Nỗ lực lôi kéo châu Âu xích lại gần Trung Quốc thất bại hoàn toàn

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị và người đồng cấp Đức Heiko Maas - Ảnh: EPA

Chuyến công du dài 8 ngày của Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tới Đức, Pháp, Ý, Hà Lan và Na Uy đã kết thúc với rất ít kết quả thực chất đạt được bởi các chính phủ ở châu Âu này ngày càng cảm thấy mệt mỏi với những lời hứa suông cũng như các động thái quá mức của Bắc Kinh.

Trong bối cảnh phương Tây ngày càng bất bình trước cung cách hành xử của Bắc Kinh từ lúc đại dịch COVID-19 bùng phát tại Vũ Hán (Trung Quốc) rồi lan rộng ra khắp thế giới, chuyến đi của nguời đứng đầu Bộ Ngoại giao Trung Quốc đi có thể được xem là nhằm hạn chế thiệt hại trước những lời chỉ trích về cách Bắc Kinh xử lý dịch bệnh, và tìm cách xây dựng lại hình ảnh đồng thời ngăn chặn lập trường cứng rắn của Mỹ vượt Đại Tây Dương lan qua Tây Âu.

Ông Vương đã kêu gọi châu Âu chống lại các nỗ lực tách rời hai nền kinh tế hàng đầu thế giới và phản đối chủ nghĩa đơn phương mà Tổng thống Mỹ Donald Trump thúc đẩy. Ở mọi điểm dừng chân, nhà ngoại giao Trung Quốc đều nhắc tới cùng một nội dung như trên. Trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Trung tiếp tục trắc trở, ngoại trưởng Trung Quốc đang xem châu Âu như một thị trường thay thế với lời hứa Bắc Kinh sẽ đẩy mạnh hiệp định thương mại tự do với các nước này.

Mục tiêu bao trùm của Trung Quốc là ngăn Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ liên kết lại để chống Bắc Kinh. Bắc Kinh kỳ vọng sẽ đạt được đột phá tại một hội nghị thượng đỉnh với các lãnh đạo EU dự định diễn ra vào ngày 14.9.

Ban đầu, cuộc họp được trù tính diễn ra ở Leipzig (Đức), nhưng do COVID-19 nên chuyển sang hình thức trực tuyến. Do đó, Ngooại trưởng Trung Quốc Vương Nghị phải đích thân tới 5 nước châu Âu nhằm chuẩn bị cho hội nghị diễn ra suôn sẻ. Ông Vương dường như muốn nghe những ngôn từ nhẹ nhàng từ người châu Âu. Bởi so với Mỹ, châu Âu vẫn háo hức hơn trong việc duy trì thương mại và hợp tác làm ăn với Trung Quốc. Tuy nhiên, ông Vương đã phải ngạc nhiên trước những phản ứng của EU.

Ngay trong tuần ông Vương Nghị tới châu Âu, Chủ tịch Thượng viện Cộng hòa Czech, ông Milos Vystrcil, đã đặt chân tới Đài Loan - hòn đảo Trung Quốc luôn xem là một phần lãnh thổ không thể tách rời và không loại trừ khả năng dùng vũ lực để “thống nhất”.

Sau khi ngoại trưởng Trung Quốc đe dọa sẽ khiến ông Vystrcil "phải trả giá đắt" cho chuyến thăm, các nước EU đứng về phía Czech. Ông Vương cho rằng “sự phản bội” của người Czech khiến nước này trở thành “kẻ thù của 1,4 tỷ người Trung Quốc”.

Ngoại trưởng Đức Heiko Maas ngay lập tức phản ứng. Đứng cạnh ông Vương ở cuộc họp báo chung, ông Maas nói : “Chúng tôi là những người châu Âu hành động trong sự hợp tác chặt chẽ. Chúng tôi luôn dành cho các đối tác quốc tế sự tôn trọng và chúng tôi cũng mong đợi điều tương tự từ họ. Những lời đe dọa như vậy không phù hợp ở đây". Ông cũng khẳng định châu Âu sẽ không trở thành "món đồ chơi" trong cuộc cạnh tranh Trung - Mỹ. Các đồng nghiệp đến từ Pháp, Slovakia và nhiều nước châu Âu khác đã nhanh chóng lên tiếng ủng hộ Ngoại trưởng Maas.

Trong khi đó, trên Twitter, Tổng thống Slovakia Zuzana Caputova nhấn mạnh Quan hệ EU - Trung Quốc dựa trên cơ sở đối thoại và tôn trọng lẫn nhau. “Các mối đe dọa nhắm vào một trong các thành viên EU và đại diện của nó mâu thuẫn với bản chất của mối quan hệ đối tác giữa chúng ta và như vậy là không thể chấp nhận được”, ông cho hay.

Những tuyên bố này báo hiệu không chỉ một tông giọng thay đổi của châu Âu, mà còn cho thấy một hướng đi mới. Những năm qua, nhiều nước châu Âu, đặc biệt là Đức, đã cố gắng vì các lý do thương mại mà bỏ qua nhiều hành xử quá mức của Trung Quốc như vi phạm nhân quyền, lợi dụng thị trường mở của châu Âu và bắt nạt một số nước láng giềng châu Á... Nhưng có vẻ như thời đại đó đã qua. Danh sách bất bình với Trung Quốc đang ngày càng dài thêm, bắt đầu từ các vấn đề liên quan đặc khu Hồng Kông, Tân Cương cho tới các yêu sách phi pháp ở Biển Đông... và cả những cách tiếp cận kinh doanh đầy tham vọng.

Để cải thiện tình hình, Hội nghị thượng đỉnh vào ngày 14.9 ban đầu nhằm mục đích chính thức hóa mối quan hệ tốt đẹp hơn cho đầu tư song phương giữa EU và Trung Quốc. Tuy nhiên, sau nhiều năm đàm phán, EU giờ đây đã chán ngấy với cách mà các công ty thuộc sở hữu Trung Quốc hoặc theo định hướng của Bắc Kinh đầu tư vào thị trường EU để bóp méo sự cạnh tranh hoặc chiếm đoạt công nghệ. Thay vì tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư của Trung Quốc vào châu Âu thì Liên minh bắt đầu thu hẹp dần điều này. Tuy vậy, vẫn còn nhiều hạn chế về việc châu Âu sẽ đi xa đến mức nào so với Mỹ trong việc chống lại Trung Quốc.

Noah Barkin, một chuyên gia theo dõi Trung Quốc ở Berlin và hiện làm việc cho Quỹ Marshall Đức, lưu ý rằng các chính phủ châu Âu ngày càng cảm thấy “mệt mỏi với lời hứa” của Trung Quốc.

“Đã gần bốn năm kể từ khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình rao giảng những phẩm chất của chủ nghĩa đa phương ở Davos, châu Âu vẫn đang chờ đợi những hành động tiếp theo. Berlin và Brussels đã thúc ép Bắc Kinh đồng ý hành động chung về khí hậu trong gần một năm mà không có kết quả. Đó chỉ là một ví dụ", ông Barkin lập luận.

Để củng cố nhận định của mình, ông đưa ra ví dụ về việc Berlin và Brussels đã thúc ép Bắc Kinh đồng ý cùng hành động về vấn đề biến đổi khí hậu trong gần một năm nhưng vẫn không có kết quả.

Ônng Barkin nhận định thêm rằng trong khi Mỹ muốn "tách rời" kinh tế khỏi Trung Quốc thì EU lại muốn "đa dạng hóa”.

Điều đó giải thích tại sao một số quốc gia châu Âu, nhất là Đức, vẫn chưa quyết định cấm hay không cấm gã khổng lồ về viễn thông của Trung QuốcHuawei cung cấp bộ công cụ cho các mạng 5G sắp tới. Bên cạnh đó, Pháp, với sự ủng hộ từ Đức và nhiều nước khác, đang cố gắng giữ cho toàn bộ khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và thịnh vượng.

Hơn Mỹ, người châu Âu nhận thấy mình không thể kiểm tra sức mạnh sức mạnh của Trung Quốc ở bất cứ nơi đâu có thể, bởi họ phải tìm kiếm sự hợp tác của Bắc Kinh khi cần thiết để giải quyết các vấn đề toàn cầu, từ biến đổi khí hậu đến dịch bệnh. Trên hết, người châu Âu hy vọng sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc không biến thành một cuộc chiến khi mà châu Âu sẽ buộc phải chọn bên.

Đối với EU, mục tiêu của khối là duy trì một thể thức tự trị trong một thế giới đang ngày càng chịu sự chi phối của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Nếu ứng viên của đảng Dân chủ Joe Biden trở thành Tổng thống tiếp theo của Mỹ, EU sẽ cố gắng hợp tác với đồng minh truyền thống để đạt được mục tiêu của mình. Còn nếu ông Donald Trump tại vị thêm một nhiệm kỳ nữa ở Nhà Trắng, châu Âu sẽ tăng tốc các nỗ lực để giữ khoảng cách bình đẳng. Nhưng dù tình huống nào xảy ra, các nhà ngoại giao Trung Quốc cũng cần phải thay đổi thái độ của mình trong những chuyến thăm tương lai.

Hoàng Vũ (theo Bloomberg, SCMP)