Những người con Hưng Yên góp công cho ngày Tết Độc lập năm 1945

Phường Phố Hiến hôm nay.

Người chiến sĩ cầm bút đứng trong đội hình bảo vệ Bác Hồ

Sinh năm 1926 tại xã Lý Thường Kiệt, huyện Yên Mỹ, nay là xã Yên Mỹ, Trần Văn Phác (bút danh Trương Nam Hương, Tám Trần) là một trong những nhà văn hiếm hoi mang quân hàm Thiếu tướng của Quân đội nhân dân Việt Nam. Nhưng trước khi trở thành một tên tuổi lớn trong văn đàn, ông đã là người lính kiên trung. Mới 19 tuổi, chàng trai trẻ quê Hưng Yên ấy đã tham gia phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp, trực tiếp góp mặt trong đội quân bảo vệ Lễ Độc lập ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình. Đứng giữa biển người rợp cờ đỏ sao vàng, bên dưới lễ đài uy nghi, ông và đồng đội tập trung cao độ quan sát từng động thái, bảo vệ an toàn tuyệt đối cho Bác Hồ và các đồng chí trong Chính phủ lâm thời.

Thiếu tướng Trần Văn Phác.

Sau ngày độc lập, Trần Văn Phác tiếp tục chiến đấu tại nhiều chiến trường ác liệt, từng tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ. Với năng lực tổ chức và ngòi bút sắc sảo, ông được giao những trọng trách quan trọng trong lĩnh vực văn hóa - báo chí quân đội: Chủ nhiệm chính trị Tạp chí Văn nghệ Quân đội, Tổng biên tập Báo Quân đội nhân dân. Ông là hội viên sáng lập Hội Nhà văn Việt Nam, đồng thời để lại nhiều tác phẩm giàu tính chiến đấu và nhân văn như: Không còn con đường nào khác, Chuyện làng ngày kháng chiến, Tiếng trống Hà Hồi...

Năm 1987, ông được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Trên cương vị này, ông khởi xướng nhiều hoạt động bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc, phục dựng các lễ hội truyền thống, thúc đẩy công nhận di tích lịch sử - văn hóa trên toàn quốc. Nhắc về Trần Văn Phác, nhiều đồng nghiệp gọi ông là “người lính - nhà văn - nhà quản lý văn hóa” luôn đặt Tổ quốc và Nhân dân lên trên hết. Cuộc đời và sự nghiệp của ông là minh chứng sinh động cho tinh thần người Hưng Yên kiên trung, trách nhiệm và sáng tạo.

Người thiết kế lễ đài lịch sử

Nếu nhà văn Trần Văn Phác góp phần giữ an toàn cho buổi lễ lịch sử, thì Giáo sư, Kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh lại chính là người tạo nên “sân khấu” của khoảnh khắc ấy. Ông sinh năm 1920 tại làng Ngọc Lập, xã Phùng Chí Kiên, huyện Mỹ Hào (nay là phường Đường Hào), trong một gia đình Nho học giàu truyền thống yêu nước. Từ nhỏ đã say mê hội họa, ông quyết tâm thi vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương - ngôi trường danh giá bậc nhất Đông Dương thời bấy giờ.

Giáo sư, Kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh.

Ngày 1/9/1945, khi đang làm việc tại văn phòng, Ngô Huy Quỳnh bất ngờ nhận được lời nhờ gấp từ tổ chức Văn hóa Cứu quốc: Thiết kế lễ đài để sáng hôm sau Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập. Yêu cầu ngắn gọn nhưng khẩn cấp: “Giản dị mà trang nghiêm; đủ chỗ cho khoảng ba chục người đứng”. Chỉ trong ít giờ, ông phác thảo phương án: Lễ đài gỗ đóng đinh, bọc lụa “trên vàng dưới đỏ” - màu tượng trưng cho sắc cờ Tổ quốc, màu sắc tươi sáng mà trang trọng. Ngay trưa hôm đó, công trình được khởi công tại bồn cỏ tròn ở vườn hoa Ba Đình. Đêm 1/9, ánh đèn và tiếng búa vẫn vang lên suốt đêm. Gần 6 giờ sáng 2/9, lễ đài hoàn thiện, sẵn sàng cho thời khắc thiêng liêng. Ký ức ấy, nhiều năm sau, kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh vẫn kể lại với giọng đầy xúc động: “Chỉ một đêm thôi, nhưng đó là đêm dài nhất, đẹp nhất của cuộc đời tôi”.

Sau này, ông tiếp tục cống hiến trong ngành kiến trúc - quy hoạch, giữ các chức vụ quan trọng như Vụ trưởng Vụ Quy hoạch đô thị - nông thôn, Cố vấn Ủy ban Xây dựng cơ bản Nhà nước, Bí thư Đảng đoàn Hội Kiến trúc sư Việt Nam. Ông là tác giả của cuốn Lịch sử kiến trúc Việt Nam, được phong hàm Giáo sư năm 1984.

Ngày 2/9/1945 đã đi vào lịch sử như khoảnh khắc bất tử của dân tộc Việt Nam. Giữa biển người tại Ba Đình hôm ấy, những người con Hưng Yên đã lặng lẽ, tự hào cùng góp sức, để mỗi dịp Quốc khánh 2/9, khi ngước nhìn lá cờ đỏ sao vàng tung bay, ta lại thấy thấp thoáng hình ảnh Bác Hồ kính yêu và bao lớp người anh dũng đã làm nên mùa thu độc lập.

Vi Ngoan