Nobel Hòa bình 2019: 'Abiy Ahmed là phép màu của chúng tôi'

Sinh ra trong một ngôi làng nghèo hẻo lánh ở Ethiopia, Abiy Ahmed bắt đầu sự nghiệp với vai trò một điệp viên và giờ là người đàn ông đứng sau những nỗ lực chóng mặt nhằm cải cách nền kinh tế đang phát triển nhanh nhất châu Phi và chữa lành vết thương mối quan hệ với những người hàng xóm của Ethiopia.

Abiy Ahmed đã trở thành một “phép màu” của đất nước Ethiopia. Ngày 11/10, một chương khác đã được thêm vào câu chuyện cuộc đời đáng ngưỡng mộ đó khi ông được trao giải Nobel Hòa bình.

Kể từ khi nhậm chức vào tháng 4 năm 2018, Abiy đã ráo riết theo đuổi các chính sách có tiềm năng nâng đỡ xã hội Ethiopia

Giải thưởng Nobel Hòa bình 2019 - “giải thưởng trao cho châu Phi”

Giải thưởng đã ghi nhận những nỗ lực của Abiy để đạt được hòa bình và hợp tác quốc tế, và đặc biệt là sáng kiến quyết định của ông để giải quyết xung đột biên giới với nước láng giềng Eritrea, ông Berit Reiss-Andersen, Chủ tịch Ủy ban giải Nobel cho biết.

Một trong những thành tựu lớn nhất của Abiy kể từ khi lên nắm quyền vào tháng 4 năm ngoái là thỏa thuận hòa bình được ký kết ba tháng sau đó, chấm dứt tình trạng bế tắc quân sự gần 20 năm với Eritrea sau cuộc chiến tranh biên giới 1998-2000 của họ.

Abiy cũng đã thúc đẩy cải cách tại quê nhà, thay đổi đáng kể bầu không khí được coi là đàn áp. Việc ông từ bỏ công khai những chính sách trong quá khứ đã tạo ra một ranh giới giữa chính quyền của ông và những người tiền nhiệm, cũng như việc bổ nhiệm các nhà bất đồng chính kiến trước đây và một số lượng lớn phụ nữ vào các vai trò cao cấp.

Abiy nói: “Tôi rất vui mừng... cảm ơn rất nhiều. Đó là một giải thưởng được trao cho châu Phi, được trao cho Ethiopia và tôi có thể mường tượng được rằng phần còn lại của các nhà lãnh đạo châu Phi sẽ tích cực làm việc như thế nào trong quá trình xây dựng hòa bình ở lục địa của chúng ta”.

Những nhân vật khác được xem xét tranh cử năm nay bao gồm nhà hoạt động khí hậu 16 tuổi người Thụy Điển Greta Thunberg, Angela Merkel, Thủ tướng Đức và nhà hoạt động dân chủ Hongkong.

99 giải Nobel hòa bình đã được trao từ năm 1901, cho các cá nhân và 24 tổ chức. Trong khi những giải Nobel khác được công bố tại Stockholm, giải thưởng hòa bình được trao ở thủ đô Oslo của Nauy.

Ethiopia đã thực hiện một số cải cách của Abiy bao gồm cho phép sự trở lại của những người bất đồng chính kiến

“Cơn gió hi vọng ở châu Phi”

Abiy, 43 tuổi, cựu sĩ quan quân đội chuyên về tình báo mạng, đã tạo dựng được danh tiếng là một nhà lãnh đạo táo bạo, sẵn sàng chấp nhận rủi ro để giải quyết các vấn đề hàng thập kỷ.

Thỏa thuận hòa bình với Eritrea đã gây ngạc nhiên và thích thú cho hàng chục triệu người trên khắp Đông Phi. Cuộc xung đột đã khiến cả hai quốc gia phải trả giá đắt về cuộc sống và nguồn tài nguyên khan hiếm, và là một cú hích cho sự phát triển trên hầu hết khu vực đầy biến động.

Eritrea, với dân số khoảng 4 triệu người, đã giành được độc lập từ Ethiopia vào năm 1993 sau một cuộc chiến tranh du kích kéo dài 30 năm. Ủy ban Nobel thừa nhận rằng hòa bình của người Viking không phát sinh từ hành động của một bên duy nhất. Họ nói rằng khi Abiy đưa tay ra, Tổng thống Afwerki (của Eritrea) đã nắm bắt nó, và giúp chính thức hóa tiến trình hòa bình giữa hai quốc gia.

Gần đây, Abiy đã đóng một vai trò quan trọng trong việc làm trung gian cho một thỏa thuận chính trị ở nước láng giềng Sudan đã ngăn chặn một vụ bạo lực sau sự sụp đổ của nhà độc tài kỳ cựu Omar al-Bashir, trong khi vẫn giữ được nhiều lợi ích từ những người biểu tình ủng hộ dân chủ.

"Tôi thường nói rằng những cơn gió hy vọng đang thổi mạnh hơn bao giờ hết trên khắp châu Phi. Thủ tướng Abiy Ahmed là một trong những con gió đó", Tổng thư ký Liên hợp quốc, ông Antonio Guterres nói sau khi chiến thắng Nobel Hòa bình của Abiy được công bố.

“Cột mốc này đã mở ra những cơ hội mới cho an ninh và ổn định của khu vực, và sự lãnh đạo của Thủ tướng Ahmed đã làm gương cho những người khác trong và ngoài châu Phi đang tìm cách vượt qua sự kháng cự từ quá khứ và đặt người dân lên hàng đầu”, ông Antonio Guterres nói.

Abiy, người thường dựa vào các sáng kiến cá nhân và sức lôi cuốn táo bạo để thúc đẩy sự thay đổi thay vì làm việc thông qua các tổ chức chính phủ, là nhà lãnh đạo đầu tiên của đất nước từ cộng đồng dân tộc lớn nhất của họ, Oromo, những người từ lâu tỏ ra bất mãn vì sự kém cỏi về kinh tế, văn hóa và chính trị của đất nước.

Cải cách trong nước của ông bao gồm dỡ bỏ lệnh cấm đối với các đảng chính trị, thả các nhà báo bị cầm tù và thả một số quan chức bất đồng chính kiến trước đây. Abiy cũng bổ nhiệm phụ nữ vào một nửa chức vụ bộ trưởng trong nội các của mình.

Ở Addis Ababa, những đám đông lớn đã chào đón những người bất đồng chính kiến bị lưu đày. Những cư dân từng sợ nói chuyện công khai về chính trị giờ đã nói về những người khác. Cờ và các biểu tượng bị cấm từ lâu bởi Mặt trận Dân chủ Cách mạng Nhân dân (EPRDF) cầm quyền bay khắp thành phố.

Các sáng kiến khác, như trồng hàng triệu cây xanh, đã giành được sự ủng hộ quốc tế hơn nữa.

Những người ủng hộ Abiy Ahmed ở Addis Ababa

Sinh ra ở miền tây Ethiopia, Abiy tham gia cuộc kháng chiến chống lại chế độ của Mạnhistu Haile Mariam khi còn là một thiếu niên trước khi gia nhập lực lượng vũ trang, đạt cấp bậc trung tá. Ông có bằng tiến sĩ về nghiên cứu hòa bình và an ninh. Sau một thời gian điều hành lực lượng tình báo không gian mạng của Ethiopia, ông bắt đầu tham gia chính trị 8 năm trước và nhanh chóng vươn lên hàng ngũ lãnh đạo của phe Oromo trong EPRDF.

Các nhà phân tích nói rằng nền tảng Kitô giáo và Hồi giáo hỗn hợp của Abiy và sự thành thạo ba ngôn ngữ chính của đất nước giúp ông vượt qua sự chia rẽ cộng đồng và giáo phái.

Dino Mahtani, Phó Giám đốc Chương trình Châu Phi của Tập đoàn Khủng hoảng Quốc tế, cho biết: Giải thưởng của Ab Abiy là sự phản ánh hy vọng của phương Tây về sự thay đổi ở Ethiopia. Nhưng hòa bình ở Ethiopia đang bị đe dọa bởi sự bùng phát bạo lực sau dự án tự do hóa chính trị của Abiy, bất chấp mọi ý định tốt đẹp của nó, cũng đã góp phần giải phóng lực lượng chính trị ly tâm ở nước này.

Từ ngủ trên sàn nhà đến những cuộc ám sát - vẫn không chùn bước

Sinh ra ở thị trấn Beshasha phía Tây, có cha là người Hồi giáo và mẹ theo đạo Thiên chúa, Abiy lớn lên trong một ngôi nhà thiếu điện, thiếu nước và phải “ngủ trên sàn nhà". "Chúng tôi thường lấy nước từ sông", ông nói trong một cuộc phỏng vấn vào tháng trước, “tôi thậm chí không biết đến điện hay đường nhựa cho đến tận lớp bảy”.

Tuy nhiên, Abiy đã học được rất nhiều điều thông qua các cấu trúc quyền lực được tạo ra bởi liên minh cầm quyền, Mặt trận Dân chủ Cách mạng Nhân dân (EPRDF), sau khi nó lên nắm quyền từ Chính phủ Quân sự Lâm thời Ethiopia xã hội chủ nghĩa vào năm 1991. Mặt trận Dân chủ Cách mạng Nhân dân Ethiopia là một liên minh chính trị liên bang dân tộc cánh tả ở Ethiopia. EPRDF bao gồm bốn đảng chính trị, đó là Mặt trận Giải phóng Nhân dân Tigray, Đảng Dân chủ Amhara, Đảng Dân chủ Oromo và Phong trào Dân chủ Nhân dân Nam Cực.

Kể từ khi trở thành Thủ tướng Ethiopia vào tháng 4 năm 2018, người đàn ông 43 tuổi này đã ráo riết theo đuổi các chính sách có tiềm năng để nâng đỡ xã hội đất nước mình và định hình lại các động lực vượt ra ngoài biên giới. Chỉ trong vòng sáu tháng kể từ khi tuyên thệ, Abiy đã làm hòa với kẻ thù Eritrea, thả những người bất đồng chính kiến, xin lỗi vì sự tàn bạo của nhà nước trong quá khứ và chào đón những nhóm vũ trang lưu đày bị những người tiền nhiệm gắn mác "khủng bố". Hiện tại, ông đã chuyển sang tập trung vào các biện pháp nhằm cải cách nền kinh tế và các cuộc bầu cử sẽ diễn ra vào tháng 5/2020.

Việc tổ chức các cuộc bầu cử đáng tin cậy vào tháng 5/2020 là một nhiệm vụ khó khăn. Đầu tiên, ông phải đương đầu với những thách thức an ninh ghê gớm của Ethiopia. Bạo lực sắc tộc đang gia tăng trong những năm gần đây, khiến cho số người dân Nigeria di cư trong năm ngoái tăng kỷ lục và nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác.

Và vào tháng 6 năm ngoái, Abiy đã phải đối mặt với mối đe dọa lớn nhất – các tay súng ám sát. Ông dường như nhận thức rõ về mối nguy hiểm mà bản thân phải đối mặt nhưng hiện tại, như Abiy nói trong cuộc phỏng vấn của Sheger FM, ông vẫn kiểm soát được. "Cho đến thời điểm này, có rất nhiều nỗ lực ám sát, nhưng cái chết không muốn đến với tôi", ông nói.

Ngay sau khi Abiy sống sót sau một vụ ám sát rõ ràng vào năm 2018, một trong những người quen biết của Abiy nói rằng ông là người luôn luôn hướng về tương lai. Các đồng nghiệp cũ cho biết những cuốn về tôn giáo, triết học và khoa học đã lấp đầy văn phòng của Abiy. Abiy tự làm tất cả mọi việc và tổ chức rất tốt... Ông không có thư ký vì ông muốn mọi người có thể tới văn phòng của mình. “Cửa văn phòng của anh ấy không bao giờ đóng theo nghĩa đen” - một đồng nghiệp cho biết.

Bất chấp những thách thức, các đồng minh của Abiy dự đoán tham vọng cá nhân của ông sẽ thúc đẩy ông tiếp tục tiến về phía trước Tareq Sabt, một doanh nhân và là bạn của Abiy, nói rằng một trong những điều đầu tiên khiến anh tin tưởng chính là quyết tâm của Thủ tướng: "Tôi luôn nói với bạn bè, khi anh chàng này lên nắm quyền, bạn sẽ thấy rất nhiều thay đổi ở Ethiopia."

Abiy đóng một vai trò quan trọng các sự kiện trên khắp vùng Sừng châu Phi

“Abiy Ahmed là phép màu của chúng tôi”: Sự thức tỉnh dân chủ của Ethiopia

Dưới chế độ biến đổi của Thủ tướng Abiy Ahmed, một nhà cải cách từ Oromia, những người bất đồng chính kiến lưu vong đã được thả. Tuy nhiên, sự nới lỏng kiểm soát nhà nước cũng đã gây ra một sự gia tăng bạo lực.

Điều gì đó phi thường đang xảy ra ở Ethiopia - Dưới thời thủ tướng mới Abiy Ahmed, chủ nghĩa độc đoán và sự tàn bạo của nhà nước dường như đang nhường chỗ cho một cái gì đó tương tự như nền dân chủ. Một quốc gia năm ngoái bị tê liệt bởi các cuộc biểu tình chống chính phủ hiện đang được ca ngợi như là một mô hình cho khu vực. Một trong những đảng cầm quyền độc đoán nhất ở châu Phi, Mặt trận Dân chủ Cách mạng Nhân dân (EPRDF), ngày nay được lãnh đạo bởi một người đàn ông tuyên bố tin tưởng sâu sắc vào tự do ngôn luận.

Tại thủ đô, Addis Ababa, những người bất đồng chính kiến bị lưu đày đã được thả tự do. Những cư dân từng sợ nói chuyện công khai về chính trị giờ lại nói về những người khác. Cờ và biểu tượng bị cấm từ lâu bởi EPRDF nở khắp thành phố.

Nhưng đó cũng là thời gian của sự lo lắng sâu sắc. Sự nới lỏng chưa từng thấy của sự kiểm soát nhà nước đã đi kèm với sự gia tăng bạo lực sắc tộc và tình trạng vô luật pháp lan rộng. Ngôn từ kích động thù địch phát triển mạnh trên phương tiện truyền thông xã hội. Các nhóm với quan điểm bất đồng rõ rệt đã đụng độ trên đường phố thủ đô. Vào ngày 19 tháng 9, chính phủ bắt đầu cuộc đàn áp đầu tiên, bắt giữ hàng ngàn người bị nghi ngờ dàn dựng bạo lực.

Ở Addis Ababa, khuôn mặt của Abiy Ahmed gần như có mặt khắp nơi, được tô điểm trên nhãn dán, áp phích, áo phông và sách. Một số người ủng hộ nhiệt tình nhất của ông ví ông như một nhà tiên tri. Nếu không có Abiy, chúng tôi sẽ chẳng làm được gì, Asrat Abere, một tài xế taxi và là cha của hai đứa trẻ nói. Nếu ông có thời gian, ông có thể thay đổi mọi thứ. “Abiy là phép màu của đất nước của chúng tôi”.

Ở Addis Ababa, khuôn mặt của Abiy Ahmed gần như xuất hiện khắp nơi

Trâm Anh (theo AFP/the Guardian)