Những ngày khởi nghĩa giành chính quyền ở tổng An Cư

Từ "Nong lên - Truồi lên"

Chiều tối 22/8/1945, hàng ngàn người dân của tổng An Cư (Phú Lộc) tụ họp tại ga Lăng Cô. Chuyến tàu chạy xuyên đêm mang theo cờ đỏ sao vàng, vũ khí thô sơ và đoàn người băng băng tiến về Huế để kịp dự lễ ra mắt của Ủy ban Khởi nghĩa giành chính quyền Huế vào chiều 23/8/1945 theo kế hoạch của Việt Minh Nguyễn Tri Phương.

Xúc động trước hào khí này, nhà thơ Tố Hữu đã viết: “Tháng Tám vùng lên Huế của ta/Quảng, Phong ơi! Hương Thủy, Hương Trà/Phú Vang, Phú Lộc đò lên Huế/Đỏ ngập dòng sông rộn tiếng ca”.

Lúc đó, do giao thông cách trở nên Nhân dân ở vùng bên kia đầm Cầu Hai - tổng Diêm Trường đã đi theo đò; còn Nhân dân sống ven Quốc lộ 1A của Phú Lộc lên Huế bằng tàu lửa. Chuyến tàu này do ông Hoàng Lượng, phụ trách cung xe Lăng Cô bố trí. Theo yêu cầu của Việt Minh Bạch Vân, chuyến tàu đã lần lượt dừng lại các sân ga: Cầu Hai, Truồi, Nong đón các đoàn của tổng Lương Điền và tổng An Nông cùng lên Huế tham gia sự kiện trọng đại này.

80 năm đã trôi qua, lớp cán bộ, đảng viên tổ chức, lãnh đạo Nhân dân khởi nghĩa nay không còn nữa nhưng nhờ đọc hồi ký của người trong cuộc đã giúp tôi hình dung phần nào về không khí sục sôi của những ngày Cách mạng tháng Tám diễn ra ở tổng An Cư.

Theo hồi ức của Thiếu tướng Trần Chí Cường, đêm 1/5/1945, chi bộ đầu tiên của tổng An Cư được thành lập, gồm 7 đảng viên: Trần Phong Nhã, Trần Lưu, Trần Lý (thôn Phước Hưng), Nguyễn Văn Phiên (thôn Phước Lộc), Phạm Hữu Xuân (thôn Phú Xuyên), Nguyễn Văn Đạt (thôn Bình An) và Nguyễn Hữu Tiềm (thôn An Cư Đông) và Huyện ủy lâm thời Phú Lộc đã cử ông Trần Phong Nhã (sau này là Thiếu tướng Trần Chí Cường) làm Bí thư.

Số đảng viên này là hạt nhân tổ chức Hội Việt Minh tổng An Cư. Trong 40 hội viên Việt Minh gia nhập, ở vùng Nước Ngọt có ông Nguyễn Chiến, Nguyễn Xuân Truyên..., ở vùng Thừa Lưu có Lê Công Đăng, Lê Công Trình, Võ Lạng, Nguyễn Ái…; còn ở Lăng Cô có Hoàng Lượng…

Đến Hội nghị đầm Cầu Hai

Tiếp thu tinh thần của hội nghị Tỉnh ủy ở đầm Cầu Hai (23/5/1945), Huyện ủy lâm thời Phú Lộc chỉ đạo Chi bộ tổng An Cư đẩy mạnh tuyên truyền, khơi dậy lòng yêu nước và giác ngộ quần chúng. Nhờ vậy, số người có cảm tình với Việt Minh ngày một tăng cao.

Tất cả 7 đảng viên cùng 10 hội viên Việt Minh của tổng An Cư từ ngày 10/8/1945 quyết định thoát ly gia đình và rút vào hoạt động bí mật nhằm chuẩn bị cho tổng khởi nghĩa..

Bí thư Chi bộ tổng An Cư Trần Phong Nhã phân công các đảng viên: Trần Lưu, Trần Lý, Phạm Hữu Xuân bám các thôn ở Nước Ngọt; Nguyễn Văn Phiên, Nguyễn Văn Đạt bám các thôn ở Thừa Lưu; Nguyễn Hữu Tiềm bám các thôn ở Lăng Cô. Họ cùng các hội viên Việt Minh vừa bí mật vừa công khai vận động Nhân dân tự vũ trang. Gần đến ngày tổng khởi nghĩa, không khí ở các xóm làng như bừng lên sức sống mới.

Thanh niên tự nguyện gia nhập tự vệ các thôn, hăng hái luyện tập ở sân các đình đảm đương nhiệm vụ vừa canh gác vừa truyền tin. Chị em phụ nữ kết thành hội, nhóm tìm mua phẩm đỏ và nghệ để nhuộm vải may cờ. Thiếu niên được giao nhiệm vụ rải truyền đơn. Người lớn tuổi chuẩn bị trống mõ, thanh la, chiêng… Việt Minh tổng An Cư còn vận động các chùa, nhà thờ gióng chuông làm hiệu lệnh tập hợp quần chúng... Thông qua vận động Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm Phú Lộc Bửu Cao giao nộp khẩu súng ngắn và một con ngựa. Nhà thầu khoán Nguyễn Minh và công chức về hưu Bùi Huy Trứ nộp súng săn và chiếc xe đạp.

Thiếu tướng Trần Chí Cường nhớ lại: Đúng 17 giờ ngày 20/8/1945, tiếng chuông từ các nhà thờ, đình chùa gióng giả vang lên. Tiếp đó là tiếng mõ, trống, chiêng, thanh la và tiếng reo hò. Mặt đất như rung chuyển. Hàng trăm người mang theo dao rựa, liềm, búa, côn, kiếm… tề tựu trước đình làng Phước Hưng dự lễ ra mắt Ủy ban Khởi nghĩa tổng An Cư.

Sau khi nghe tôi đọc dứt lời hiệu triệu khởi nghĩa của Việt Minh Nguyễn Tri Phương, đám đông đồng thanh hô vang các khẩu hiệu: “Hoan hô Việt Minh”; “Việt Nam độc lập”; “Đả đảo Nhật - Pháp và bọn Việt gian bán nước”.

Mittinh vừa tan, đám đông tự động chuyển thành hai hàng dọc kéo dài. Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa tổng An Cư Trần Phong Nhã cưỡi ngựa, mang súng ngắn dẫn đầu đoàn người và biến thành cuộc biểu tình tuần hành vũ trang thị uy, đi theo Quốc lộ 1 A, qua đó biểu dương lực lượng. Đoàn biểu tình đi tới đâu, hào lý ở đó đều ra trình diện, nộp triện và các tài liệu. Chính quyền cách mạng lâm thời các thôn theo đó được thành lập. Bốn nhà thờ công giáo, 2 nhà chùa, cả linh mục, tu sĩ, kể cả ông cố đạo người Bỉ cũng đều ngả theo Việt Minh.

Từ Nước Ngọt, đoàn biểu tình kéo vào Thừa Lưu rồi vào Lăng Cô. Đến ngày 22/8/1945, tổng An Cư đã lập xong chính quyền cách mạng.

Trải qua hai cuộc kháng chiến, trong số 7 đảng viên ban đầu của tổng An Cư thì đã 4 đảng viên hy sinh; đó là Nguyễn Hữu Tiềm (quê Nghệ An, Bí thư Chi bộ xã Đại Hải), Trần Lưu (Chủ tịch UBND xã Đại Thuận) hy sinh từ những ngày đầu chống thực dân Pháp; Phạm Hữu Xuân (bí danh Hoàng Biên, Phó Bí thư Huyện ủy, Chính trị viên Huyện đội Phú Lộc); Nguyyễn Văn Đạt (bí danh Nguyễn Hà, nguyên Bí thư Huyện ủy Phú Lộc) hy sinh trong những năm chống đế quốc Mỹ xâm lược.

80 năm đã trôi qua, tổng An Cư nay là xã mới Chân Mây - Lăng Cô.

Từ một vùng đất kém phát triển và bị bao bọc bởi non nước, Chân Mây - Lăng Cô ngày nay không chỉ có cảng nước sâu kết nối với muôn nơi mà đang phấn đấu trở thành trung tâm công nghiệp và dịch vụ du lịch ở phía nam thành phố Huế.

Sức sống mới đang trở nên sống động không hắt hiu như một thời đã qua.

(Qua hồi ức của Thiếu tướng Trần Chí Cường)

Phạm Hữu Thu