Những người giữ gìn và làm mới Soọng cô

Tâm huyết với văn hóa dân tộc

Nếu đồng bào Dao có hát Páo dung, đồng bào Tày có hát Then, hát Cọi… thì đồng bào Sán Dìu có hát Soọng cô, một nét văn hóa đặc sắc. Hát Soọng cô là lối hát đối đáp nam nữ trữ tình, giàu cảm xúc thể hiện tình yêu đôi lứa, những hiểu biết, tâm tư về cuộc sống, được truyền miệng và ứng tác phong phú. Chính vì vậy, nếu không được gìn giữ, hát Soọng cô sẽ dần bị mai một. Ý thức được điều đó, năm 2011, xã Sơn Nam (cũ) đã thành lập CLB Soọng cô Sán Dìu của xã.

Các thành viên CLB tập luyện hát Soọng cô.

Ông Hoàng Lục Thái, thôn Đồng Cháy, Nghệ nhân dân gian, Trưởng ban liên lạc cộng đồng dân tộc Sán Dìu tỉnh Tuyên Quang, Chủ nhiệm CLB Soọng cô Sán Dìu Sơn Nam, xã Sơn Thủy, người có công đầu trong thành lập CLB chia sẻ, thời gian đầu ông còn tham gia công tác ở xã, chưa có nhiều thời gian, nên ông vừa là hội viên, vừa là cố vấn cho CLB. Đến năm 2017, sau khi nghỉ công tác một thời gian, ông làm Chủ nhiệm CLB. Đến nay, CLB có 26 hội viên, đều là những người tâm huyết, say mê điệu Soọng cô, mong muốn giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc cho những thế hệ sau.

Nghệ nhân dân gian Hoàng Lục Thái, Chủ nhiệm CLB hát Soọng cô Sán Dìu Sơn Nam dạy chữ viết và đọc tiếng Sán Dìu cho học sinh.

Cứ mỗi quý một lần, CLB lại tổ chức sinh hoạt. Khi thì ở nhà văn hóa, khi thì tập trung tại nhà hội viên. Tham gia CLB, người biết hát dạy cho người chưa biết, dần dần, mọi người đều có thể hát tốt điệu Soọng cô. Bà Thăng Thị Vân, Nghệ nhân dân gian, Phó Chủ nhiệm CLB cho biết, ban đầu CLB có nhiều hội viên trẻ chưa biết hát, bà lại tranh thủ vào các buổi tối tập trung các hội viên theo nhóm để dạy hát. Trước tiên, mỗi người được dạy luyện tiếng, sau đó mới học giai điệu rồi học lời. Mỗi hôm biết thêm một chút, các chị em rất thích và say mê tập luyện.

Nghệ nhân dân gian Thăng Thị Vân, Phó Chủ nhiệm CLB dạy hát Soọng cô cho các cháu học sinh.

Bà Vân nhớ lại, ngày trước, khi mới 12, 13 tuổi bà đã được bố, mẹ dạy hát Soọng cô. Rồi dần dần có thể hát thành thạo, tự học để hát tốt hơn. Mỗi dịp lễ, Tết, trai gái trong làng có thể hát thâu đêm, lời đối đáp cứ qua lại mãi không dứt. Rồi người làng này sang hát với người làng khác, mọi người quen biết nhau qua điệu hát và tình yêu với văn hóa dân tộc.

Thổi làn gió mới...

Bà Nguyễn Thị Hồng Chinh, hội viên CLB là người khá đặc biệt. Bà Chinh là người dân tộc Kinh, nhưng từ nhỏ đã sống trong cộng đồng dân tộc Sán Dìu thôn Văn Bảo. Bởi vậy, bà yêu văn hóa dân tộc Sán Dìu và có thể hát Soọng cô tốt. Trong một lần được theo CLB đi giao lưu, biểu diễn tận Quảng Ninh, trên đường về bà đã mạnh dạn xin Ban Chủ nhiệm được tham gia vào CLB. Kết quả, được mọi người nhất trí trong sự ngỡ ngàng, thích thú.

Trang phục truyền thống của đồng bào Sán Dìu.

Bà Chinh bày tỏ, là thành viên CLB, bà thường xuyên được đi giao lưu, biểu diễn hát Soọng cô, bà nhận thấy, người biểu diễn chủ yếu đứng nguyên trên sân khấu để hát đối đáp, thiếu đi sự sinh động, phong phú của các tiết mục. Vì vậy, bà đã xin ý kiến Ban Chủ nhiệm dựng thêm phần múa minh họa cho sinh động và được mọi người đồng tình. Từ khi có thêm phần múa, các bài hát trở nên hấp dẫn, sôi động hơn. Những tiết mục của CLB tham gia giao lưu, liên hoan trong và ngoài tỉnh đều đoạt giải xuất sắc.

Đặc biệt, 8 năm nay, vào dịp hè, CLB đều mở lớp dạy chữ, dạy hát cho các cháu học sinh, bà đã tự sáng tác lời mới phù hợp với cuộc sống, rồi dựng phần múa minh họa cho bài hát để tổ chức cho các cháu tập luyện. Tiêu biểu như các bài: Em yêu tiếng Sán Dìu; Ngàn hoa dâng Bác; Ơn Đảng, ơn Bác Hồ, mừng nông thôn mới… Em Hoàng Thị Bảo Trúc, 10 tuổi, học sinh lớp 5, Trường Tiểu học Sơn Nam nói, cháu được học lớp dạy chữ, dạy nói tiếng Sán Dìu và hát Soọng cô do các ông, bà tổ chức từ năm cháu học lớp 4. Khi đến học, chúng cháu được phát vở, bút viết, sau đó được đi giao lưu, tham quan, cháu rất thích. Cháu mong rằng, bản sắc văn hóa dân tộc Sán Dìu của chúng cháu sẽ được nhiều người biết đến.

Nghệ nhân dân gian Nguyễn Thị Hồng Chinh, CLB hát Soọng cô Sán Dìu Sơn Nam, xã Sơn Thủy hướng dẫn các cháu tập múa.

Em Hoàng Thu Huyền, 13 tuổi chia sẻ, được cùng các bạn học hát, múa tại nhà văn hóa thôn mỗi dịp hè cháu rất vui. Các ông, bà không chỉ dạy hát, múa, mà còn dạy chúng cháu phải biết yêu và tự hào với văn hóa dân tộc. Điều đó giúp cháu tự tin hơn trong cuộc sống và học tập. Ở lớp, cháu cũng là thành viên nòng cốt của đội văn nghệ, tham gia biểu diễn, hội thi của trường và đoạt giải cao.

Sự đổi mới, sáng tạo và tâm huyết của các thành viên CLB Soọng cô Sán Dìu Sơn Nam không chỉ được cộng đồng, mà còn được các cấp, các ngành ghi nhận. Năm 2024, bà Chinh vinh dự được nhận danh hiệu Nghệ nhân dân gian và là thành viên thứ 3 trong CLB đạt danh hiệu này. Đó chính là động lực để từng ngày CLB tiếp tục nỗ lực truyền dạy hát Soọng cô trong cộng đồng; góp phần đưa dòng chảy văn hóa dân tộc Sán Dìu mãi trường tồn theo thời gian.

Huyền Linh