leo thang thuế quan gây tổn hại nghiêm trọng cho tăng trưởng kinh tế thế giới. Trước đó, nhiều nước đã đạt được thỏa thuận thương mại “phút chót” với Mỹ, trước khi sắc lệnh áp thuế đối ứng mà chính quyền Tổng thống Donald Trump áp lên nhiều nước có hiệu lực. Trong đó, đáng chú ý là các thỏa thuận giữa Mỹ với Anh, EU, một số nước châu Á và các đối tác khác.

“Duy trì được sức bền” và “khả năng chống chịu đáng kinh ngạc” là nhận định của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) khi đánh giá về kinh tế thế giới năm 2025. OECD cho biết, từ đầu năm đến nay, việc các nước phải ứng phó các rào cản mới về chính sách thương mại và thuế quan cùng bất ổn địa chính trị tại một số khu vực trên thế giới và đầu tư suy giảm đã làm chậm tăng trưởng. Dù vậy, nhu cầu tiêu dùng vẫn duy trì tương đối mạnh. Điều này nhờ một số nước nới lỏng chính sách tài chính, ban hành các chính sách kinh tế vĩ mô nhằm thúc đẩy tăng trưởng, thu nhập thực tế tăng cùng nhu cầu cao đối với các khoản đầu tư liên quan trí tuệ nhân tạo, đặc biệt tại Mỹ.

OECD cũng dự báo kinh tế thế giới tăng trưởng 3,2% trong năm 2025, giảm nhẹ so với mức 3,3% của năm trước. Tuy nhiên, OECD nhấn mạnh: Nền kinh tế toàn cầu đã cho thấy khả năng chống chịu đầy bất ngờ trong năm 2025. Tăng trưởng toàn cầu có thể phục hồi vào năm 2026 sau khi suy giảm trong nửa cuối năm 2025, một phần là nhờ tác động của thuế quan giảm, điều kiện tài chính thuận lợi, chính sách hỗ trợ và lạm phát giảm trong khi các nền kinh tế mới nổi ở châu Á tiếp tục đóng góp phần lớn vào tăng trưởng toàn cầu.

Từ quý IV/2025, nhiều tín hiệu cho thấy Mỹ muốn điều chỉnh chính sách thuế nhằm giảm tác động tiêu cực lên tiêu dùng và sản xuất trong nước. Một số cuộc đàm phán song phương với các đối tác lớn được mở lại và duy trì. Việc Mỹ tiếp tục thông báo các thỏa thuận thương mại với các nước trước khi năm 2025 kết thúc, hay việc Nhà trắng công bố chi tiết thỏa thuận mà Tổng thống Mỹ Donald Trump đạt được với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngay đầu tháng 11/2025 đã mang lại nhiều tín hiệu tích cực cho thương mại toàn cầu, dù theo các chuyên gia, những tiến triển này là chưa đủ để “kết thúc cuộc chiến thuế quan” và Nhà trắng vẫn sẽ tiếp tục theo đuổi chính sách áp thuế để bảo vệ vị thế và lợi ích quốc gia trong thời gian tới.

Với những biến động đa tầng và lan rộng, 2025 trở thành một năm bản lề của thương mại thế giới, mở ra nhiều câu hỏi về tương lai của chuỗi cung ứng toàn cầu, trật tự kinh tế đa phương và vai trò của các cường quốc kinh tế trong định hình luật chơi mới. Những tác động này được dự báo còn tiếp tục ảnh hưởng sâu rộng trong năm 2026 và thời gian tới, khi thế giới bước vào giai đoạn cạnh tranh kinh tế-thương mại khốc liệt hơn.

THỂ TRẦN