Những mảnh ghép làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội

Du khách tham quan triển lãm

Phố “Hàng” xuất hiện từ khi nào?

Nhân kỷ niệm 1010 năm Thăng Long - Hà Nội, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước đã tổ chức triển lãm “Làng nghề, phố nghề Thăng Long - Hà Nội”. Những mảnh ghép trong tài liệu, tư liệu trưng bày đã cho người xem thấy một bức tranh về làng nghề, phố nghề giai đoạn thế kỷ XIX-đầu thế kỷ XX và một lần nữa khẳng định lại, Thăng Long - Hà Nội vốn đất trăm nghề.

Là Kinh đô của cả nước, Thăng Long - Hà Nội là nơi thu hút tinh hoa những làng nghề, thợ thủ công tài giỏi bậc nhất cả nước. Ngay từ thời Lý, Trần, Lê, các thợ giỏi đã được Triều đình tập trung về Kinh đô xây dựng kinh thành. Đến thế kỷ XV, những dòng người đổ về kinh kỳ Thăng Long làm ăn buôn bán đã tạo ra những phường nghề, phố nghề, mà mỗi tên phố đều bắt đầu từ chữ “Hàng” gắn với một ngành nghề thủ công truyền thống. Sau đó, họ ở lại đây sinh cư, lập nghiệp.

Các tài liệu trưng bày đã phản ánh nhiều nội dung phong phú xung quanh việc thợ thủ công ở nhiều làng nghề thuộc các tỉnh quanh Hà Nội, đã tới làm ăn buôn bán và tạo thành các phố chuyên nghề. Họ hội tụ thành phường nghề và lập đền thờ tổ nghề như ở quê gốc, tạo nên một tầng lớp thị dân với những nhu cầu mới, có tác động sâu sắc đến văn hóa đất Thăng Long.

Dưới triều Nguyễn, mặc dù Thăng Long không còn là kinh đô, không phải là trung tâm kinh tế nhưng các làng nghề truyền thống vẫn luôn phát triển, cung ứng các vật phẩm cho nhà vua và triều đình. Bên cạnh những chính sách thuế khóa được ban hành thì nhà Nguyễn cũng có những chính sách thiết thực nhằm phát triển nghề thủ công tại vùng đất Thăng Long - Hà Nội. Từ thế kỷ XIX, những biến động về lịch sử của đất nước cũng làm cho những phố nghề ở Hà Nội và vị thế của người thợ thủ công có nhiều đổi khác.

Tư liệu về phố nghề Thăng Long năm 1929

Nghề thủ công tham gia các cuộc đấu xảo quốc tế

Sau khi Hà Nội trở thành thuộc địa của Pháp, chính quyền thành phố đã quy hoạch và quản lý hoạt động sản xuất, buôn bán đối với nghề thủ công. Sự quy hoạch và những chính sách mới đã làm xáo trộn cuộc sống và hoạt động buôn bán của thành phố vốn đã sinh hoạt và vận hành như thế cả trăm năm. Nhưng đồng thời cũng mang đến những hướng đi và cơ hội mới cho họ từ chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp của chính quyền Pháp.

Với chính sách khuyến khích phát triển, thợ thủ công của các làng nghề ở Bắc Kỳ nói chung và Hà Nội nói riêng từ bản tính thụ động, thiếu sáng tạo trong sản xuất, đã dần chủ động trong việc đăng ký đưa các sản phẩm của mình tham gia đấu xảo, để học hỏi nâng cao tay nghề, cải thiện đời sống. Nhờ đó, người An Nam đã hiểu được ý nghĩa tốt đẹp của từ “Đấu xảo” là để cho công chúng biết đến tài khéo của người thợ.

Nhờ những lần tham gia các cuộc đấu xảo quốc tế, mặt hàng thủ công mỹ nghệ truyền thống của các làng nghề Hà Nội không chỉ có mặt ở các thuộc địa của Pháp mà còn có mặt ở các nước khác như Hồng Kông, Mỹ (thành phố San Francisco)… đánh dấu một bước tiến xa hơn và dài hơn trong hành trình chinh phục thị trường nước ngoài của người thợ thủ công Việt - bước ra khỏi đất nước bảo hộ.

Xưởng vàng bạc hiệu Tiến Bảo, phố Hàng Bạc

Với các tư liệu, tài liệu, hình ảnh và hiện vật, triển lãm đã phản ánh hành trình các làng nghề thủ công Việt Nam qua nhiều thời kỳ đến những bước tiến của người thợ thủ công trên con đường chinh phục thị trường thế giới và chủ động tìm kiếm thị trường, tìm kiếm cơ hội nâng cao tay nghề, phát triển nghề. Triển làm “Làng nghề, phố nghề” khai mạc sáng 9 -10 tại số 5 phố Vũ Phạm Hàm, Hà Nội.

Thanh Xuân