Những cuốn sách lịch sử nổi bật năm 2022

Các tác phẩm lịch sử được thực hiện dày dặn về dung lượng, chuyên sâu về nội dung. Có những tác phẩm đồ sộ như Sự suy tàn và sụp đổ của đế chế La Mã, có tác phẩm trình bày lịch sử nhân loại theo chiều hướng tiếp cận số đông như Sự sinh thành thế giới, hoặc chỉ khai thác một góc cạnh để từ đó luận suy, nối kết sự liên đới như Đời muối.

Sự sinh thành thế giới - Bertrand Fichou, Florent Grattery

NXB Kim Đồng phát hành.

Sách viết về lịch sử hình thành vũ trụ, Trái Đất và muôn loài với lời văn giàu hình tượng, hài hước và dễ cảm. Ở đó, với 100 câu chuyện khác nhau theo chủ đề tiệm tiến thời gian, độc giả trở về thuở hồng hoang, hồi hộp dõi theo hành trình tiến hóa của các loài từ sự sống đầu tiên xuất hiện cho đến những chủng loài có vây sống trên cạn, khủng long, người vượn và cả chúng ta hôm nay.

Sử dụng ngôn từ đại chúng theo hướng tiếp cận đông đảo độc giả, Sự sinh thành thế giới không đi sâu vào bất cứ một vấn đề, sự kiện cụ thể nào, mà ở đây, sách chia theo chủ đề có sự liên kết, móc nối của chủ đề trước với chủ đề sau trong mối tương quan lịch sử. Từ sự sống hình thành ban đầu trong vũ trụ, cho đến vụ nổ Big Bang, hay xuất hiện và tuyệt diệt của khủng long, đến việc xuất hiện loài có vú, lông vũ, các động thực vật đều đem đến sự thú vị, dể hiểu.

Trong tiến trình sinh thành, phát triển này, loài người dù ra đời sau, nhưng có vị trí đặc biệt quan trọng trong tiến trình tiến hóa của vũ trụ, Trái Đất, ảnh hưởng lớn tới môi sinh, môi trường theo cả hai chiều hướng tích cực và tiêu cực.

Đời muối - Mark Kurlansky

HuyHoangbooks và NXB Dân trí phát hành.

Sách chia làm ba phần, xoay quanh lịch sử, vai trò, ảnh hưởng của muối không chỉ trong đời sống ẩm thực, mà còn rộng hơn, là vận mệnh của quốc gia, dân tộc, và lịch sử vận động của thế giới.

Từ xa xưa, khi khoa học kỹ thuật chưa phát triển, khi bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học còn chưa ra đời, thì muối đã định vị sự có mặt của nó trong lịch sử tự nhiên và tâm trí loài người. Những danh nhân thế giới đã xác định vai trò của muối theo những cách khác nhau tùy vào góc nhìn, cách tiếp cận của họ. Với Homer, muối là “vật chất thần thánh”, còn nhà triết học Plato cho rằng muối là vật mà các vị thần rất thích.

Muối còn gắn với cả tính dục khi trong văn hóa thế giới cổ xưa từ Ai Cập, La Mã đến Ấn Độ quan niệm muối làm tăng khả năng ham muốn tình dục. Những câu chuyện về muối được kể liên quan đến văn hóa trừ tà khi muối có tác dụng ngăn ma quỷ. Ở Haiti, muối giúp phá bỏ bùa chú, trong khi đó tại Nhật Bản, rải muối lên sân khấu ngăn ma quỷ hại diễn viên…

Trở nên quen thuộc trong sinh hoạt, đời sống, văn hóa ẩm thực của loài người, muối phổ biến, dễ kiếm và rẻ hiện nay, nhưng thời xa xưa, đó là một mặt hàng xa xỉ phẩm ở nhiều nơi trên thế giới, khiến người ta phải săn lùng, thậm chí là chiến tranh vì muối thể hiện trong Chương 12 “Chiến tranh muối Mỹ”, Chương 16 “Cuộc chiến xoay quanh muối”...

Sự suy tàn và sụp đổ của đế chế La Mã - Edward Gibbon

Omega Plus và NXB Thế giới phát hành.

Tác phẩm tập trung vào đoạn cuối lịch sử lâu dài của đế chế La Mã, một trong những đế chế định hình lịch sử thế giới cổ đại không chỉ châu Âu lục địa, mà cả một phần châu Á rộng lớn. Về mặt thời gian, Edward Gibbon đã tái hiện lịch sử đế chế này trải qua 13 thế kỷ với điểm bắt đầu là thời đại Trajan và vương triều Antonine (98-198) và kết thúc bằng sự sụp đổ của Constantinopolis năm 1453.

Ở tác phẩm này, những thành tựu về triết học, văn chương, tôn giáo, ngôn ngữ, pháp luật của đế quốc La Mã được trình bày cho thấy sự vĩ đại của đế chế này. Edward Gibbon làm nổi quy mô của một đế chế trải dài từ khắp Âu - Á, tầm ảnh hưởng về quyền lực chính trị của nó. Đồng thời, nguyên nhân của sự suy tàn và sụp đổ cũng được nhấn mạnh.

Ảnh hưởng của tác phẩm là rất rộng lớn. Nhiều người nổi tiếng đã thừa nhận sự tác động của Sự suy tàn và sụp đổ của đế chế La Mã đến bản thân như Thủ tướng Anh Winston Churchill, nhà văn Virginia Woolf...

Những trận chiến thay đổi lịch sử - DK

Công ty Cổ phần Văn hóa Đông A và NXB Dân trí phát hành.

Sách tập hợp hơn 90 trận giao tranh quan trọng nhất thế giới, từ thời cổ đại cho đến kỷ nguyên nguyên tử. Trình bày cô đọng, súc tích, tác phẩm trở nên sống động, trực quan với hệ thống minh họa bản đồ, tranh vẽ, vật chứng và ảnh chụp…

Những trận chiến lưu danh sử sách được đề cập trong tác phẩm, là những trận quyết chiến có tầm ảnh hưởng đến vận mệnh các quốc gia, dân tộc, thậm chí là châu lục, liên quan đến sự thành lập vương quốc, diệt vong đế chế hay tạo dựng một đế quốc trong lịch sử. Đó là trận Austerlitz gắn với Napoleon I, trận Gettysburg trong nội chiến Mỹ, trận Trân Châu Cảng 1941... Độc giả cũng bắt gặp lịch sử Việt Nam với những trận Điện Biên Phủ 1954, Tổng tiến công Mậu Thân 1968…

Qua Những trận chiến thay đổi lịch sử, diện mạo một thời của nhiều quốc gia trên thế giới được phục dựng. Chẳng hạn Đế quốc Mông Cổ dưới sự lãnh đạo của Thành Cát Tư Hãn đã mở rộng không chỉ một vùng Bắc Á, mà còn hướng về Tây Á, tạo nên một đế chế làm cả châu Âu, châu Á phải khiếp sợ. Tiệm tiến thời gian, tại Bắc Mỹ, một phần diện mạo Mỹ hiện nay, được định hình từ cuộc chiến 13 bang thuộc địa giành độc lập trước thực dân Anh, và cuộc nội chiến Mỹ 1861-1865.

Quyền lực của địa lý - Tim Marshall

Nhã Nam và NXB Phụ nữ phát hành.

Tim Marshall nổi tiếng với những tác phẩm nghiên cứu về địa chính trị như Những tù nhân của địa lý, Chia rẽ… và Quyền lực của địa lý.

Trải qua 10 chương trong Quyền lực của địa lý, vị trí, thế và lực của nhiều quốc gia trên thế giới được tác giả phân tích, đánh giá dựa trên hiện trạng và chiến lược của họ trong hoàn cầu.

Ngoài những quốc gia ít nhiều có vị thế trên bàn cân chính trị như Anh, Australia, Tim Marshall đã hướng sự chú ý tới những thế lực mới nổi Thổ Nhĩ Kỳ, Ả Rập Saudi và cả những quốc gia tưởng như yếu thế Ethiopia, Hy Lạp... Thời đại hiện nay, cuộc chiến quyền lực không chỉ là sự tham gia của những nước lớn, mà còn có cả những "tay chơi" hòng giành vị trí trong cuộc chiến địa chính trị thế giới.

Trong cuộc chiến giành quyền lực địa chính trị, ngoài ưu thế của các cường quốc, thì nhiều quốc gia nhỏ cũng đóng một vai trò quan trọng khi mà sự liên minh, liên kết ngày càng tăng, cũng như vị trí địa lý, nguồn tài nguyên dầu mỏ... khiến các nước lớn không thể chỉ tự mình mà cần nhiều hơn sự liên minh. Vị thế của nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ vừa và nhỏ vì thế sẽ trở nên quan trọng hơn trong thế giới ngày nay.

Nếu cuộc Chiến tranh lạnh đã trôi vào dĩ vãng, thì ngày nay, cuộc chạy đua quyền lực không chỉ đơn thuần là kinh tế, vũ trang, mà còn mở rộng về quy mô, vươn ra cả cuộc chiến chiếm lĩnh không gian ngoài Trái Đất.

Đình Ba