Nỗ lực tái thiết quan hệ với EU của Thủ tướng Anh Keir Starmer vấp phải 'đá tảng'

Vương quốc Anh dưới thời Thủ tướng Keir Starmer đã nỗ lực không ngừng để tái thiết quan hệ với Liên minh châu Âu (EU) thời hậu Brexit, đặc biệt trong lĩnh vực an ninh và quốc phòng.

Tuy nhiên, những nỗ lực này vừa vấp phải một hòn "đá tảng" lớn khi các cuộc đàm phán song phương về thỏa thuận hợp tác quốc phòng sụp đổ, khiến London không thể tiếp cận gói vay ưu đãi trị giá 150 tỷ Euro – chương trình SAFE – nhằm tài trợ cho việc mua sắm vũ khí chung.

Đàm phán không thành công

Kể từ khi Anh rời khỏi EU năm 2020, quan hệ giữa hai bên đã trải qua giai đoạn căng thẳng, với bất đồng về nhiều vấn đề. Dưới thời Thủ tướng Keir Starmer – người lên nắm quyền năm 2024 với cam kết "tái thiết lập" quan hệ Anh-EU, London đã chủ động thúc đẩy các cuộc đối thoại cấp cao.

Các lĩnh vực ưu tiên bao gồm hợp tác quốc phòng, nơi Anh với ngành công nghiệp vũ khí hùng mạnh (như BAE Systems) mong muốn tham gia sâu hơn vào các dự án châu Âu.

Chương trình SAFE, được EU ra mắt đầu năm 2025, chính là cơ hội vàng: Gói 150 tỷ Euro (130 tỷ bảng Anh) cung cấp các khoản vay lãi suất thấp cho các quốc gia thành viên EU đạt yêu cầu, nhằm tài trợ mua sắm hệ thống vũ khí chung, với yêu cầu ít nhất 65% giá trị phải sản xuất trong khối.

Đối với Anh, việc tham gia không chỉ giúp tiếp cận nguồn vốn mà còn mở rộng thị trường cho ngành công nghiệp quốc phòng của đất nước, vốn đang đối mặt với cạnh tranh từ các nhà sản xuất châu Âu khác.

Ngay cả trước khi thảo luận về SAFE, Vương quốc Anh vẫn hợp tác quốc phòng chặt chẽ với các quốc gia hàng đầu EU. Ví dụ, tên lửa Storm Shadow, một loại tên lửa hành trình do Anh, Pháp và Italy phối hợp sản xuất. Ảnh: The Guardian

Tuy nhiên, đàm phán song phương kéo dài hàng tuần trước hạn chót là ngày 30/11 – khi các quốc gia EU phải nộp kế hoạch chi tiêu quốc phòng – đã kết thúc trong thất bại, ông Timo Pesonen, Tổng Giám đốc Ủy ban Quốc phòng, Công nghiệp và Không gian của Ủy ban châu Âu, nói với các phóng viên hôm 28/11.

"Thật đáng thất vọng khi chúng tôi không thể kết thúc các cuộc thảo luận về sự tham gia của Vương quốc Anh vào vòng đầu tiên của SAFE", Bộ trưởng Anh phụ trách quan hệ với EU Nick Thomas-Symonds xác nhận trong một tuyên bố hôm 28/11.

Nguyên nhân cốt lõi khiến đàm phán thất bại nằm ở bất đồng về đóng góp tài chính từ phía Anh. Theo quy định của SAFE, các quốc gia thứ ba như Anh chỉ có thể chiếm tối đa 35% giá trị của một hệ thống vũ khí được tài trợ bởi chương trình, và các công ty Anh vẫn có thể tham gia dưới điều kiện "quốc gia thứ ba".

Để có quyền tiếp cận đặc biệt – giảm ngưỡng sản xuất nội khối và tăng thị phần cho ngành vũ khí Anh, London phải đóng góp một khoản tiền lớn vào quỹ chung. EU ban đầu yêu cầu Anh chi từ 4,5-6,5 tỷ Euro, sau đó giảm xuống còn 2 tỷ Euro để thể hiện thiện chí. Thế nhưng, phía Anh chỉ đề xuất mức vài trăm triệu Euro.

Một quan chức Anh thừa nhận với Politico rằng vẫn còn "khoảng cách quá lớn" giữa kỳ vọng của hai bên. Do đó, không có thỏa thuận nào được ký kết, và Anh không thể tiếp cận gói tài chính khổng lồ nói trên.

Kỳ vọng tương lai

Các quan chức không loại trừ khả năng các cuộc đàm phán có thể được nối lại ở giai đoạn sau, nhưng Ủy viên Quốc phòng EU Andrius Kubilius xác nhận: "Ít nhất là hiện tại, tôi không có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy các cuộc đàm phán có thể tiếp tục".

Ông Kubilius không muốn đi sâu vào chi tiết bất đồng về vấn đề "phí tham gia", nhưng ông nhấn mạnh: "Chúng tôi coi mối quan hệ đối tác này với Anh là rất quan trọng".

Sự thất bại này là đòn giáng mạnh vào nỗ lực tái thiết quan hệ với EU của Thủ tướng Starmer, làm nổi bật rào cản kinh tế trong quan hệ hậu Brexit.

Ngành công nghiệp quốc phòng Anh, dù vẫn lạc quan về xuất khẩu, sẽ mất cơ hội lớn từ các hợp đồng chung trị giá hàng tỷ Euro.

EU, trong khi đó, đang đàm phán thành công hơn với Canada, với việc ông Kubilius hy vọng công bố thỏa thuận trước hạn chót. Điều này cho thấy Brussels ưu tiên các đối tác dễ dàng hơn.

Thủ tướng Anh Keir Starmer và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen. Ảnh: Euractiv

Dù vậy, cả hai bên đều khẳng định cam kết hợp tác an ninh rộng lớn hơn. "Đây là một trong những liên minh quan trọng nhất của chúng tôi… chúng tôi sẽ tiếp tục triển khai tất cả các kế hoạch quốc phòng bất kể có tham gia SAFE hay không", người phát ngôn của Thủ tướng Anh Keir Starmer cho biết.

"Tất nhiên, chúng tôi vẫn cam kết thực hiện quan hệ đối tác an ninh và quốc phòng đầy tham vọng giữa Anh và EU", người phát ngôn của Ủy ban, Thomas Regnier, cho biết. "Nếu không thể đạt được thỏa thuận vào thời điểm này, chúng ta đừng quên rằng SAFE có thiết kế mở".

Sự cố với SAFE có thể là "đá tảng" tạm thời, nhưng nó nhắc nhở rằng tái thiết quan hệ đòi hỏi sự nhượng bộ lẫn nhau, đặc biệt trong bối cảnh châu Âu cần đoàn kết trước các mối đe dọa địa chính trị.

Với việc Anh tiếp tục các kế hoạch quốc phòng riêng, câu hỏi đặt ra là liệu London có quay lại bàn đàm phán hay chọn con đường độc lập hơn. Và câu trả lời có lẽ sẽ định hình tương lai quan hệ Anh-EU trong những năm tới.

Minh Đức (Theo Politico, Kyiv Post)